Адам физиологиясы
жүктеу/скачать 28,52 Mb. Pdf көрінісі
|
Адам физиологиясы
| анатомия
ғылымы зерттейді. Агзалар (жүрек, бауыр, бүйрек, көз т. б.) жиынтығы белгілі іс-эрекеттерді қамтамасыз ететін жүйелерді қүрады. Бүлардың барлығының қызметін талдау - физиологияның негізгі максаты. Жүйелердің түрлері 1) тірек-қимыл жүйесі - түлғанды кұрады, дене мүшелерінің қимлын, организмнің кеңістікте қозғалысын жүзеге асырады; 2) тынысалу жүйесі - оттегі мен көмірқышқыл газы алмасудың түрақтылығын сақтайды; 3) жүрек - тамыр жүйесі денеде қан жэне лимфа айналуын қамтамасыз етеді; 4) асқорыту жүйесі - тагамды қорытуға және сіңіруге арналған; 5) сыртқы щыгару жүйесі - денеден калдық өнімдері аластатады; 6) эндокриндік жүйе - ішкі сөлініс бездерінің гормон бөлу кызметін ұйымдастырады; 7) жыныстык жүйе - өрбу арқылы түрдің ұргіак жаңгыргу қасиетін сақтайды; 8) сезім жүйссі - сыртқы және ішкі әлемнің тітіркеністерін қабылдайды; 9) жүйке жүйесі - барлык жүйелердің күйін жэне іс-эрекетін реттейді; 10) үорганыіи жүиесі - . а) дсне қүрылымдарының бүтін^ігін - тері жэне тіндер қызметі; э) ішкі ортаның тұрақтылығын (гомеостаз) - физиологиялық меңгеру жүйесі мен гистогоматекалык бөгеуілдер (барьер) ; б) организмнің тектік тазалығын - антитек - антитэн әсерленісі арқылы сактайды. Жасуша цитолемма, ядро, цитоплазмадан құралады. Цитолемма жарғак кабықша мембранадан тұрады. Цитоплазма - жасушаның ішкі біртекті жартылай сұйық заты. Оның гиалоплазма жүйесінде (грек, hyalinos - мөлдір) органоидтармен түйіршіктер орналасады. Мүнда энергия қоры сакталады және бслоктар түзіледі. Орагноидтар тіршіліктік маңызды қызмет атқаратын негізгі бөлшектер, олардың құрамына ішікі плазмалык тор, табакша кешені, митохондриялар, лизосомалар, пероксисомалар кіреді. Эмдоплазмалық тор - белок түзуге қатысады, оның түйішікті түрінде рибосомалар болады. Түйіршіксіз торлардың мембранасыз бетінде липидтер (фосфолипид, стеоридт) мен көмірсулар түзіледі. Мүнда микросомалык (бекітілген 0 2 катысуымен) тотығу жүйесі болады, ол тіршілікке бөгде загтары (ксенобиотик) зарарсыздандырады. Кейбір қатсрлі ісік тудыратын ксенобиотиктер (темекі түтіндегі бензпирен, бензатрацин), керісінше, мүндай тотығудан кейін уыттылығы артады. Табақта кешені - түзілген заттарды жинақтауды жэне оларды жасушадаун тысқа шығаруды (экзоцитоз) қамтамасыз етеді. Олар сөлініс жасушаларында жэне жүйке нейрондарында көп орналаскан Лизосома мен псрсксисоманы қалыптастыруға катысады. Эндоплазмалық тор мен табақша кешені мембрана құрамына кіретін барлық органоидттарды түзеді. Митохондриялар - ж&сушаныц энергия бекеті, олардың басқалардан өзгешелігі екі кабат мембранамен қапталган. Олардың қатпарларында органикалык қоспалар тотығады жэне АТФ түзу үшін қуат жинақталады. Қатпарлардың ішінде электрон тасымалдаушы тізбектің қүрамына қатысатын 20 шақты энзимдерді болады. Сондай-ақ митохондриялардың өзін жаңартып отыратын нуклеотидтер орналасады. Лизосомалар - озінін ыдыратушы ферменттері арқылы белоктарды көмірсуларын, майларды жэне нуклеин қышқылдарын қорытуды камтамасыз етеді. Бүлардың кұрамында бактерияларды жоятын лизоцим болады. Олар фагоцитоз жэне пиноцитоз кезінде жасушаға енген заттарды бойға сіңіреді. Лизосомалар физиологиялық жагдаймен ұлгайған тіндердің колемін (жүктілік кезінде үлкейген жатырды, емізу кезінде өскен сүт бездерін) орнына қайтып (реірессия) келтіреді. Перексисомалар - қүрамында сутек асқын готығын түзетін жэне ыдырататын ферменттер (оксидаза, каталаза, пероксидаза) болады. Сутек аскын тотығы организмдегі маңызды табиғи тотыктырғыштардың бірі. Жасушада мембранадан тыс цитоскелет, нэзік түтікшелер мен жіпшелер болады. Микрофиламенттер - нэзік жіпшелер мен түтікшелрден құралады. Нэзік жіпшелер - актин мен миозин, жасушаны жиырылатын қүрылым. Нэзік түтікшпер - мембранага жуық, ішкі жагынан қабысып, цитоскелет қүрайды. , Микрофиламенттер жасушаның жаргақ қабықшасының эндоцитоз жэне экзоцитоз кезіндс қармау қасиетін қамтамасыз етеді. 4 0 Рибосомалар - кұрамында акпараттык жэне тасымалдаушы РНҚ болады. Олар белок түзуді ұйымдастырады. Жасушы ядросы - оның кұрамына кіретін негізгі бөлшегі. Жасуша ядросының көлемі эртүрлі: гепатоциттерде - 10-18%, лимфоидты тіндерде - 60% . Ол генстикалық акпаратты сактайды, белок түзілуін реттейді. Тектік ақпарат дезоксирибонуклейн қышқылында (ДНҚ) орналасады. Жасуша бөлінген кезде (митоз) олар балапан жасушаларға тең мөлшерде беріледі. Ядроның кұрамында хроматин мен хромосом болады. Бүларда рибСнуклеин қышқылымен байланысқан ДНҚ жинақталады. Тектік ақпарат нуклеотидтерге белгілі дэйектілікпен тіркеліп жазылады. Бөлінбейтін жасушалар дэнегінде бір немесе бірнсшс ұсак дэніштср кездеседі, бұларда рибосомалар пайда болады. Тэн (сома) жасушаларында хромосомалардың жұптаскан екі көшірмесі болады, олардың пішіні, кұрылысы, ұзындығы бірдей болғандықтан біркелкі (гомологиялық) деп атайды. Хромосомалардьщ көлемдік, кұрылымдык, мөлшерлік ерекшеліктері кариотип деп аталады. Адамда қалыпты кариотип - 22 жұп тэн хромосомасынан (аутосом) жэне бір жұп жыныс хромосомаларынан (XX немесе ХҮ) құралады. Сондықтан тэн жасушалары хромосомаларыныц саны - 46, ал жыныс жасушалана рында оның жартысы 23 хромосомга ғана болады. жүктеу/скачать 28,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|