Монография «Елтаным баспасы»

11
6
қолданыла беретін сөздерден шығады. Мысалы, 
Көрдім – көп сөз, 
көрмедім – бір сөз
; 
Шегірткеден қорыққан егін екпес. 
²
Фразеологизмдердегі əрбір жеке сөздердің барлығы бірігіп бір 
фразеологиялық мағынаны білдіреді. Мысалы, 
жүрегі тас төбесіне 
шығу
–
 қо
рқу;
Қыпша бел
– 
жіңішке бел;
Мұрнына су жетпеу
– 
қолы 
тимеу, уақыты жетпеу,
²
Фразеологизмдерді фразеологизм деп тану үшін қойылатын 
үш түрлі басты ерекшелік бар. Олар: 
мағына тұтастығы; тіркес 
тиянақтылығы; қолдану тұрақтылығы. 
Ал мақал-мəтелдерде тек 
тіркес тиянақтылығы; қолдану тұрақтылығы 
байқалады.
²
Фразеологизмдер функционалдық қызметіне қарай бейтарап, кіта-
би, ауызекі сөйлеу тіліндегі жəне қарапайым, дөрекі мəнде қоланылатын 
стильдік қабаттарға жіктеледі. 
² 
Фразеологизмдердің сөйлем ішінде жұмсалуы үшін белгілі бір 
оралымға негізделеді. Сүйемел сөздер жұмсалады.
²
Айтылатын ойды жеткізудегі пресуппозициялық ерекшеліктеріне 
қарай, мақал жəне мəтелдер деп бөлінеді. Мақал ойды толық аяқтайды. 
Мысалы:
Қазанға жолама, қарасы жұғар, Жаманға жолама бəлесі 
жұғар. Балалы үй – базар, Баласыз үй – мазар.
Мəтелде айтылатын 
ой тұспалдап жеткізіледі: 
Сырын білмеген аттың сыртынан жүрме; 
Жығылсаң нардан жығыл.
Ұ қ с а с т ы қ т а р ы:
²
Тұрақты тіркестер ретінде мақал-мəтелдер мен фразеологизмдердің 
құрылымдық ерекшеліктері сөз тіркесі, сөйлем құрылымдас, ұқсас бо-
лып келеді. 
²
Екеуі де ұлт менталдығы мен ұлт рухын сипаттайды.
²
Мақал-мəтелдер мен фразеологизмдердің мағыналық қалыптасу 
үрдісіне қарай прагматикалық мəніне этнолингвистикалық талдау жа-
салынады.
²
Фразеологизмдерге қойылатын кртеритерийлердің қолдану 
тұрақтылығы мен тіркес тиянақтылығы мақал-мəтелдерге де ортақ.

11
7

жүктеу/скачать 14,19 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: