СОТ ЖҮЙЕСІ МЕН ҚҰҚЫҚ ҚОРҒАУ ОРГАНДАРЫНЫҢ

212
1.  конститутциялық бақылау;     
2.  сот төрелігі;
3.  прокурорлық қадағалау;
4.  әділет органдарының қызметі;
5.  қылмыстық қудалау;
6.  адвокатура  органдарының  қызметі  болып  бөлінеді.                                                      
Конститутциялық  бақылау  елдің  бүкіл  аумағында  Қазақстан 
Республикасы Конститутциясының барлық заңдарын, зандарға 
тәуелді және өзгеде нормативтік құқықтық актілердің үстем-
дігін  қамтамасыз  ету  болып  табылады.  Оны  Қазақстан  Рес-
публикасының  Конститутциялық  Кеңесі  жүзеге  асырады.                                                                
Сот  төрелігі  құқық  қорғау  қызметі  жүйесіндегі  іргелі  негіз 
болып  табылады.  Ол  құқықтуралы  даулардың    көпшілігін 
шешуді, көптеген заңдық мәселелерді анықтауды қамтамасыз 
етеді, көбінесе заң жүзіндегі жауапкершілік шараларын қол-
дануға байланысты мәселелерде соңғы саты болады. Мысалы, 
алдын  ала  тергеу  органдарының  қылмыс  жасаған  адамды 
қылмыстық жауапқа тартуы тек сот органдарында ғана қисынды 
аяқталады.  Лауазымды  адамдар  мен  заңды  тұлғалардың 
әрекеттеріне  сотқа  шағым  беріліп,  дау  айтылуы  мүмкін.                                                                                                  
Прокурорлық қадағалау да құқық қорғау қызметінің маңызды 
нысанасы,  өйткені  ол  Республика  аумағында  заңдардың, 
Қазақстан  Республикасы  Президенті  жарлықтарының  және 
өзге  де  нормативтік-  құқықтық  актілердің  дәл  әрі  бірыңғай 
қолданылуына, жедел- іздестіру қызметінің, анықтау мен ал-
дын  ала  тергеудің,  әкімшілік  және  атқарушы  іс  жүргізудің 
заң-дылығына  жоғары  дәрежеде  қадағалауды  жүзеге  асыру 
болып  табылады.  Әділет  органдарының  қызметін,  құқық 
қорғау  қызметіне  жатқызу  керек,  өйткені  бұл  органдар  құ-
қықтық  нормалардың  қалыпты  жұмыс  істеу  режимін  сақтау 
жөніндегі міндетті жүзеге асырады, сот әділдігін материалдық-
техникалық  жағынан  қамтамасыз  ету  мәселелерін  шешіп, 
оның міндеттеріне тікелей жәрдемдеседі. Олардың жекелеген 
қызметтері, бөлімшелері азаматтық құқықтар мен фактілерді 
куәландырумен (нотариатты, жылжымайтын мүлік агенттігінің, 
АХАЖ мекемелерінің азаматтық- құқықтық мәмілелерді, заңды 
тұлғаларды тіркеумен) айналысады. Қылмыстық қудалау құқық 
бұзушылықтың әлеуметтік ең қауіпті түрлері- қылмыстарға қарсы 
күреске бағытталған. Ол қылмыстарды табу мен ашу, оларды 

213
жсауға кінәлі адамдарды әшкерелеу және оларды қылмыстық 
жауапқа тарту жөніндегі шараларды жүзеге асырудан көрінеді.                                                                                                                       
Адвокатураның қызметі көмек сұраған азаматтар мен ұйымдарды 
білікті заң көмегін көрсету жолымен құқықтық қорғауды қам-
тамасыз етуге тиіс,  ондай көмек,  мысалы, сотта азаматтық 
және өзге де істер бойынша олардың мүдделерін білдіру, негіз-
сіз  қылмыстық  қудалаудан  қорғау  және  т.  б.  арқылы  көрінуі 
мүмкін.  Құқық  қорғау  қызметі  белгілі  бір  дәрежеде  барлық 
құқық  қолдану  субъектілеріне  тән,  бірақ  ол  біреулер  үшін 
негізгі, басқалар үшін екінші дәрежелі қызмет болып табылады. 
Құқық пен қоғамдық қатынастардың тұрақтылығына мүдделі 
мемлекет құқық қорғау үстемдік ететін, кейде бірден-бір міндеті 
болатын  органдарды  арнайы  құрады.    Мысалы,  прокуратура 
заңдардың дәл әрі  бірыңғай қолданылуын жоғары дәрежеде 
қадағалауды,қылмыс жасаған адамдарды қылмыстық қудалауды 
жүзеге  асырады,сот  органдарында  мемлекеттің  мүдделерін 
білдіреді. Ал құқық қорғау шараларына қатысатын басқа органдар, 
айталық,  Парламент немесе Үкімет олар сияқты емес, өйткені 
олардың негізгі міндеттері тиісінше заң шығарушылық және 
атқарушылық болып табылады. Демек, құқықтық нормалардың 
сақталу  мен  дұрыс  қолданылу  жағдайларын  қамтамасыз  ету 
жөнінде  арнайы  өкілеттік  берілген,  құқық  қорғау  міндеттері 
басым болатын органдарды құқық қорғау органдары деп түсіну 
керек.Мәселен,Конституциялық Кеңесті,сотты,прокуратураны,ю
стицияны,адвокатураны,қылмыстық қудалау органдарын құқық 
қорғау органдары мен  мекемелеріне жатқызуға болады.
Егер алғашқы бес мекеме дербес,тәуелсіз құрамалар болса, 
анықтауды  және  жедел-іздестіру  қызметін  жүзеге  асыратын 
қызметтердің көпшілігі өз кезегінде құқық қорғау шеңберіне 
сыймайтын  едәуір  кең  көлемді  өкілеттік  тобы  бар  басқа  да 
мемлекеттік  органдардың  құрылымдық  бөлімшелері  болып 
табылады.Мысалы,оларға  Мемлекеттік  кіріс  министрлігінің 
салық полициясы,кеден комитетінің анықтау қызметтері және 
басқалар жатады.
Ұлттық қауіпсіздік және ішкі істер органдарын олардың 
құқық қорғау шараларымен айналысатын бөлімшелерінің басқа 
құрамалар арасында едәуір көп үлес салмағы бар деген пікірлер 
бойынша  толығымен  құқық  қорғау  органдарына  жатқызуға 
болады.

214
Жалпы алғанда, құқық қорғау органдары ауқымының олардың 
құзыреті мен міндеттерінің үнемі өзгеріп отыратынын атап өткен 
жөн. Уақыт пен тәжірибе өз түзетулерін енгізіп отырады.
     

жүктеу/скачать 1,86 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: