Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы



Pdf көрінісі
бет132/234
Дата16.12.2023
өлшемі1,82 Mb.
#140228
1   ...   128   129   130   131   132   133   134   135   ...   234
Байланысты:
Қазақ жазуының тарихы мен теориясы

а, о, ұ, ы
осы тұрған күйінде 
жуан айтылады, мысалы: 
аз, оз, ұр, сары
. Бұлардың жіңішке ай-
тылатын орнын айыратын белгі аламыз ()-ні дәйекші. Бұл белгі 
сөздің алдында дәйекшіге тұрып, ол сөздің жіңішке оқылмағын 
хабарландырады, яғни бұл белгі тұрған соң, сөздің ішіндегі дау-
ысты дыбыстарды жіңішке айтамыз. Дауысты дыбыстар жіңішке 
айтылса, олардың қатарындағы басқа дауыссыз я жарты дауыс-
ты дыбыстар да жіңішке айтылады, мысалы: 
арман-әрмен, тор-
төр, тұр-түр,
жоны-жөні.
Жіңішкелік үшін жалғыз ғана белгі 
алып, 43 түрлі дыбысты 25 белгімен дұрыстап жазуға болады”. 


20
207
мысалы: (
қала),‘пале (пәле), ‘ыш (іш), ‘шайнек (шәйнек),‘ан 
(ән)
т.б. 
Сөйтіп, а.Байтұрсынұлы алғаш рет қазақ жазуындағы 
әріп-дыбыс қатынасы, <у>, <ұ>, <ү>, <ы> фонемаларының 
орфографиялық ерекшеліктері, қазақ орфографиясының негізгі 
принциптері айқындалды.
Дегенмен, алғашқы әліппенің олқылықтарын да білген жөн. 
Олар мыналар: 1) «ы» таңбасы «и» таңбасымен бейнеленді. 
2) «ұ» дыбысы мен «у» дыбысы бір ғана таңбамен «ұ» мен 
бейнеленді. м: 
оқұ құралы, тұұады (туады);
3) басы артық «а» таңбасы қыстырылып жүрді: 
Әүлкен 
(үлкен), әүчүн үшін;
4) ы, і дыбыстары жазылмай қалып отырды. 
Жатр (жатыр), 
бр (бір), жртық (жыртық);
5) қазақ әліппесінен шығарып тасталған араб әріптері шет тіл-
ден (араб, парсы) ауысқан сөздерде әлі қолданудан шықпады;
А.Байтұрсынұлы реформалаған қазақ әліпбиінің ереже
-
лері мен принциптері
. Бұл мәселе алғаш 1924ж. 12-18 маусымын-
да Орынбар қаласында өткен “Қазақ білімпаздарының тұңғыш 
съезінде” көтерілді. Съезге а.Байтұрсынұлы, Ә.Бөкейханұлы, 
е.Омаров, м.Дулатұлы, Х.Досмұхамедұлы, н.төреқұлов, 
т.Шонанұлы қатынасты. Онда 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   128   129   130   131   132   133   134   135   ...   234




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет