Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы



Pdf көрінісі
бет162/234
Дата16.12.2023
өлшемі1,82 Mb.
#140228
1   ...   158   159   160   161   162   163   164   165   ...   234
Байланысты:
Қазақ жазуының тарихы мен теориясы

ә, ү, z, 
ө
әріптерін шығаруды ұсынуы, сондай-ақ <қ>-ны 
к
-мен, <ғ>-ны 
г
-мен беруді дұрыс емес дейді. 
<ғ> дыбысын х әрпімен беруді ұсынады, қысаңдарды түсіріп 
жазуды қолдамайды. 
Қосар дыбыс әріптерін бір әріппен беруді ұсынады. <ый>, 
<ій> дыбыс тіркесінде 
j
таңбасы дауыссыз <
й> 
– ді де беретін 
болсын деген пікір айтады: 
saj (сай), jaqnj (яғни)

ал 
[ұу], [үу] 
тіркесіміне
v
таңбасын лайық көреді. Сонда 
V-
<у>, <ұу>, <үу>
беретін болады дейді. 
терминдерді орыс тілі арқылы игеру керек, 1929 жылы емлені 
жасаған т.Шонанұлы, е.Омаровтардың алашордашылдығын 
олардың шет сөздерді сол түпнұсқа тілінде алайық деген ниеті-
нен көруге болады дейді. 
С.аманжолов 1929жылы қабылданған әліпбидің мынадай 
кемшіліктерін көрсетті: 
1) әліпбиде 
х, f,
 
v
 
таңбаларының болмады; 
2)
и, у
таңбаларының жоқтығы, соның салдарынан 
мисси
-
сипи, миссури
сияқты сөздердің
 mijssijsijpij, mijssуvrij 
деп 6, 7 
әріптің орнына, 13-9 әріпке дейін жазылу;
3) Фонетикалық принциптің ұсталынды;
4) Қазақ тілінің төл сөздерінде екінші-үшінші буындарда 
ерін дауыстылары жазылмағандықтан кірме сөздердің әртүрлі 
орфограммалануы (
кило-келі, динамо-динамы, бюро-бюра
);
5) Сөз ішінде екі дауысты дыбыс қатар келмейді деп, 
зооло
-
гия, биология, театр
сөздерінің 
зологыйа, быйалогыйа, тыйа
-
тыр
болып таңбаланды;
6) Қатаң-ұяң дыбыс тіркесімі болмайды, сондықтан жа-
зылмайды делініп, 
аптаномыйа, Бекполат, апсалұут
сияқты 
фонетикалық орфограммалар көбейді. С. аманжолов: “Қазақ 
тілінің сингармонизм заңына бағынатындығы бұлай тұрсын, 
қазақтың ежелгі сөздерінің талайы дыбыс жүйелі принцип-
ке бағынбайтын еді. мысалы: 
tuz+cь, ag+cь, bas+сь, gel+bau, 
gьzmet+ker, gazdь+gun”
дейді. 
Сөйтіп, емле ережелеріне мынадай өзгерістер ендірілетін 
болды дейді: емленің негізі – морфологиялық принцип, түбір 
морфологиялық, қосымша фонетикалық принциппен жазы-
лады (
зumьsdьŋ
), түбірлері сақталған біріккен сөздер, кірікпей 
жазылады да, қосымшасы фонетикалық принциппен жазыла-
ды; кірме сөздер ішінара болмаса, морфологиялық принциппен 
түпнұсқа тұрпатын сақтап жазылады, қосымша фонетикалық 
принцип бойынша жалғанады, қазақ тіліне ауызша жолмен еніп, 
игерілген географиялық атаулар, ұғым атаулар қалыптанған 
түрінде жазылады: 
өzbek, poiьz, sjiez, nөl, aрus, yiel, yien, е
кі 
немесе одан көп дауыссыз дыбысқа аяқталған кірме сөздерге 
қосымша жалғанғанда, соңғы дауыссыз түсіп қалады, қосымша 
сөздің соңғы буынының жуан-жіңішкелігіне қарай жалғанады: 
Bekmuratqa

metaldьŋ, к
ірме сөздердегі еріндік дауыстылар 
таңбасы соңғы буында да жазылады (
komsomol, kino
), кірме 
сөздердің аяғында 
в, д, г
әріптері таңбаланады( 
leningrat, aktip 
емес); <ұ> дыбысы 
ы таңбасы арқылы, 
<і> фонемасы 

әрпі 
арқылы таңбаланады: 
выl, tjl; 
екі дауысты дыбыс таңбасы тір-
кесе береді (
zooloqia, зuadь
); әліпбиге
 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   158   159   160   161   162   163   164   165   ...   234




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет