Оқулық жалпы орта білім беру деңгейінің жаңартылған мазмұндағы

62
(А.С.Пуш кин, «Ка мен ный гос ть», 1927 ж.), «Са раң се рі» (А.С.Пуш кин, «Ску-
пой ры царь», 1927 ж.) пьеса ла рын ау дар ған. Олар Се мей де жә не бас қа қа ла-
лар да ұй ым дас ты рыл ған ой ын- сау ық кеш те рін де сах на лан ған. Бұ дан Жү сіп-
бек тің қа зақ театр өне рі нің да муы на қос қан зор үле сін бай қай мыз. Кө зі ті рі сін де 
«Қарт қо жа» ро ман ы, «Кү ні кей дің жа зы ғы» по ве сі жә не ау дар ма кі тап та ры да 
жа рық көр ген.
«Қарт қо жа» ро ма ны (1926 ж.) – ал ғаш қы реа лис тік про за талап та ры на 
сәй кес ке ле тін қа зақ ро ма ны ның ба сы, он да ХХ ға сыр дың ба сын да ғы әлеу-
мет тік ре во лю ция лар ке зін де тар тыс жо лы нан өтіп, қо ғам дық шын дық ты 
тү сі ну ге ұм тыл ған қа ра пай ым қа зақ ба ла сы ның өсу жо лы су рет те ле ді. Ро ман 
ал ғаш рет 1926 жы лы Қы зы лор да қа ла сы нда жа рық кө ре ді. Жа зу шы ның 
өзі кі тап тың қа зақ ша аңдатпасында ұзақ әң гі ме, орыс ша сын да ро ман деп 
ата ған. Ро ман ның бас кей іп ке рі Қарт қо жа – өмір де бол ған адам, оның про-
то ти пі – 1937 жыл ғы зо ба лаң да мерт бол ған ау ыл мұ ға лі мі. Оның ба ла сы – 
Тө леш Қарт қо жа ұлы То ған ба ев тех ни ка ғы лы мы ның кан ди да ты, Ал ма ты 
қа ла сын да ғы Ау ылша ру ашы лы ғы инс ти ту тын да ұзақ жыл ұс таз дық қыз мет 
ат қар ған.
Екін ші ро ма ны «Ақ бі лек» ке зін де кі тап ретінде ба сы лып үл гер ме ді. Үзін-
ді ле рі «Әй ел тең ді гі» жур на лын да (1927, №2, 5, 10, 11; 1928, №3, 4, 9, 10) жа-
рия лан ған. «Ақ бі лек» – та қы ры бы жа ғы нан күр де лі шы ғар ма. ХХ ға сыр дың 
ба сын да ғы та ри хи оқи ға лар, әлеу мет тік тар тыс тар, ел ау зын да «ақ қаш қан 
жы лы» деп атал ған ке зең қай шы лы ғы тұң ғыш рет Ж.Ай мау ытұлы ның осы 
ро ма ны ар қы лы ашы ла ды. Қа зір гі уа қыт та бұл ро ман қа лам гер дің жа зу шы-
лық ше бер лі гін жан-жақ ты та ныт қан шы ғар ма ре тін де та ныл ды. Мұн да ғы 
жаңалық – та қы рыптың со ны лы ғы ға на емес, сол кез де гі қа зақ хал қы ның тіл 
бай лы ғы осы шы ғар ма да тө гі ліп түс кендігі.
Жа зу шы ның ХХ ға сыр дың ба сын да ғы үл кен про за са ла сын да ғы та ғы бір 
елеу лі ең бе гі – «Кү ні кей дің жа зы ғы» по ве сі. Ол «Жа ңа әде би ет» жур на лын да 
(1928, №7, 8, 9; 1929, №2, 3) жа рия лан ған. Бұл да «Ақ бі лек» ро ма ны си яқ ты 
қа зақ про за сын да ақ өлең үл гі сі не жол аш ты. Қа ра сөз дің өзін өлең ше ұй қас-
ты рып, про за ға по ли фо ния лық си пат да ры ту – ше бер ліктің бел гі сі.
Ж.Аймауытұлы дра ма лық шы ғар ма лар жа зу ға да ер те тал пын ған. Се мей де 
оқы ған жыл да ры жас тар дың ой ын- сау ық үй ір ме ле рі не бел се не қа ты сып, дом-
бы ра тар тып, ән са лып, спек такль дер қой ған, өзі бас ты рөлдер де ой на ған. 1917 
жы лы 17 жел тоқ сан да «Ес кі тәр тіп пен ба ла оқы ту», «Рә би ға» ат ты бір пер де лі 
пьеса ла рын Се мей жас та ры сах на ла ған. 
Қа лам гер дің ба ла лар ға ар нал ған «Жа ман ты мақ», «Шал мен кем пір», 
«Көк өгіз», «Үш қыз» ат ты су рет ті ер те гі кі тап шала ры бар.
Өмі рі нің кө бін бас па сөз ма ңын да өт кіз ген жа зу шы үл кен пуб ли цист 
ре тін де де та ныл ды. Сол кез де гі мер зім ді бас па сөз бет те рін де ол жаз ған ма қа-
ла лар, оқ шау фельетон дар, хат-ха бар лар көп. Оның әде би-сын ма қа ла ла ры ның 
елеу лі ле рі: «Абай дан соң ғы ақын дар» (1918 жы лы М.Әуе зов пен бі рге), «Мағ-
жан ның ақын ды ғы ту ра лы» (1923 ж.), «Ау дар ма ту ра лы» (1925 ж.), «Сұң қар 
жы ры» (1925 ж.), т.б. Ол театр, му зы ка, өнер та ри хы на қа тыс ты көп те ген 
ма қа ла лар жаз ған. Бі лім ге, тәрбиеге, ғы лым ға үн дей тін «Тәр бие ге же тек ші» 
(1924 ж.), «Пси хо ло гия» (1926 ж.), «Жан жүй есі жә не өнер таң дау» (1926 ж.) 
ат ты оқу лық кі тап та ры ның ма ңы зы бү гін де де зор.

жүктеу/скачать 6,55 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: