Арман пв баспасы

130
Қа зақ та ри хын да отар шыл дық қа қар сы Ке не са ры мен оның 
іні сі Нау рыз бай бас та ған кө те рі ліс тің та ри хи ма ңы зы ерек ше. 
Кө терiлiстiң үш жүздiң ау ма ғын қам туы жә не ол кө те рі ліс ке үш 
жүздiң әс ке рі қа ты суы оның ма ңы зын арт ты ра тү седi. Ке не са ры 
Қа сы мұлы бас та ған кө терiлiстi ең ал ғаш ғы лы ми негiзде зерт теп 
жаз ған та рих шы-ғалым Ер мұ хан Бек ма ха нов едi. Ол: «Ке не са-
ры мен Нау рыз бай ға ар нал ған та ри хи жыр лар мен поэма лар дың 
ішін де ерек ше орын ала ты ны – Ны сан бай жы рау дың «Ке не са ры – 
Нау рыз бай» жы ры» де се, ұлы жа зу шы Мұх тар Әуе зов: «Ке не са ры 
– Нау рыз бай жо ры ғы ту ра лы кей ін гі талай ақын талай түр лі өлең 
шы ғар са да, дәл Ны сан бай жет кен өріс ке жет кен емес», – деп жо-
ға ры ба ға бер ген.
«Ке не са ры – Нау рыз бай» жыры – әлі күн ге дей ін құн ды лы ғын 
жой ма ған көр кем шы ғар ма.
Ке не са ры өзі нің бас ты мақ са ты – азат тық қа қол жет кі зу үшін ор тақ жау ға қар сы үш 
жүз дің күш бі рік ті ре кү рес жүр гі зуі ке рек еке нін тү сін ді. Алай да ұлт­азат тық кү рес тің 
1844–1845 жыл да ры қар қы ны үдей түс кен ке зең де де қа зақ тар дың ба сы то лық бі рік­
пе ді. Кө те рі ліс тің бас ке зін де­ақ қа зақ тар қа ра ма­қар сы екі топ қа бө лін ді: бі рі Ке не­
са ры жа ғын да бол са, екін ші сі пат ша ның жүр гіз ген сая са тын қол да ды.
Ке не са ры Қа сы мұлы хан, сая сат кер, дип ло мат ре тін де қа зақ тың үш жү зі ру ла ры­
ның едәу ір бө лі гін өз туы ас ты на бі рік ті ре ал ды. Оның әс ке рі нің жал пы са ны кей де 
20 000 адам ға дей ін жет ті. Ха лық тың бас кө те руі не Ор та жүз дің көп те ген сұл тан да­
ры мен би ле рі қо сыл ды.
Ке не са ры мем ле кет құ ры лы мы на көп кө ңіл бөл ді, ел ді бас қа ру да жа ңа құ ры лым­
дар мен ере же лер ен гіз ді, со ны мен бір ге іс тен шы ға рыл ған құ ры лым дар ды қай та 
қал пы на кел тір ді. Әс кер қа та рын да қа таң тәр тіп ор нат ты. Әс кер ді ұзақ да ла со ғыс­
та ры на бей ім деу үшін мың дық тар мен жүз дік тер ге бө ліп бас қа ру құ ры лы мын құр ды. 
Ол қа жет ақ па рат тар ды жет кі зіп тұ ра тын тың шы ла ры на да сүй ен ді, сая си кү рес пен 
дип ло ма ти яның ти ім ді әдіс те рін қол дан ды. Мем ле кет тің іш кі сая са тын хан өзі қа таң 
ба қы лау ға ал ды, руара лық қақ ты ғыс тар дың жо лын кес ті. Үш жүз дің қа зақ та ры ның 
бі рік кен ұлт­азат тық қоз ға лы сы Ре сей ді қат ты алаң дат ты. Пат ша әс кер ле рі мен жә­
не ымы ра ға кел мес сұл тан дар мен кү рес жүр гіз ген Ке не са ры 1843–1844 жылдары 
бі раз же ңіс тер ге қол жет кіз се де, ше гі ну ге мәж бүр бо лып, қыр ғыз же рі не шека ра­
лас Ұлы жүз дің ау ма ғы на ор на лас ты. Хан ның ке ле сі ба ғы ты қыр ғыз хал қын орыс 
отар шыл ды ғы на қар сы ор тақ кү рес ке кө те ру бол ды, алай да ол ма нап тар та ра пы нан 
күш ті той та рыс қа тап бол ды.
Ке не са ры Тоқ мақ ма ңын да ғы шай қас та қа за бол ды. Ке не са ры қа зақ хал қы ның 
салт­дәс тү рін сақ тай оты рып, оны бос тан дық пен тәу ел сіз дік жо лын да ғы кү рес ке 
жұ мыл дыр ды.
«Қазақстан­тарихы»­оқулығы

жүктеу/скачать 4,97 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: