С. Т. Дүзелбаев техникалық механика

 
182 
радиусы
м
,
R
5
0
2

доңғалақ
қанша
айналыс
жасайды
жəне
оның
бұрыштық
жылдамдығы
неге
тең
? 
 
 
5-
есеп
. 
Тетік
өзінің
қозғалмайтын
өсі
төңірегінде
2
2
t
cos




заңдылығымен
айналады
. 
сек
t
2

болған
сəттегі
тетіктің
бұрылу
бұрышын
, 
бұрыштық
жылдамдығы
мен
бұрыштық
үдеуін
анықтаңыз
(2-
сурет
). 
6-
есеп
.
Қозғалмайтын
өсті
айналып
тұрған
радиусы
м
,
R
4
0

дискінің
M
нүктесінің
үдеуі
2
8
сек
/
м
M


-
қа
тең
(3-
сурет
). 
Бұрыш

30


деп
алып
, 
дискінің
бұрыштық
жылдамдығы
мен
бұрыштық
үдеуін
анықтаңыз
. 
Қайталау
 
сұрақтары
: 
1.
Абсолют
қатты
дене
қозғалысының
түрлер
i
н
атап
, 
қозғалыс
заңдылықтарын
жазыңыз
. 
2.
Қатты
дененің
қандай
қозғалысы
ілгерілемелі
деп
аталады
? 
I
лгер
i
лемел
i 
қозғалыстың
қасиеттер
i
н
атап
, 
түс
i
н
i
к
беріңіз
. 
3.
Қатты
дененің
айнымалы
қозғалысы
деп
қандай
қозғалысты
айтамыз
? 
4.
Тұрақты
өсті
айналатын
қатты
дененің
еркіндік
дəрежесі
неге
тең
? 
Оның
айналма
қозғалыс
заңы
деп
нені
айтамыз
? 
5.
Абсолют
қатты
денен
i
ң
тұрақты
өстен
айналуы
кез
i
ндег
i 
бұрыштық
жылдамдық
жəне
бұрыштық
үдеу
векторлары
туралы
түс
i
н
i
к
беріңіз
. 
6.
Тұрақты
өстен
айналып
тұрған
абсолют
қатты
денен
i
ң
кез
келген
нүктес
i
н
i
ң
жылдамдығын
жəне
үдеу
i
н
анықтайтын
өрнектерд
i 
жазып
, 
түс
i
н
i
к
беріңіз
. 
1-
сурет
2-
сурет
3-
сурет
 

 
183 
7.
Эйлер
формуласын
қорытып
шығарыңыз
. 
Бұл
формуланың
маңызы
қандай
? 
8.
Айналмалы
қозғалыстағы
дене
нүктелерінің
үдеулерін
анық
-
таудың
геометриялық
жəне
аналитикалық
əдістерін
түсіндіріңіз
. 
9.
Айналып
тұрған
абсолют
қатты
денен
i
ң
қандай
нүктелер
i 
үш
i
н
мынадай
жағдайлар
орын
алады
: 
а
) 
жылдамдықтары
шама
жағынан
өзара
тең
; 
b
) 
жылдамдықтарының
бағыттары
б
i
рдей
; 
c
) 
жылдамдықтары
шама
жағынан
тең
, 
бағыттары
б
i
рдей
. 
10.
Жазық
параллель
қозғалыстағы
абсолют
қатты
денен
i
ң
кез
келген
нүктес
i
н
i
ң
жылдамдығы
өрнег
i
н
i
ң
ек
i 
түр
i
н
жазып
, 
түс
i
н
i
к
бер
i
ң
i
з
. 
11.
Жазық
-
параллель
қозғалыстағы
қатты
дененің
еркіндік
дəрежесі
нешеге
тең
? 
12.
Лездік
айналу
центрі
деп
қандай
нүктені
айтамыз
? 
Жыл
-
дамдықтардың
лездік
центрі
деп
қандай
нүктені
айтамыз
? 
Бұл
ұғымдардың
бір
-
бірінен
айырмашылығы
бар
ма
? 
13.
Жазық
фигура
қозғалысының
теңдеулерін
жазып
көрсетіңіз
. 
14.
Жазық
фигура
нүктелерінің
жылдамдықтары
аналитикалық
əдіспен
қалай
анықталады
? 
Ол
үшін
нені
алдын
ала
білу
керек
? 
15.
Жазық
фигура
нүктесінің
үдеуін
қандай
формулалар
арқылы
анықтаймыз
? 
16.
Үдеулердің
лездік
центрі
берілген
болса
, 
жазық
фигураның
кез
келген
нүктесінің
үдеуі
қалай
анықталады
? 
17.
Эйлер
-
Даламбер
теоремасы
қалай
айтылады
? 
18.
Абсолют
қатты
денен
i
ң
жазық
параллель
қозғалысын
қарапайым
қозғалыстар
арқылы
қалай
сипаттайды
? 
19.
Қандай
жағдайда
заттық
нүктен
i
ң
нормаль
үдеу
i 
нөлге
тең
? 
20.
Қандай
жағдайда
заттық
нүктен
i
ң
жанама
үдеу
i 
нөлге
тең
? 
21.
Қатты
дене
қозғалысын
нүкте
қозғалысы
рет
i
нде
қарастыруға
бола
ма
? 

 
184 
ҮШІНШІ
 
БӨЛІМ
. 
ДИНАМИКА
 
 
Динамика
 
деп
 
теориялық
 
механиканың
 
денеге
 
түсірілген
 
күштер
 
мен
 
олардың
 
əсерінен
 
болатын
 
қозғалыс
 
арасындағы
 
тəуелділікті
 
зерттейтін
 
бөлімін
 
айтады
. 
Осы
бөлімдегі
негізгі
ұғымдардың
бірі
– 
дененің
массасы
.
Масса
 – 
дененің
 
инерттілігін
 
сипаттайтын
 
шама
.
Динамиканың
өзі
екі
бөлімге
бөлінеді
: 
бірінші
 
бөлімі
 
материялық
 
нүкте
 
динамикасы
 
болса
, 
екіншісі
 
материялық
 
нүктелер
 
жүйесінің
 
динамикасы
. 
Динамикада
қозғалысы
зерттелетін
қарапайым
нысан
– 
мате
-
риялық
 
нүкте
. 
Материялық
 
нүкте
 
деп
 
қозғалыстың
 
берілген
 
жағдайларында
, 
өлшемдерін
 
ескермеуге
 
болатын
 
белгілі
 
массасы
 
бар
 
геометриялық
 
нүкте
 
деп
 
қарастыруға
 
болатын
 
денені
 
айтамыз
. 
Қозғалысы
еш
бағытта
шектелмейтін
материялық
нүкте
еркін
 
нүкте
 
деп
аталады
. 
Əрбір
денені
материялық
нүктелердің
жиынтығы
деп
қарауға
болады
. 
Ендеше
, 
динамиканы
материялық
нүкте
динамикасынан
бастаған
жөн
. 
Динамиканың
бұл
бөлімінде
бір
ғана
материялық
нүкте
қозғалысының
зандылығы
анықталады
. 
Материялық
нүкте
қозғалысы
үшін
анықталған
заңдылықтарды
бірнеше
материялық
нүкте
жағдайына
жалпылай
отырып
, 
материялық
нүктелер
жүйесінің
заңдылығын
алуға
болады
. 
Осының
нəтижесінде
қатты
дене
қозғалысы
толық
сипаттайтын
заңдылықтарды
да
табуға
болады
. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
185 
9-
тарау
. 
МАТЕРИЯЛЫҚ
 
НҮКТЕ
 
ДИНАМИКАСЫНЫҢ
 
НЕГІЗДЕРІ
 
 
9.1. 
Динамиканың
 
аксиомалары
 
Динамика
негізіне
аксиомалар
ретінде
қабылданатын
бірнеше
қағида
жатады
. 
Бұл
қағидалар
табиғаттағы
құбылыстарға
жасалған
көптеген
жылғы
бақылаулар
мен
тəжірибелерді
жəне
қоғамдық
практика
нəтижелерін
жалпылап
қорытындылаудан
алынған
. 
Механика
аксиомаларын
ең
толық
жəне
ақырғы
түрінде
тұжырымдаған
– 
И
.
Ньютон
. 
Сондықтан
да
оларды
Ньютон
 
заңдары
деп
атайды
. 
1-
аксиома
. 
Егер
 
еркін
 
материялық
 
нүктеге
 
ешқандай
 
күш
 
əсер
 
етпесе
, 
онда
 
ол
 
өзінің
 
тыныштық
 
күйін
 
немесе
 
түзу
 
сызықты
 
бірқалыпты
 
қозғалысын
 
сақтайды
 
(9.1-
сурет
)
.
Бұл
аксиома
екпін
 
заңы
деп
те
аталады
. 
2-
аксиома
. 
Егер
 
еркін
 
материялық
 
нүктеге
 
бір
 
күш
 
əсер
 
етсе
, 
онда
 
ол
 
осы
 
күшке
 
пропорционал
 
үдеумен
 
қозғалады
.
Бұл
аксиома
былай
да
оқылады
: 
материялық
 
нүктеге
 
əсер
 
етуші
 
күш
 
осы
 
нүкте
 
үдеуімен
 
бағыттас
 
жəне
 
шамасы
 
үдеуге
 
пропорционал
 
болады
(9.2-
сурет
). 
Осы
аксиоманы

жүктеу/скачать 9,99 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: