Ш. Ш. УӘлиханов атындағы тарих және этнология институты
Қазақ-жоңғар және қазақ-қытай қатынастары
жүктеу/скачать 47,68 Mb. Pdf көрінісі
|
Қаз тарихы 3 том
| Қазақ-жоңғар және қазақ-қытай қатынастары.
1750 жылы Ж оңғария- да Л ам а-Д орж ы ны ң билік басына келуі өзара қы рқы сқан күрестің қайта- дан тұтануы на әкеп соқты. Бұл күресте ж еңіліс тапқан Даваци нойон жиендері Әмірсана мен Байнджурды алып, 1751 жылдың көктемінде қазақ- тарға қаш ы п келіп, оларды абақ-керей лердің билеуш ісі Қ ож аберген ба ты р қабы лдады .7 Ж оң ғари ян ы ң билеуш ісі өзін ің саяси бақталастарын қайтары п беруді талап етті. 1752 ж ы лды ң ж азы нда ордада Орта жүз бен Үлы ж үздің баты рлары мен рубасы лары ны ң съезі болып, онда Абылай ж ә н е баты рларды ң көпш ілігі Давациді қолдауды жақтады. Бұл шешімді қабылдау кезінде содан аз уақыт бұрын елшілікті бастап Ж оңғарияда бо лып қайткан ж әне Лама-Доржы жағдайының әлсіздігін жақсы білген Төле би шешуші рөл атқарды. К азақтардың Даваци нойонды беруден бас тартканына ашуланған Ж о- ңғария билеушісі Л ама-Д орж ы Орта жүзге Сайын-Бөлек пен Ш адыр бас- қарған әск ер ж іберді. Ж оң ғарлар О рталы қ Қ азақстанда көш іп жүрген үйсін, уақ ж ән е керейлердің қоны стары на шабуыл жасады. 3 мыңнан ас- там қ а за қ түтқы нға алы ны п, орасан көп мал мен мүлік колға түсірілді.8 Бұған жауап ретінде Абылай С айын-Бөлекке қарсы Давациді жіберді, оған Қ ож аберген басқараты н абақ-керейлердің жасағын күш ейту үшін казак ұлы стары нда тұткы нда жүрген барлы к ж оңғар ж ауы нгерлерін де косып берді. Сонымен бірге ірі аукымды соғыскадайындыкбасталды, казақауы л- дары асығы с Тобыл мен О бағанға көш ірілді, ка'зақ ж асактары Торғай өзенінде жиналаты н болып белгіленді.9 1753 жылдың жазында ж оңғар әскерлері казак дал асы на тағы да басып кірді, алайда Д авацидің 1753 жылғы кы ркүйектегі Ж оң ғари ян ы ң терең түкпіріне ж асаған батыл жоры ғы Л ам а-Д орж ы ны ң өлтірілуіне жеткізді. Даваци ж аңа контайш ы болып ж арияланды , ол бірден Абылайға елшілік ж іберіп, өзін ің ризаш ы лығы мен досты ғына сендірді. Қ азактарды ң іс ж үзінде ж еңуі ж ән е Ж оң ғари яда қазақтарды ж актауш ы ны ң билік етіп отыруы к а зак ж үздерінде Абылай сұлтан беделінің күш ею іне жеткізді. Алайда дала өңірінде бейбітшілік ұзақка созылмады. Даваци билікті ұстап тұра алмады. О ны ң бұрынғы одақтасы әрі туысы, казактар жағынан кол- дау тапқан Әмірсана оған карсы шыкты. Ж ағдайдың жаңадан шиеленісуін О рталы қ А зияда белсенді басқы нш ы лы к саясат жүргізіп келген Цин им- периясы шебер пайдаланды. XVIII ғасырдың 50-жылдарының орта шеніне қарай Цин әскерлері Ж оң- ғарияның шекарасында тұрып, басып кіруге дайындалды. Давацидің өлсіреуі, Әмірсана мен оның казақ одақтастарының жеңістері мәселенің шешілуін тездеггі. 1755 жылдың акпанында император Цянь-лун шабуылға шығу тура- лы бұйрык берді, онда атап айтканда, «егер әскерді дереу жорыкқа шығарма- сак, казактардың жолы болады да, олар өз пайдасына жетеді» делінген.10 Бұл арада Абылай ж әне Әмірсананың ағасы Батма-Церен баскарған, Іле бойында және Бороталда Давацидің жактастарын талкандаған қазақ жасактары айты- лып оты р.11 248 Басып кіруге Әмірсананың Цин үкіметіне өзвра кыркыскан күресте көмек көрсету туралы өтініш жасауы ресми дәлел болды. Көктемде қ ы т а й әскерлері Әмірсананың ж п с а к т а р ы м е н бірге Жоңғарияның аумағы- на К ір іп , Давациді оп-оңай талқандады. жүктеу/скачать 47,68 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|