шенінен бастап халықтың рухани өмірінен
дерек беретін мұндай материалдарды ж и-
н аум ен ж ә н е ж а р и я л а у м е н зер тте у ш і
ғал ы м д ар Ш .У ә л и х а н о в , В .В .Р а д л о в ,
Г.Н. Потанин ж ән е басқалар жүйелі түрде
айналысты. Қ азақтыңтұңғыш ғалымы, ф и
лолог, тарихшы, саяхатш ы Ш оқан У әли-
ханов қазақхалқы н ы ң өткен өмірін қазақ-
тарды ң ауы зш а халы қ ш ы ғармаш ы лығы -
ның әдеби үлгілерімен ты ғыз байланыста
қ а р а с т ы р у ғ а ұ м ты л д ы . Қ а з а қ т а р д ы ң
көрш ілес халықтармен тарихи байланы с-
тарын да осы тұрғыда зерттеуге тырысты.
Ш. У әлихановты ң ғылыми еңбектерінде
қазақтардың эпикалықтуындыларын зерт
теуге зор көңіл бөлінеді. Аса көрнекті тү-
ріктануш ы ғалым В.В.Радлов ө зін ің он
том ды қ ш ы ғарм алар ж и н ағы н ы ң «Түрік тай п ал ары қ а з а қ хал ы қты қ
әдебиетінің үлгілері» деген үшінші томын түгелдей к а зақ ф ольклоры н а
арнады. Ол қазақтарды ң ш еш ендік өн ерінің зор екенін, оларды ң табиғи
дарынының молдығын ж әне осының арқасында өрқаш анда ы рғакка ж әне
тіпті жай сөйлескеннің өзінде ұйқасқа мән беретінін ерекш е атап өткен.
В.В.Радлов қазақтарды ңж оғары поэтикалы қм өдениетін атап көрсетті. Ол
халы қж ады н ы ң қанш алы қты күшті ж ән е қ а за қ т іл і мен оны ң поэзи ясы
дамуының деңгейі қаншалықты жоғары екеніне көзбен көріп көз жеткізді.
Қ азақтардың ауызша халы қ ш ығармашылығының, ф ольклорлы қ ж анры -
ның байлығына қайран қалған ол казак әдебиетін дидактикалы қ, эп и ка-
лы к ж әне лирикалы к ж анрларға бөлген.
Ш .У әлиханов пен В .В .Радловты ңтәж ірибесі к азақ ф ольклоры н бола-
шактағы жинауш ы лар мен зерттеуш ілер үшін үлкен мектеп болды.
К ө р ш іл ес х ал ы қтар арасы н д а ө зар а ты ғы з қ а р ы м -қ а т ы н а с т ы ң д а-
муы қ а за к дал асы н ы ң рухани өм ірін е игі эсер етті. Осы үрд істің ар к а-
сында Абай Қ ұнанбаев, Ы бырай А лты нсарин, Ш окан У әлихановтұсы н -
да қ а з а к ғы лы мы мен әд еб и еті д ү н и е ж ү зіл ік д ам у үл гісін д е оры с де-
м о к р ати я л ы қ ж ә н е еуроп а м әд ен и етім ен ж а к ы н д ас ты , Ы бы рай д ы ң
оры сты ң алды ңғы қатарлы п ед агогтары мен ж а зу ш ы л а р ы н ы ң т ә ж і-
ри бесін п ай далан уы , т ә р б и е л ік си п аттағы туы н д ы л ард ы қ а з а қ т іл ін е
аударуы ж ә н е оларды 1878 ж ы лы ж а р ы к к а ш ы қ к ан « Қ а за к х р ес то -
матиясына» енгізуі, А.С. П уш кин, М.Ю . Л ермонтов, И. А. К ры лов туы н-
ды лары ны ң Үлы Абай ж асаған керем ет аударм алары қ а за қ ж ә н е оры с
әд еб и етін ің б ай лан ы сы н н ы ғайты п қ а н а қ о й ған ж о қ , со н ы м ен қ а тар
қ азақ ұлтты қ өдебиетін прогресс ж олы на бағыттады. О ны ң үстіне А бай
ш ы ғы с сю ж еттерін п ай далан а оты ры п , «Е скен дір», «М асғұт», «Ә зім
әңгім есі» атты дастан д ар ж азды .
Осы ж ағдай л ард ы ң б әрі X IX ғасы рдағы к а з а к ә д е б и е тін ің ж а ң а
көркемдік ізденіс ж олы на түсуіне, халы қты ң өмірін тереңірек ж ән е ж ан-
жакты зерттеп, бейнелеуге ұмты луына түрткі болды. Әдебиет маңызды
сипатқа ие болып, қоғамны ң рухани өмірінде неғұрлым елеулі рөл аткара
бастады. Ж оғарыда аталған ж өне басқа да әдебиет кайраткерлерінің шы-
Достарыңызбен бөлісу: