ІІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының қалыптасу жолдары
өткенді көксеу мен ұлтшылдық са-
рынды іздеген тұрпайы социоло-
гизм СОКП Орталық Комитетінің
1958 жылғы «Ұлы достық», «Бог-
дан Хмельницкий» және «Шын жү-
ректер» операларын бағалауда жібе
-
рілген қателіктер түзету туралы»
қаулысынан кейін, қайта атқа мінер-
дей сыңай танытты.
Тұрпайы социологизмдік пиғыл-
дар мен нигилистік көзқарас Н. Жан-
дилдиннің «К вопросу о критическом
использовании куль-турного насле-
дия прошлого» деген мақаласынан
кейін әдеби мұраға байланысты
да көрінбей қалмады. Оған мы-
сал көп. Біз біреуін ғана келтірелік.
М. Ақынжановтың «Қазақтың те-
гі» деген кітабына байланысты
Е. Ысмайылов «Коммунизм таңы»
газетінде «Қазақтың тегі туралы»
деген (1956, 7 қантар) рецензиялық
мақала жазып, халық тарихының
келелі мәселелеріне барып, ұлт бо-
лып қалыптасу жолын зерттеудегі
сәтті ізденістерін атап өткен бо латын-
ды. Еңбек пен рецензияға қар сы
К. Акишев, С. Ибрагимов, Е. Агее ва
дегендер «Неудачная монография»
деген атпен мақала жазып, тұр пайы
социологиялық көзқараста «қа-
зақтарды ұлттық оқшаулануға апа-
ратын ұлтшылдық көзқарастағы кі-
тап» деп тапты. Маркстік-лениндік
әдіснаманың әдебиеттің таптығы мен
халықтығы принциптерінің асыра
дәріптелуі – тұрпайы социологизмді
өрістететінін тәжірибеден білетін.
Қазақстан Компартиясы Орталық
Комитеті өзінің 1957 жылғы қаулы-
сында көрсеткен бағыт-бағдар мен
талаптарға сүйене келе, көркем
әдебиет, ғылым саласындағы билікті
мықтап қолына алды.
Бір қуанарлық жағдай, ғылыми-
зерттеушілік ой-пікір лениндік әдіс-
наманың әдебиеттің таптығы, ха-
лықтығы, партиялығы қағидаларын
басшылыққа ала отырғанымен, ке-
ңестік дәуірдегі әдебиетті зерттеуде
«тұрпайы социологизмге» ырық бер-
мей кетті. Шынын айтқанда, қазақ
әдебиеттануы уақыт, заман талабы-
на тез бейімделіп, оған маркстік-
лениндік ілімге сай әдіснамалық,
теориялық және сыншылдық жағы-
нан дайын болды да, тез игеріп
әкетті. «Маркстік-лениндік теорияға
сай әдебиет қоғам өмірінің, таптық
күрестің айнасы деген қағидасы,
Лениннің бір ұлттың ішінде екі
мәдениет барлығы, пролетариат мә-
дениеті бұрынғы феодалдық, капи-
талистік қоғамдар жасаған мәде-
ниеттің заңды жалғасы, оны сын
көзімен қарап пайдалану, әдебиет-
тің партиялығы, халықтығы тура-
лы қағидалары қазақ әдебиеттану
ғылымының негізгі идеялық арна-
сы» болып алынғандықтан, тұрпайы
социологизм көзқарасында бұра
тартушылыққа орын қалмады [1,
24]. Егер қазақ әдебиеттануының
даму жолына әдіснамалық тұрғыдан
Ре
по
зи
то
ри
й
Ка
рГ
У