«Арнайы педагогика» сериясы Серия «Специальная педагогика» №3-4 (30-31), 2012 Материалы круглого стола «Практика обучения и воспитания детей
- СПб.: Речь, 2005. 2. Ульенкова У.В. Дети с задержкой психического развития. -
жүктеу/скачать 1,59 Mb. Pdf көрінісі
|
33-31-PB
| -
СПб.: Речь, 2005. 2. Ульенкова У.В. Дети с задержкой психического развития. - Нижний Новгород, 1994. 3. Лебединская КС. Задержка психического развития и ее причины // Причины возникновения и пути профилактики аномалий развития у детей. -М., 1985. Тҥйін Мақалада психикасы кешеуілдеп дамыған балалармен тҥзету жҧмысы барысында дифференциалды ықпал ету мәселесі қарастырылады. Summary The article examines the differential treatment of children mental retardation. y) ҚАЗІРГІТАҢДАҒЫ КҤРДЕЛІКЕМІСТГГІ БАР БАЛАЛАРДЫ ОҚЫТУ ЖӘНЕ ТӘРБИЕЛЕУ МӘСЕЛЕЛЕРІ ... А.А, Сарсенбаева Кҥрделі кемістігі бар балаларды тҥзете-оқьпу аймағын зерттеу базасы соңғы онжылдықта соқыр- керең балаларды оқыту арқылы дефектологияда әдіснамалық-теориялық жэне әдістемелік жолдары ӛңделді. Дэл осы аймақта әлемдегі кең танылған нәтижелер жетістікке жетті (И.А. Соколянский, А.И. Мещеряков, О.И. Скороходова жэне т.б.). Кҥрделі кемістігі бар балаларға кӛмек беру жҥйесінде ғылыми әдістемелік жэне теориялық негіздерін жасау мақсатында әртҥрлі тҥрдегі аралас бҥзылыстары бар балаларды оқыту жэне тәрбиелеу мәселелері зерттелінді. Экспериментгік зерттеуде есту қабілеті зақымдалған жэне естімейтіндер, кҥрделі бҥзылысы бар мектепке дейінгілер, мектеп алды естімейтіндер жэне бастауыш сыныпта психикалық дамуы тежелген жэне кӛру қабілеті бҥзылғандар, церебральды паралич әсерінен естімейтін жеткіншектер кӛру қабілеті жедел бҧзылысы бар балалар, ауыр ерте балалар аутизм әсерінен сенсорлық және терең ақыл-ойында ауытқушылығы мен тірек-қимыл бҥзылысы бар балалар қатысты. Зерттеу негізінде, кҥрделі кемістігі бар балаларды клиникалық жэне психологиялық- педагогикалық оқыту нәтижесінде, осы балалардьщ даму ерекшеліктері мен оку ҥлгерімінің жоғарылағаны анықталды. Тек терең ауытқушылығы бар деп саналған балалардьщ кҥрделі мінез- қҥлықтары анықталып, қаралды. Зерттеу нәтижесінде, дамуында кҥрделі кемістігі бар балаларга арнайы ҥйымдастырылған формадағы нҥсқа қатарлары эксперименттік тҥрде дәлелденді және ӛңделді (Н.А. Александрова). Зерттеу дамуында кӛптеген кҥрделі бҥзылыстары бар жеткіншек естімейтін балаларды оқытатын мектепте жаяғастырылды. Мысалы, кӛп кездесетін тҥқым қуалайтын синдром - Ушер синдромы (естімеу жэне кӛру қабілетінің жылдам тӛмендеуі). Бала жағдайындағы ӛзгерісті ата-аналарының психологиялық қабылдауы (не қабылдамауы) ерекшеліктері зерттелді. Бала жағдайының ӛзгеруін ата-аналарының қабылдау процестерінің негізгі кезеңдеріне сипаттама алынды. Кӛп кездесетін мәселе - бҥл, ата-аналардың кӛру қабілетін жогалтқан естімейтін балаларга эсер етуін, басқа да жанҥя мҥшелерінің, алыс қоршаған ортасының әсері жайлы шешімге келу жолдары белгіленді (И.В.Саломатина). Естімейтіндер мектебіндегі ақыл- ой кемістігі бар балалар жэне кӛрмейтіндер мен кӛру қабілеті зақымдалған балалар мектебіндегі балалар жағдайы анықгалды, сонымен қатар терең ақыл-ой кемістігі бар балалармен жанҧядағы ерте балалар аутизмі эсерінен Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Специальная педагогика», №3-4(30-31) 2012 г. : 44 ... - болғандықтары зерттелді (Н.А. Александрова, O.J1. Копыл, М.М. Либлинг, М.Ю.Веденина). Қарым-қатынас негізінде практикалық жҥмыс нәтижесі мен эксперименттік зерттеу арқылы ақыл- ойында ауытқушылығы бар кӛрмейтін жеткіншектерді арнайы оқыту негізінде қатынас дағдыдарын қалыптастырудың эдістемелік тэсілдері жасалды. Терең ақыл-ойы кеміс жэне кӛптеген бҧзылыстары бар естімейтін балаларды тәрбиелейтін ата-аналарға арналған кеңестер дайындалды. Жанҧядағы ауыр жағдайда ерте балапар аутизміне ҧшыраған балаларды әлеуметтік тҧрмысқа бейімдеу мақсатында психологиялық-педагогикалық кӛмек формалары сипатгалды жэне жасалды. Оқи алмайтын жеткіншектер мен ересектерді, терең аутист балаларды әлеуметтік-тҧрмысқа бейімдеу мҥмкіндіктері талқыланып, дэлелденді. Интенсивті мінез-қҧлық тренингі нэтижесінде аутист адам ӛмірі мазмҧнды ҧйымдастырылғанда ғана нәтижелі болатыны кӛрсетілді (М.Ю. Веденина). Дамуында туа біткен кӛптеген бҧзылыстары бар балаларды тэрбиелейтін жанҧяларды клиникалық-психолОгиялық қолдау арқылы жан-жақгы жҧмыс жасау қолға алынды (Н.А. Александрова, O.JL Копыл). Баланың саналы тҥрде қоғамға араласуы, ӛмір сҥруге дайындығы, ӛзін-ӛзі тануы мен ӛзіндік ойлауының дамуы, әлеуметтік-эмоциялық дамуы, ӛзіндік орны мен ролі, ӛмірлік орнындағы жетістіктері, білім алу жетістіктері кҥннен-кҥнге қажеттілік тудыруда. Медициналық-элеуметгік балаларды оңалту сферасында ерекше кӛмекті қажет ететін балалар ҥшін тҥзету педагогикасының ғылыми негіздегі ӛңделген мэселелері маңызды жэне ӛзіндік орын алады. Ерекше қажеттіліктері бар балалардьщ дамуындағы тежелудің орнын толықтыру жэне әлеуметгік емдеу тҥзете-оқыту жҥйесінің ғылыми жҥйеленген негізде ғана жҥзеге асады. Мҥндай жҥйені қҥру базасы баланың психикалық дамуының психологиялық зақдылығы мен нейро- психофизиологиялық механизмдерінің ілімдеріне сҥйенеді. Зертгелген барлық категориялардағы балалардьщ мінез-қҥлықтары ауытқушылық деңгейіне байланысты қҥрылым нормасы мен ми жҥйееінің 3 негізгі - талдау, белсендендіру және ретгеу қасиеттері эртҥрлі болады. Сонымен бірге, сенсорлық бҥзылыстары бар, психикалық дамуы тежелген, жалпы тілдік бҧзылыстары бар балалар топтарының миындағы интегративті іс-әрекетінің спецификалық ерекшеліктері анықталды. Кӛру не есту қабілетгері тӛмендегенде, мерзімдік сенсорлық-перцептивті депривация, ең алдымен мидың талдау жҥйесінің жетіспеушілігіне алып келеді. Бҥл сенсорлық афферентацияны қатал шектеу жағдайында қалыптаспауы (не жеткіліксіз қалыптасуы) нейронаралық байланыстың біріншілік аймаққа (проекцияльщ), осының әсерінен ішкі ми байланыстары ӛзара біріншіліктері бҥзылады (проекциялық), екіншілік жэне ҥшіншілік (ассоциативті) аймақтарда қабылдайтын нәрселерді тануға қиындық туғызады. Мидың талдау жҥйесінің жетіспеушілігінің эсерінен реттеушілік жэне белсенді- лік жҥйесінің даму ауытқушылығы пайда болады. Жалпы тілдік бҥзылыстары бар балаларда мидың жарты шар аймағының қызметінің қалыптасуы бҥзылысқа алып келетіні анықталды. JI.C. Выготский бойынша, бір анализатор не интеллектуалдық бҥзылыс тек бір ғана қызметтің бҧзылысын тудырмайды, басқа байланысты қызметтердің бҥзылуына, нәтижесінде толықтай ӛзіндік даму кескіндемесін береді. Ауытқушыльщтың кҥрделі қҥрьшымы биологиялық фактордан туындаған біріншілік кемістіктен және біріншіліктің әсерінен қалыптасқан екіншілік кемістіктен қҥралады. Бірінші деңгей кемістіктің пайда болу уақытын білдіреді. Ерте жастағы ауытқушылық екіншілік кемістікке ауыртпашылықты кӛбірек тҥсіреді де, баланьщ барлық психикалық даму жолын бҥзады. Мысалы, ерте жастағы естімейтін балаларда тілінің мҥлде дамымауын не дҥрыс дамымауына алып келеді, ал кешірек естімей қалған балаларда есту қалдығы бойынша тілін қалыпқа келтіру мҥмкіңдігі бар. Маңызды фактор ретінде, балалардың психикальщ даму ерекщеліктерін анықтайтын даму бҥзылыстары, яғни біріншілік кемістік терең және ауқымды болған сайын екіншілік жэне ҥшіншілік кемістіктің пайда болулары ауырлай тҥседі. Әртҥрлі бҥзылысы бар балалардьщ даму ерекшеліктері жайлы дҥрыс тҥсінік, бҧл олардың этиологиясын, бастапқы кемістіктің патогенезін, оның локализациясын білуге негізделеді, себебі, осы факторлар ғана ӛзіндік клиникалық сипаттамасын анықтай алады. Балалардьщ даму мәселесін кӛптеген себептерге байланысты эртҥрлі позицияда қарастыру қажет: бҧзылыстың пайда болу уақыты - жатырішілік дамуы (пренатальдық кезең), туылу кезеңі (натальдық), туғаннан кейінгі (постнатальдық кезең); органикалық әсерден (орталық жҥйке жҥйесінің бҥзылысы) бҥзылыс ауыртпашылығы және мінезі, сонымен бірге, әлеумѐттік-педагогикалық қызметтің бос жіберілуінен, эмоционалдық депризация жэне т.б. себептер. Дефектология тәжірибесінде, кӛптеген бҥзылыстары бар балалар кездеседі: ақыл-ой кемістігі мен соқыр-керең балалар, тірек-қимыл бҥзылысы мен есту жэне кӛру бҥзылыстарының сэйкестіктері. |