Файлы 1 ОҢТҮстік қазақстан медицина академиясы ж. К. Шимирова «Медициналық және фармацевтикалық тауартану» (оқулық)

49 
XYZ-
талдау 
тұтыну 
жиілігіне 
байланысты 
ассортимент 
позицияларының маңыздылығын бағалауды қамтиды. Фармацевтикалық 
өнімдердің жекелеген түрлерін ұзақ уақыт бойы тұтынуды қарастыратын 
болсақ, олардың арасында тұрақты және тұрақты сұранысқа ие заттардың бар 
екенін анықтауға болады; тұтыну динамикасы белгілі бір, мысалы, 
маусымдық, ауытқуларға және, ең соңында, тұтыну кездейсоқ болатын 
позицияларға ұшырайтын заттар. Осы себепті А, В және С топтарының
әрқайсысында ассортименттік позицияларды тұтынудың болжамдылық
дәрежесіне қарай бөлуге болады. Мұндай жіктеу үшін X, Y, Z таңбалары 
қолданылады
. 
ABC-
талдау бізге ассортимент позициясының дәріхана нәтижесіне 
қосқан
үлесін көрсетеді, ал XYZ
-
талдау сұраныстың тұрақтылығын немесе 
тұрақсыздығын көрсетеді. Белгілі бір дәрілік затқа (медициналық бұйымға) 
сұраныс неғұрлым тұрақты болса, соғұрлым оны басқару оңайырақ, 
инвентаризацияға деген қажеттілік неғұрлым төмен болса, оның 
динамикасын жоспарлау оңайырақ болады. Осылайша, XYZ
-
талдау 
нәтижелері тауарлық баптардың сипаттамаларын олардың ағымдағы 
ассортиментте болуының орындылығы тұрғысынан толықтырады.
Х тобындағы
сұраныс тұрақты немесе кездейсоқ шамалы ауытқуларға 
ұшырайтын тауарлар жатады, сондықтан жоғары дәлдікпен болжауға болады. 
Ассортименттің жалпы құрылымындағы мұндай тауарлардың үлесі, әдетте, 
50-55% -
дан аспайды.
Y 
тобындағы
сұраныс кезеңді немесе төмендеу немесе өсу 
тенденциясы сипаты бар заттар кіреді. Оларды болжау дәлдіктің орташа 
дәрежесімен мүмкін болады. Олардың ассортимент құрылымындағы үлесі 
шамамен 30% құрайды.
Z 
тобына
сұраныс үлгілері анықталмайтын тауарлар жатады. Осы 
себепті олардың тұтынуын болжау мүмкін емес. Олардың ассортименттегі 
үлесі 15%
-
дан аспайды.
Сұраныстағы (тауарларды сату) мүмкін болатын ауытқуларды 
сипаттайтын көрсеткіш ретінде вариация коэффициентін қолдануға болады:
v = 
𝜎
X𝑡
∙
100 % (7) 
Мұндағы
: 
σ
- 
орташа мәнге қатысты талданатын кезеңдегі тауарларды нақты өткізу 
дәрежесін анықтайтын стандартты ауытқу; 
X̄
- 
тауарды өткізудің орташа құны.
Стандартты ауытқудың мәнін анықтау үшін келесі
формула қолданылады:
𝜎 =
√ 𝛴( 𝑋𝑡 − 𝑋𝑡)
2
𝑇 − 1
 
(8) 

50 
Мұндағы
: 
X 
t 
–
 t 
-
ші кезеңдегі дәрілік затқа (дәрілік затқа) нақты сұраныс; 
T 
–
бақыланатын кезеңдердің саны.
Кесте
1 - 
Вариация коэффициентін есептеу мысалы
Сатылым көлемі
Кезеңдер
Xm 
( X
t 
–
X
t
) 
2000.0 
I 
тоқсан
1975 
25.00 
1800.0 
II 
тоқсан
-175.00 
2100.0 
III 
тоқсан
125.00 
2000.0 
IV 
тоқсан
25.00 
Барлығы 7900,0
Барлығы 4
Мысал ретінде жоғарыда келтірілген формулаларды пайдалануды 
қарастырыңыз
. 1 
Кестеде төрт тоқсандағы белгілі бір дәрілік затқа (дәрілік 
затқа) сұраныс (өткізу) көлемін көрсетеді, ал төменде стандартты ауытқу мен 
өзгеру 
коэффициентін 
есептеу 
тәртібі 
келтірілген.
Сұраныстың 
болжамдылығының әртүрлі дәрежесі бар дәрілік заттарды (медициналық 
бұйымдарды)
және
жалпы ассортимент
сатуды талдау тәжірибесі белгілі бір 
ассортименттік позицияның үлесіне байланысты X, Y және Z сыныптары үшін 
вариация коэффициенттерін өзгерту шекараларын белгілеуге мүмкіндік берді
. 
Фармацевтикалық өнімдердің XYZ таралуының графикалық түсіндірмесі
2 
сызбада
көрсетілген
.
XYZ талдау алгоритмі мыналарды қарастырады:
1) 
Әрбір ассортименттік позицияға сұраныстың орташа деңгейін белгілеу;
2) 
Ассортименттің әрбір позициясы бойынша өзгеру коэффициентін есептеу;
3)
Вариация
коэффициенттерінің 
төмендеуіне 
қарай 
ассортименттік 
позициялардың орналасуы;
4) 
Сұраныстың
өзгеруіне байланысты ассортименттік позицияларды топтарға 
бөлу.
Жалпыланған түрде XYZ талдауы шеңберінде анықталған сыныптардың 
сипаттамалары келесі түрде көрсетілген
.
Х класы –
тұрақты сұраныспен (өткізумен) және соның нәтижесінде сатуды 
болжау мүмкіндіктерінің жоғарылығымен сипатталатын тауарлар.

51 
Сызба 2
- 
XYZ талдауы негізінде фармацевтикалық өнімдерді бөлу
Бұл сыныптағы вариация коэффициенті 10% аспайды. Сұраныс ауытқуы 
шамалы, оларға деген сұраныс тұрақты, сондықтан бұл тауарларға оңтайлы
қорлар жасауға және сұраныс пен оңтайлы қорды болжаудың математикалық 
әдістерін қолдануға болады.Y класы –
сұраныстың ауытқуы бар тауарлар және 
нәтижесінде сатудың орташа болжамы. Вариация коэффициенті 10
-25% 
құрайды. Орташа сату құнынан ауытқу бар, бірақ ол ақылға қонымды шектерде 
(25% шегінде) ауытқиды.
Z класы –
сұраныс (өткізу) көлемі біркелкі емес 
тауарлар, тенденциялар жоқ, сату болжамының дәлдігі төмен. Вариация 
коэффициенті 25%
-
дан асады және 100%
-
дан жоғары болуы мүмкін. Бұл 
тұтынушы тапсырысы бойынша жеткізілетін өнімдер тобы немесе жақында 
сатылымға шыққан өнімдер тобы болуы мүмкін.Үлкенірек түсінікті болу үшін 
X, Y және Z кластарына жататын фармацевтикалық өнімдерге сұраныс 
динамикасындағы айырмашылықтар 
3 
сызбада
көрсетілген.
Дәріхананың күнделікті жұмыс тәжірибесінде өткізу (сұраныс) 
көрсеткішіне сұраныстың маусымдылығы, жеткізілімдердің жүйелілігі, 
бәсекелестің ұқсас тауарларына бағаның ауытқуы,
жарнамалық іс
-
шаралар 
және т.б. 
арнайы өнімдердің болуы немесе болмауы сияқты факторлар 
айтарлықтай әсер етеді.Осы факторлардың барлығы сату көлемінің (сұраныс) 
ауытқуын және нәтижесінде вариацияның жоғары коэффициенттерін 
тудырады.

52 
Сызба 3
- X, Y,Z 
кластарына жататын фармацевтикалық өнімдерге сұраныс 
қисығының пайда болуы
XYZ-
талдау нәтижелері бастапқы деректер ретінде жеткілікті ұзақ уақыт 
кезеңі алынған жағдайда ғана сенімді болады. Талдау үшін алынған кезең 
күндердегі тауар айналымынан бірнеше есе көп болуы маңызды. Мысалы, 
қымбат дәрі
-
дәрмектің немесе медициналық бұйымның айналым мерзімі 4 
айды құраса, талдауға кемінде 12 айлық мерзім алынуы керек. Егер 
ассортимент жиі жаңартылса, онда өнімнің өмірлік циклі туралы ақпаратты 
пайдалану және барлық
жаңа позициялардың даму тенденциясын бағалау 
қажет. Тауардың Z тобына түсу себептерін анықтау да маңызды: бұл 
сұраныстың шын стохастикалық мінез
-
құлқынан болды ма, әлде жай ғана 
тауардың тұрақты емес ұсынысы болды ма
екендігін. Егер ассортиментте 
көптеген жаңа өнімдер болса немесе жеткізілімде
үзіліс болса, XYZ
-
талдау 
нәтижелерін сенімді деп санауға болмайды.

жүктеу/скачать 46,97 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: