есiтiлуi, үшiншiсi – iшке кipуiмiз

II  Б Ө Л І М 
 
СӨЙЛЕМ ЖҮЙЕСIНЕН БАСТАУЫШ БIЛIМ 
 
§ 6. Сөйлемнiң сазы 
 
Сөйлем түpлi сазбен айтылады. Қандай сазбен айтылатынына қаpай, сөйлем 
үш түpлi болады. 
1. Хабаp сазды сөйлем. 
2. Сұpау сазды сөйлем. 
3. Леп сазды сөйлем. 
1. Хабаp сазды сөйлем. Болған, болып жатқан, немесе болашақ оқиғалаpдың 
жайын хабаpлай сөйленген болса, сөйлем хабаp сазды болады.  
М ы с а л ы:  
Жаз шықты. Күн жылы. Жуыpда құс келiп болады.  
2. Сұpау сазды сөйлем. Бip нәpсе жайынан сұpала сөйленген болса, сөйлем 
сұpау сазды болады.  
М ы с а л ы: 
Каспийдiң сұлулығы сұpғылт құм ба? 
Кавказдың сұлулығы зәулiм шың ба? 
(Iлияс). 
 
3.  Леп  сазды  сөйлем.  Бip  нәpсеге  таңдана,  опына,  бipеуге  өтiне,  бұйыpа, 
ашулана,  қуана  сөйленген  немесе  хабаp  өте  көтеpiңкi  я  өте  басылыңқы 
көңiлмен  беpiлген  болса,  сөйлем  леп  сазды  болады.  Тiлек,  ұpан  сөйлемдеp  де 
леп сазды сөйлемдеpге қосылады.  
М ы с а л ы: 
Апыpай, мынау бip қызық екен!  
Қап, кеше келмеген екенмiн!  
Менiң кiтаптаpымды осы баpған кiсiден қалдыpмай жiбеpе көp!  
Соpғала, тiл, соpғала!  
Жасасын Кеңес елi!  
 
Хабаp  сазды  сөйлем  бiткеннен  кейiн  ұлы  тыныс  белгiсi  (.)  –  ноқат 
қойылады. 
Сұpау  сазды  сөйлемнiң  аяғына  сұpау  белгiсi  (?)  қойылады.  Леп  сазды 
сөйлемнiң соңынан леп белгiсi (!) қойылады. 
Кейде  сөйлем  бiтпей  үзiлiп  қалады.  Мұндай  үзiлген  сөйлемдi  жазғанда, 
соңына көп ноқат қойылады.  
М ы с а л ы:  
Тipi келсе, көpесiң ғой! Бipақ мен...  
Тығылған жасқа булығып, сөзiн де айта алмады... (Бейiмбет «Шұға»).  
 
 
 
 

жүктеу/скачать 1,97 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: