Т. Н. Ер ме ко ва, Г. Б. Тоқтыбаева, Н.Ә. Дүсіпова 10 ар ма н- пв б ас па сы

30
Қазақ  халқы  –  болмысынан  турашыл,  адал,  жомарт,  ба-
тыр, қайсар, өжет ел. Бұл қасиеттер қазақтың қоғамдық өмі-
ріне әсер етіп, таңғажайып өмір салтын қа лып тас тырды.
Бұл өмір-салт – қазақ мәдениетінің мәйегі. Ал қазақ мәде-
ниеті – әрбір қазақ адамының рухани тірегі.
(«Әдептілік қағидалары» кітабынан)
Ау ызе кі сөй леу сти лі
Күн де лік ті қа рым-қа ты нас, не гі зі нен, ау ызе кі тіл де су ар қы лы жү зе-
ге аса ды. Ау ызе кі сөй леу ба ры сын да өзін дік мақ сат, тіл дік құ ры лым,
қол да ныс ерек ше лік те рі бай қа ла ды.
Мақ са ты: ке ңе су, көз бе-көз тіл де су, пі кір ле су, ой бө лі су.
Қол да ны лу ая сы: ер кін әң гі ме – сұх бат, дау ла су, көп ші лік ал дын да
сөй леу.
Стиль дік си па ты: сөз дер мен сөз тір кес те рін ер кін қол да ну, да яр-
лық сыз өт кі зі луі, ым-иша ра қол да ну.
Сөй леу ті лінің ерек ше лік те рі, тіл дік амал-тә сіл де рі:
•  лек си ка лық ерек ше лік те рі: қа ра пай ым, бей та рап, диа лект, кә сі би,
ау ыс па лы ма ғы на да ғы бей не лі сөз дер, ме то ни мия,  в фе мизм ер кін
қол да ны ла ды;
•  фо не ти ка-мор фо ло гия лық ерек ше лік: ды быс тар тү сі рі ліп, сөз дер
кей де қыс қар ты лып ай ты ла ды, оқ шау сөз дер мен  мо цио нал ды-
ксп рес сив ті сөз дер қол да ны ла ды;
•  син так сис тік ерек ше лік тер: сұ рау лы, леп ті, то лым сыз, ри то ри ка лық
сұ рау лы сөй лем дер қол да ны лып, диа лог ке құ ры ла ды.
3.
  Мә тін нен ауызекі сөйлеу тіліне тән қолданыстарды анық таң дар.
Бір жұрт тың бас әкі мі екін ші бір бай ға жо лы ғы сып, сөй-
ле сіп тұр ған да, қа сы нан бір жар лы мұ жық өтіп ба ра жа тып, 
иі ліп, бас ұрып сә лем бер ді дей ді. Оған қар сы әл гі әкім одан 
да тө ме ні рек бас ұрып сә лем ал ды. Қа сын да ғы бай:
–  Тақ сыр,  осын ша ма  жұрт тың  үс ті нен  қа ра ған  әкім сіз, 
осы бір мұ жық қа не ге сон ша бас ұра сыз? – деп айт ты дей ді. 
Сон да әкім:
– Еш бір ілім-бі лім үй рен бе ген мұ жық сон ша иі ліп, әдеп ті-
лі гін көр сет кен де, мен одан әдеп сіз бо лып қа лай ын ба? – дей ді.
(Ы.Ал тын са рин)

жүктеу/скачать 7,23 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: