Ландшафттану

факторлардың 

әрекет 

етуінен 

Олардың 

азоналы 

келеді. 

геоморфологиялық  факторларга  жер  бетінің  құрлықтық  жондар  мен 

мұхит  шараларына  бөлшектенуі,  жер  беті  жыныстарының  құрамы,

құрлық бетінің жасы,  бедері,  тау жоталарының биіктігі,  беткейлерінің 

көрінісі, еңістігі т.б. жатады.

Жер  бетінің  қүрлықтык  жондар  мен  мұхиттық  шараларға 

бөлінуі  ландшафттарды  бөліктерге  бөлетін  зандылықтың  негізгі 

факторы  болып  саналады.  Басқаша  айтқанда,  климат  мұхиттан 

қашыктаған  сайын  континентті,  немесе,  мұхитқа  жакындаған  сайын 

теңіздік  климат  болып  қалыптасады.  Климаттың  ерекшеліктеріне 

карай  ландшафтының  басқа  да,  әсіресе  биогендік  құрамдас  бөліктері 

секторлық  (бөлік)  багытта  бөлінеді.  Жылу  мен  ылгалдың  бойлық 

багыттардағы әр түрлі мөлшерлерде бөлінулерінің айқын  мысалдарын 

Исландия минимумы мен Сібір максимумдарының әсерлерінен  көруге 

болады.  Мұхиттар  мен  құрлықтардагы  ауа  массасының  климатқа 

тигізетін  әрекетіне  қарай  Еуразия  құрлығыньщ  ландшафтысы  төрт 

бөлікке  бөлінеді.  Алгашқысына  Батыс  Еуропа  жатады.  Мұнда Атлант 

мұхитының әрекеті байқалады.  Екіншісі -  Шыгыс Еуропа.  Бұл бөлікте 

ауа 

массасының 

шығысқа 

ауысуы 

байқалғанымен,  ландшафтының  калыптасуында  континентті  ауа 

массасының  әрекеті  басым  болады.  Үшіншісі  -   Орта  және  Шыгыс 

Сібір  жерлерін  қамтып,  Сібірлік  бөлікке  жатады.  Мұнда  ландшафт

мәңгі  тоң  жагдайында  қалыптасқан.  Төртінші  -   Шыгыс  бөлігі 

муссонды ауа массасымен ерекше көзге түседі.

Жер  беті  жыныстарының  литогенді  курамы  жер  асты  және

топырақтагы  судың  режимін  топырақ  кабатының  тұздылыгын, 

механикалық құрамдарын түрлендіре түседі.

Атап  айтқанда,  жазык  жерде  жер  беті  жынысының  литогенді

9

құрамы  саздакты,  кұмды  келеді.  Соган  орай  сазды  жынысты  жерде 

зоналы  ландшафтыны  сор,  құмды  жынысты  жерде  шагылдар  ерекше 

көріктендіреді.

Тауда  жер  беті  жынысынын  литогендік  кұрамы  өте  күрделі 

бопады.  Ол  тасты  шөгінді  жыныстар  мен  жанартаулык  кұрамдас 

бөліктердің 

катпарлы-жақпарлы 

қабаттарынан, 

кесектасты 

блоктарынан  тұрады.  Сондықтан  жер  беті  жыныстарының  топырак 

пайда  болатын  қабаты  жартасты,  қорымтасты,  киыршыктасты  болып 

келеді.

жүктеу/скачать 2,39 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: