Ф-әД-001/046 №9 Практикалық сабақтың тақырыбы
жүктеу/скачать 454,81 Kb. Pdf көрінісі
|
| Ф-ӘД-001/046
3 Есімшеден жасалған баяндауыш бастауыштың жағдайын, қаситін білдіреді де, контекске орай, бірде қимылдың уақытқа қатыссыз екенін білдірсе, енді бірде қимыл-әрекеттің шаққа қатыстылығын білдіреді.
Егер септеулікпен келген баяндауыш белгілі халде, бастауыш белгісіз халде қолданылса, баяндауыш бірінші, бастауыш баяндауыштан кейін орналасады. ﻋﻠﻰ ﺃﻟﻁﺎﻮﻠﺔ ﻜﺘﺎﺐ–кітап үстел үстінде.
Егер бастауыш белгілі халде қолданылса септеулікпен келген баяндауыштан бұрын орналасады. ﺃﻠﻜﺘﺎﺐ ﻋﻠﻰ ﺃﻟﻁﺎﻮﻠﺔ–кітап үстел үстінде.
Құрамында септеулікпен келген баяндауышы бар сөйлем заттың мекен- жайын көрсетеді. Септеулікпен келген баяндауышты ﺎﻨﻫ ([hunā] – осында), [akānuh]) ﻫﻧﺎﻚ–ана жақта) секілді мекен үстеулері алмастыра алады.
[nutǐab ānuh] ﻫﻨﺎ ﺒﻴﺕ–үй осында;
Есімді сөйлем хабарлы және сұраулы сөйлем болып екіге бөлінеді.
؟ﻣﺎ ﻫﺬﺍ –бұл не?; ؟ﻫﻭ ﻤﻦ –бұл кім?; ؟ﺍﻠﻜﺘﺎﺐ ﺃﻳﻥ –кітап қайда?. Сұраулы сөйлемдерде бастауыш сұрау есімдігінен, ал баяндауыш есімдіктен не зат есімнен жасалады. Сұраққа жауап беретін сөйлемдерде, сұраулы сөйлемдердегі баяндауыш қызметін атқарған есімдік және зат есімдер бастауышқа айналады. ﻫﺫﺍ ﺩﻓﺘﺮ–бұл дәптер; ﻫﻭ ﻣﻬﻧﺪﺲ–ол инженер; ﺔﻧﺍﺯﺨﻟﺍ ﻰﻓ ﺏﺎﺘﻜﻠﺃ–кітап шкафта.
Белгілі халдегі зат есімнен:
ﻫﺫﺍ ﺍﻟﺮﺟﻞ ﻫﻭ ﺍﻟﻛﺎﺗﺐ–бұл кісі – жазушы. Бастауыш та, баяндауыш та белгілі халде келген жағдайда бастауышпен баяндауыштың арасына бастауышпен текте, түрде қиысатын ІІІ жақ есімдігі қойылады да, ол “талғаулы есімдік” деп аталады. Араб “талғаулы есімдігі” қазақ тіліне сызықша (–) арқылы беріледі. Соңғы берілген мысалдағы сөйлемде бастауыш қызметіндегі зат есімнің сілтеу есімдігінен жасалған анықтауышы болғандықтан, аталған сөйлем, есімді сөйлемнің жайылма түріне жатады. Есімді сөйлемнің тұрлаулы мүшелері матаса байланысқан анықтауыштан жасалып, олардың қиыса байланысқан анықтауыштары бола алады.
.ﺓﺮﻴﺑﻛﻠﺍ ﺏﺘﻛﻟﺍ ﻛﺘﺎﺐ ﺍﻟﻃﺎﻠﺏ ﺍﻟﺠﺪﻳﺪ ﻓﻰ ﺨﺯﺍﻧﺔ–студенттің жаңа кітабы үлкен кітап шкабында. |