Бағыттары ІІ халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары Современная система дошкольного образования

 

492 

 

М.д.к.  баланың  жетекші  әрекеті  ойын  болғандықтан  түзету  жаттығулары  осы 

негізде құрылады. 

Ойын  жаттығулары  жеке  және  топтық  түрде  психологтың  жұмыс  жоспарына 

байланысты жүргізіледі. 

Л.С. Выгодскийдің енгізген «таяудағы даму аймағы » есепке  алынып «жоғарыдан 

төмен» және «төменнен жоғары» ұстанымы негізінде құрастырылды. 

Жеке жаттығу ойын және кеңес беру түрінде ата-ана мен бала өзара қатынасында 

қарастырылады. 

Психокоррекциялық жұмыстың тиімді ерекшеліктері. 

Психологиялық  коррекция  –  баланың  әлеуетті  мүмкіншілігін  ынталандыру  мен 

дамытуға 

бағытталған 

әдістер 

жиынтығы 

Тәжірибелі 

психолог 

маман 

психодиагностикалық өңдеу көрсеткішінен алынған нәтижені негіге ала отырып, жеке 

бас дамуын қалыптастыруға коррекциялық жаттығуларын қолданады. Психолог маман 

жұмысының  тиімділігін  талдау,  балалармен  нақты  өзара  әрекетті  ұйымдастыру  және 

оны жүзеге асыру болып табылады. 

Психокоррекциялық  жұмыста  «коррекция»  терминінің  кең  қолданымға  енуі  ХХ 

ғасырдың  жетпісінші  жылдарынан  басталды,  тура  аудармасы  «исправление-түзету» 

деген мағынаны береді...  Психолог жеке тұлғаның мінез-құлқы мен сапаларына, белгілі 

әсер етуде түзету жұмысына бағдарлама құрады. Бағдарлама құрылымы психологиялық 

және педагогикалық екі бөлімде қарастырылады. Психологиялық  бөлімінде психолог 

жеке  жұмыс  жопарын  жасап,  оны  жүзеге  асырады.  Ал  педагогикалық  бөлімінде 

психолог  басқа  мамандармен  –  мұғалім,  тәрбиеші  және  ата-анамен  бірігеотырып, 

психологиялық ұсыныстар құрастырады. Р.С. Немовтың пікірінше «психокоррекция » 

ерекшелігі  –  психикасы  сау  адамның  мінез-құлқын  реттеуге  әсе  ету  және  оның 

жетіспейтін  тұстарын  жетілдіруде  психологтың  қолданатын  психологиялық 

тәсілдерінің жиынтығы. 

Психокоррекциялық мақсат үш бағытқа негізделеді: 

1.

 

Әлеуметтік даму жағын ықшамдау. 

2.

 

Балада іс-әрекет түрлерін дамыту. 

3.

 

Жас және психологиялық жаңа білімді қалыптасытыру. 

Психокоррекцияның негізгі міндеттері: 

Жеке бас дамуына қажетті когнитивті (ақыл-ой), эмоционалды және мінез-құлық 

өрістер бірге қарастырылып, субъектінің мәдени және жас ерекшелігі ескере отырып, 

ішкі  ресурстарды  белсенділеу  болып  табылады.  Психокоррекциялық  жұмыстарды 

жүргізу  жағымды  тәжірибе  жинақтау  мақсатында  құрылуы  және  жүзеге  асырылуы 

қажет. 

Мектепке дейінгі кезеңде психокоррекцияны қолдану ерекшелігі. 

Психокоррекциялық  жұмыста  ойын  жаттығулары  мінез-құлықтың  реттелммеуі, 

бала  қобалжуында,  қоқуы  мен  қарым-қатынас  бұзылғанда  қолданылады.  Мектепке 

дейінгі  кезеңде  ойын  еркін  әдіс  ретінде  қолданылады.  Ойын  жаттығулары  бағыттау, 

қайта құру және бекітуге арналады. Ойын үстінде баланы асықтыруға болмайды, бірақ 

белсенділігін байқатқанда мадақтап отыру шарт. 

Бала-бақшада  аффектілі:  шектен  тыс  өкпелегіш,  жағымсыз  тұйық,  эмоциясы 

тұрақсыз  балалар  кездеседі.  Олармен  ойынның  төрт  түрі:  сюжетті  ролді,  ереже 

 

493 

 

бойынша  ойын,  бейнелі-ролдік  және  режиссерлік  ойындар  қарастырылады.  Олар 

мектепке  дайындық  төңірегінде  шоғырланған.  Осы  тақырып  бойынша  зор  ғылыми  – 

тәжірибелік  жұмыстың  жүргізілген  (Л.А.  Венгер,  Л.М.  Безруких,  А.С:  Смирнова,  Т.В. 

Торунтаева,  В.В.  Холмовская,  т.б.).  психологтардың  назарын  таза  психологиялық 

мәселелерге аударған жөн. Психикалық процестерді дамытуды жетілдіре отырып мінез-

құлықты  басқару,  алдын  алу,  анықтау  және  бала  дамуының  жеткіліксіз  жақтарын 

түзетуде де көмек көрсетеді, сондай-ақ психолог баланың жеке бас дамуына маңызды 

үлес қосып, мектептегі табысты оқуға дайындығына көмек көрсетеді. 

Баланың ойлау іс-әрекетін дамыту мен  психокоррекциялаудың тәсілдері. 

 Ойлау іс-әрекеттерінің қалыптасуы/мен жет1лу1 ойлаудың негізін құрайды. Бала 

қандай  білімді  игеріп,  оларды  қалай  пайдалана  білетіндігі    оның  қандай  ойлау  ic-

әрекеттерін  игергендігіне  байланысты.  Мектепке  дейінгі  шақта  ойлау  ic-әрекеттерін 

игеру  сыртқы  бағдарлау  іс-әрекеттерін  игеру  мен  бойға  дарытудың  жалпы  заңы 

бойынша өтеді. Осы сыртқы          ic-әрекеттердің  қандай және оларды бойға дарытудың 

қалай өтетіндігіне байланысты баланың қалыптасып келе жатқан ойлау ic-әрекеттері не 

бейнелер  іс-әрекеттері  формасын,  не  сөз  бен  сан  сияқты  белгілер  іс-әрекеттері 

формасын қабылдайды. 

Ойша бейнелермен ic-әрекет жасай отырып бала заттармен жасалатын нақты ic-

әрекет-пен  оның  нәтижесін  көз  алдына  елестетеді  және  осы  жолмен  өзінің  алдында 

тұрған міндетті шешеді. Бұл — өзімізге таныс көрнекі бейнелі ойлау. Белгілермен іс-

әрекеттерді орындау нақтылы заттардан дерекс1зденуд1 керек етеді. Мұнда сөздер мен 

сандар заттардың баламасы ретінде пайдаланылады. Белгілермен іс-әрекетті жасаудың 

көмегімен атқарылатын ойлау дерексізденген ойлау болып табылады. Дерексізденген 

ойлау логика ғылыми зерттейтін ережелерге бағынады, сондықтан да логикалық ойлау 

деп аталады. 

Мектеп  алды  тобындағы    баланы  мектепке  дейін  даярлауда  жүргізілетін 

коррекциялық жұмыс жүргізу. 

Психокоррекциялық жұмыста ойын жаттығулары мінез құлықтың реттелуі, бала 

қобалжуында, қорқуы мен қарым-қатынас бұзылғанда қолданылады. Мектепке дейінгі 

кезеңде ойын еркін әдіс ретінде қолданылады.  Ойын жаттығулары бағыттау, қайта құру 

және  бекітуге  арналады.  Ойын  үстінде  баланы  асықтыруға  болмайды,  бірақ 

белсенділігін байқатқанда мадақтап отыру шарт. 

Бала-бақшада  аффектілі:  шектен  тыс  өкпелегіш,  жағымсыз  тұйық,эмоциясы 

тұрақсыз  балалар  кездеседі.  Олармен  ойынның  төрт  түрі:  сюжетті  рөлді,  ереже 

бойынша  ойын,  бейнелі-ролдік  және  режюссерлік  ойындар  қарастырылады.  Олар 

мектепке  дайындық  төңірегінде  шоғырланған.  Осы  тақырып  бойынша  зор  ғылыми  – 

тәжірибелік жұмыстың жүргізілген (Л.А. Венгер, Л.М. Безруких, А.С. Смирнова, Т.В. 

Торунтаева,  В.В.  Холмовская,  т.б.).  Психологтардың  назарын  таза  психологиялық 

мәселелерге аударған жөн. Психикалық процестерді  дамытуда жетілдіре отырып мінез-

құлықты  басқару,  алдын  алу,  анықтаужәне  бала  дамуының  жеткіліксіз  жақтарын 

түзетуде  де  жеткіліксіз  жақтарын  түзетуде  де  көмек  көрсетеді,  сондай-ақ  психолог 

баланың  жеке  бас  дамуына  маңызды  үлес  қосып,  мектептегі  табысты  оқуға 

джайындығына көмек көрсетеді. 

 

494 

 

Бала жүйкесінің дамуына балалар орттасы көп қырлы әсер етеді. Мектепке дейінгі 

баланың  жекелігінің  қалыптасуы  топтағы  эмоционалдық-психологиялық  аһхуалдың 

жағымды болу шартында ғана толыққанды болады. 

Шынайы өмірде мектепке дейінгі балалар ішінде құрдастарының орнында танымал 

еместері  кездеседі.  Олардың  қарым-қатынас  шеңбері  тар,  олар  ойын  ұйымдарының 

тұрақты  мүшелері  бола  алмайды,  ал  олардың  жеке  қасиеттерін    балалар  төмен 

бағалайды.  Бұл  жағдайда  коррекция  пәні  юаланың  топтағы  құрдастары  мен  танымал 

болмауы, ал психокоррекциялық жұмыстың негізгі бағыты – балалардың  оған деген 

дұрыс емес кері қатынасын бағдарлау және жағымды бағалау жүйесін зерттеу. 

Бала жекелігінің қалыптасуында ауытқуының көрінуінің алғы шарты шет қалуға 

ұмтылысы, өзге балалармен байланыстың ұзақ болмауы, ойын топтарына қатыспаудан 

көрінуі  мүмкін.  Бұл  жағдайда  психокоррекциялық  жұмыстың  мақсаты  қарым-

қатынасқа аз түсу симптомы болады.  Мұнда психолог баланың ішкі ұйымына көңіл 

аударады.  Жұмыстың  тиімді  тәсілі  ретінде  ересектердің  болып  жатқан  оқиғаға 

эмоцияналды  түсіндірмесін  пайдалануға  болады,  бұл  балаға  болған  жайтты 

эмоцияналды қабылдауға көмектеседі.  Мұнан кейін балаға құрдастарының ойынына, 

таласына, қақтығысына өзінің түсіндіруші болуын ұсынуға болады. 

Коррекциялық  жұмыс  пәні  мектепте  дейінгі  кезеңде  ойын  әрекеттерінің 

операционалды  жағының  ақауы  болуы  мүмкін;  ойын  дағдысының  дамымауы, 

әріптестіктің жағымды тәсілдерін игермеуі, ойын әрекеті тәсілдерінің тепе-теңдігі (тым 

жайбарақаттылық,  қозғалыстағы  мазасыздану,  моторлы  импульсивтілік).  Мұнда 

коррекциялық  жұмыстың  бір  бағыты  балалардың  ойын  әрекеті  түсінігін  жинақтау 

болып  табылады;  олардың  зейінін  сюжетті  ойындарға  ойын  әрекетінің  мазмұнына, 

бірізділігіне,  құрдастарының  өмірге  құштар,  көңіл-күйлерінің  көтеріңкі  болуына 

аударады. Психологиялық әсер етудің басқа бағыты – ойынның  мағынасын түсіндіруге, 

ойын әрекетін орындауды үйрету. 

Балаларды  құрдастарының  ойын  түсінігі,  өз  пікірін  айта  білуге,  ортақ  ойынды 

жоспарлауға, әрекет бірізділігін анықтауға үйрету қажет. Қимыл әрекеті  баяу дамыған 

балаларда шапшаң мазмұны  ойындарға қызығушылығын оятқан ең жоғарғы деңгейде 

жетілдіріп, сәйкесінше мұндай баланың әрекетін мадақтап отырған дұрыс. 

Қимыл 

белсенділігі 

жоғары 

балаларға 

өздерінің 

қозғалысын 

мазасыздығын    басқара  алуға  мүмкіндік    беретін  жағдай  туғызған  жөн.  Мұндай 

балалардың  қозғалысын жасанды шектеу олардың тек ашу мен қозғалуын күшейтеді. 

Мотивациялық аумақты түзетуде баланың мінез-құлқындағы бұйрық –өзмшілдік 

көзқарастың  басым    болуынан  қарастырылады.  Мұндай  балалардың  белсенді, 

бастамшыл,  қарым-қатынасқа  бейім  болуы  мүмкін.  Бірақ    оларды  ойынға  деген 

ұмтылыс ойнау үшін емес, алғашқы ұту деген ұмтылыс ойнау үшін емес, алғашқы ұту 

деген секілді жекелік мақсаттар болады. Өзімшілдік мотивтері балалар мінез-құлқында 

ашық  көрінуімен  бірге  жасырын  болуы  да  мүмкін.  Мұндай  жағдайда  негізгі  түзету 

жұмысы жекелік маңыздылық  пен іс-әрекеттің қоғамдық құнды мотивтері арасында 

үйлесімділікті  орнатуға бағыттайды. Бұл үшін балаларды мақсатқа  сай тәсіл әртүрлі 

әлеуметтік  пайдалы  іс-әрекетке  жұмылдыру.  Онда  мотивацияға  негізделген  тәсілдер 

қолданылуы мүмкін; досқа көмек, өз тобына көмек көрсету, қақтығыста төрелік ету. Ең 

бастысы бала әлеуметтік маңызды сапасын шынайы көрсете алса және өзінің «басты» 

 

495 

 

болуға  қажеттілігін  қанағаттандыра  алса  болғаны.  Психокоррекция  пәні  «ғажайып 

кешен» ол топтағы шеттелген балалардың күйін сипаттайды; өзін жағымсыз қабылдау, 

өзіне  деген  парықсыз  қатынас,  даусының  сенімсіз  болуы,  шешімсіз  болуы  мүмкін. 

Психокоррекция  бағыты  мұндай  баланы  құрдастарымен,  ортақ  іс-әрекетпен 

жұмылдыру қажет. 

Мектеп  жасына  дейінгі  балалардағы  тұтығуды  түзетудегі  ойын 

қызметінің  ролі. 

Ойын  баланың  (негізгі)  жетекші  қызметі  ретінде  бірқатар  еркшеліктерімен 

ерекшеленеді. Ерте балалық шақта елшіктеу негізінде және заттар мен монипуляциялық 

іс-әректтер негізінде болып табылады, ол мектеп жасыны дейінгі кезең араларда бала 

ұшін  оның  өмірін  қоршаған  белсенді  шығармашылық  көрінісінің  формасы  болып 

табылады. Ойынның да, адамның да басқа да барлық қызметі сияқты қоғамдық  сипаты 

болады. Ол сөз (қосылатын) кіретін комплексті іс-әрекеттер арқылы жүзеге асырылады. 

Үлкен адамның іс-әрекеті мен сөзін қайталай отырып, бала эмационалды түрде оған үн 

қатады, оол білімдерге сүйенеді,оларды нақтылайды және қорытылады, ойынның оның 

танымдық және  өнегелі күштің дамуына себепші болуына қарай. 

Дамыған формаларда ойын – бұл балалар адамдық қарым-қатынастың әлеуметтік 

тәжірибесін меңгеретін ұжымдық қызмет. Бұл тәжірибені меңгеру  оларда дербестікті, 

белсенділікті, инициативасын, ұймдастырушылық дағдыларын дамыту арқылы болады. 

Ойындарды педагогикалық мақсатта пайдалану бар болғаны осы қызметтің әлеуметтік 

аспектісін күшейтеді. 

Ойын қызметін тұтығуды жоюда қолдану ерекшеліктері 

Тұтығушы  балалармен  түзету-  тәрбиелік  жұмыста  барлық  ойындар  бірқатар 

мынадай қағидаларды ескеріп қолданылады. 

1.

 

Бірінші кезекте қызмет принципі (қағидасы) жүзеге асырылады. әрбір ойнынды 

қызмет  деп  есептеу  керек,  ал  ойын  жүйесін  өзара  байланысты  әртүрлі  қызметтің 

жиынтығыректіндеиқарастыру керек. Бұл жерден ойын әрқашан тақырыпты таңдауды, 

балаларды  ойнауға  көндіру0,  рольдерді  бөліп беру,  басталуы,  дамуы,  ойынды  аяқтау 

және баланың мінез-құлқына баға беруді пайымдайды. Ойынды былай түсіну логопедке 

ойын  жаттығуын  (доппен,  қозғалыс  кезінде  тақпақ  айтып  және  т.б.)  және  қызмет 

ретіндегіойынды араластырмауға мүмкіндік береді. 

2.

 

Жүйелілік, бірізділікпринципі жәнежасты ескеру ойындарды белгілі бір жүйеде, 

әрбір  жас  шамасына  неғұрлым  маңызды  ойын  түрін  бөлуге  мүмкіндік  береді. 

Логопедиялық  тұтығушы  баладағы  ойын  дамуының  жүйелілігі  дұрыс  сөйлейтін 

құрдастарына  қарағанда  басқаша.  Егер  жақсы  сөйлейтін  балаларда,  ересек  адам, 

ойынды  тәрбиелеу  құралы  ретінде  пайдалана  отырып,  бірінші  кезекте  баланың 

шығармашылық ойыныныа сүйенетін болса, онда түзету курстарада ойын басқа жолдан 

өтеді.  Онда  дайын  мазмұны  және  мәліметі  бар  ойыннан  шығармашылық  ойын 

ережелеріне.  Мұндай  жүйелілікті  ойында  қолдану  тұтығудың  клиникалық  суретін 

ескеруге,  баланың  мінез-құлық  ерекшеліктеріне  ескеруге  мүмкіндік  береді  және 

тұтығушы  балаларда  мінез-құлық  пенсөйлеуде  өз  бетінше  ұйымдастыру  мен 

белсенділікті дамыту жағдайын құрады. 

4-5 жастағы тұтығатын балалармен жұысты бүкіл түзету курсы аралығында өлең 

айтып  ойналатын  ойындар  (хоровод)  негігі  орынды  алады.  Олар  әрбір  сабақта 

 

496 

 

ұйымдастырылады  және  жасқаншақ  тұйқ  балаға  әсер  етеді,  логопедке,  сабақтағы 

жолдастарына,  ұжымшылдық  талаптарына  үйренуге  мүмкіндік  береді,  себебі 

балалардан бұл ойындарда белсенді мінез-құлық талап етілмейді. 

Ойын белсенділігін дамыту олардың 4-5 жастағы тұтығушы балаға арналған мәні 

бойынша  екінші  орында  тұрған  ережелермен  қозғалмалы  ойын  процесстерінде 

жалғасады.  Бұл  жастағы  балаға  доппен  ойнау  қиын  болады,  сондықтан  қозғалысты 

дамыту ойынында ленталар, жалаулар, гүлдер, құрсаулар (обруч) ұсынылады. 

4-5  жастағы  тұтығатын  балалармен  сабақ  жүйегі  дидактикалық  ойындар  үшінші 

орынды алады және тек ойын мінез-құлқын тәрбиелеу үшін ғана емес, сонымен бірге 

дыбысты  айтудың  бұзылуын  түзету  үшін  де  қолданылады.  Кейде  дыбысты  айтудың 

бұзылуын жоюмен баланың сөзі толығымен қалыпқа келеді. 

5-6  жастағы  тұтығушы  балалар  үшін  өлеңмен  жазылған  мәтінді  драмаластыру 

ойындары неізгі орынды алады. Бұл жастағы балалар көлемі бойынша барынша үлкен 

өлеңдерді, шығармалардан үзінділерді есте сақтай алады. Олардың ойын белсенділігі 

олардың  рольдерді  әртүрлі  сахналауда  меңгеру  шамасы  бойынша  дамиды:  екінші 

дәрежеден  бастысына,  сол  сияқты  ойын  орнын  даярлау  прцессінде:  атрибутиктер, 

декорациялар, бетперде және т.б. 

Үшінші  орында  ережелері  бар  дидактикалық  және  қозғалмалы  ойындар 

орналасқан. Олар тақырыбы және мазмұны бойынша күрделене отырып, сөйлку және 

олардың  мінез-құлықтың  мүмкіндіктеріне  байланысты  балалармен  мүмкіндікиеріне 

байланысты балалармен жұмыстың бардық кезеңдерінде қолданылады. 

5-7  жастағы  балаға  арналған  ойын  жүйелерінде  негізігі  орынды  мектепке 

даярлықжасындағы  балалардың  ойын-сабақтарға  қажеттілігін  қанағаттандыратын 

дидактикалық ойындар ұсатамдылыққа, өз мінез-құлқынбелсенді бағалауға және ойын 

нәтижесін  бағалауға  тәрбиелейтін  жарыс  элементі  барережелерімен  қозғалмалы 

ойындар алады. Бұл ойында баланың жеке қасиеті, кейде олардың сөйлеуі үлкенмәнге 

ие  болады,  сондықтан  баланың  тұтығуына  қары-қатынасытабиғи  түрде  қайта 

тәрбиеленеді. 

 

Пайдаланған әдебиеттер: 

1. Жұмасова К. 

Психология: Оқулық. –  Астана, 2010. – 296 б. 

2.Бап-Баба С. 

Жантану негіздері. (Жалпы  психология). Алматы, 2007. – 302 б. 

3.Психология. Адамзат  ақыл-ойының қазынасы. –Алматы, 2005. – 480 б. 

4.Аймауытұлы Ж. 

Психология. – Алматы, 1995. – 312 б.Жарықбаев Қ. 

5.Жарықбаев Қ.  

Психология. – Алматы,-1993. – 272 б. 

6. «Психологиялық қызмет»  - Қазақстан мектебі (журнал). -2009. №7  

7. «Психологиялық қызмет»  - Қазақстан мектебі (журнал). –  2008. №9 

 

 

 

 

497 

 

МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ СӨЙЛЕУ ҚАБІЛЕТІНІҢ ТЕЖЕЛУІ 

 

Жолдасова Назира Ерниязқызы                                                                                                           

Қарағанды қаласы                                                                                                                         

НОМ №8 

 

Сөйлеу – тек адам баласына ғана тән, қарым – қатынастың ерекше және ең жетілген 

түрі. Адамдар сөйлеу арқылы өзара ой алмасып, ой бөліседі және бір – бірімен қарым – 

қатынас  жасайды.Тілдің  белгілі  екі  қызметі  бар,біріншісі  –  адам  мен  адамды  өзара 

қатыстыру,байланыстыру құралы ретінде пайдалану болса, екіншісі – өз ойын жеткізу 

мен түсіндіру құралы ретінде.Онсыз адамдар ұйымдасқан түрде бірігіп тіршілік жасай 

алмас еді,табиғаттын күшіне карсы күресе алмас еды,өзара түсініп,дегеніне жете алмас 

еді.Мектеп жасына дейінгі балаларда кездесетін сөйлеу кемістігі  мұрындағы ісіктен, 

аденойдты  өскіндерден  мұрын  шымылдығының  қисайуынан,  мұрын  жолының  бітіп 

қалуына  да  байланысты.  Бұл  жағдайда  ата  –  ана  мамандардың  көмегімен  мұрын 

жолының  біту  себебін  жоюы  тиіс.  Әдетте  мұрынмен  дем  алу  жөнделген  кезде 

кемістіктің жоғалатыны белгілі.                                                                                                                                                         

Тілдің  сөйлегенде  зақым  алуы,дыбыстың  дұрыс  қолданылмауы  адамның 

әлеуметтік  белсенділігіне,жеке  басының  қызметіне,сонымен  бірге  психалогиялық 

дамуына  әсерін  тигізуі  мүмкін.Мысалы:  кейбір  дыбыстардың  үндестік  нақышымен 

дүрыс айтылмауы адщамның өзіне немқұрайлы,қалғұрт қараған соң,сөзінің сұлулыгы 

жойылады  да,кісімен  мәнерлеп  сөйлесуіне  кедергісін  тигізеді.біздің  тіліміз  ойлаумен 

тығыз байланысты.                                                                                                                                                                   

Баланың  жан  –  жақты  тұлға  ретінде  дамуы  оның  тілінің  дамуымен  тығыз 

байланысты.Баланың тілін дамытумен біз оның ой қабілеттерінде дамытамыз. Тілдің 

дамуы бүкіл онтогинез барысында баланың денсаулығы мен ақыл – есінің дамуы мен 

қатар  жүреді.  Баланың  жалпы  өсіп  дамуының  көрсеткіші  болып  табылады.  Сөйлеуді 

бала бірте – бірте, үлкендерден естіген дыбыстармен сөздерге еліктеу арқылы үйренеді. 

Кейбір  дыбыстарды  бала  айта  алмай,  оларды  бұрмалап  ұқсас  дыбыстармен  

алмастырады.  Мысалы:  ағаш – ағас, нан – нән т.б. Бұл физиологиялық құбылыс. Екі 

жастағы бала дыбыстарды анық айтпаса мамандар бұл баланы логопедке жібереді.Екі 

жастағы  баланың  дыбысты  бұрмалап  анық  айтпауы  –  таза  табиғи  құбылыс.    Бұл 

құбылыс  физиологиялық  сақаулық  деп  аталады.  Бұл    сақаулықтың  себебі 

артикуляциялық  аппарттың    толық  жетіліп  қалыптаспағандығы.    Мамандар  тілдің 

дұрыс қалыпты дамуымен егжей – тегжейлі танысып білуі керек.  

Тіл мүкісін дер кезінде байқап түзету үшін бала тілінің дамуының әр кезеңін және 

тіл мүкістерінің себептерін жетік білуі керек. Бала тілінің бүкіл антогенез барысында 

дамуын жетік білу – дұрыс диагноз қоюда маңызы зор.  

  

Бала тілінің дұрыс дамымауына әртүрлі зиянды қоршаған әлеуметтік орта, және 

де  экзогендік,    эндогендік  факторлар  әсер  етеді.  Бала  тілінің  дамуының  тежелуінің 

негізгі себептері:  

1.

 

Жүктілік кезінде пайда болатын патология. Бұл патология іште жатқан баланың 

дамуын тежейді. Ең өрескел тіл мүкістері іштегі дамуы ауыр өзгеріске ұшыраған 4 апта 

 

498 

 

-  4 ай аралығындағы ұрықта пайда болады.Іштегі ұрықтың дұрыс дамымауына мына 

факторлар әсер етеді: 

-

 

Жүктілік кезіндегі таксикоз 

-

 

Вирустық инфекциялар 

-

 

Эндокриндік аурулар 

-

 

Әр – түрлі жарақаттар себеп болады. 

2.

 

Бала  туылғанда  әр  –  түрлі  алған  жарақат  және  асфиксия.  Бұлардың  әсерінен 

миға қан құйылуы мүмкін.  

3.

 

Бала  өмірінің  алғашқы  жылындағы    әр  -    түрлі  аурулар.  Қайталана  беретін 

вирустық инфекциялар асқазан  - ішек қызметінің жиі бұзылуы бала тілінің дамуына 

кері  әсерін тигізеді.  

4.

 

Бала сүйегінің зақымдалуы және миының шайқалуы. 

5.

 

Тұқым қуалайтын аурулар (факторлар) 

6.

 

Келеңсіз  тұрмыстық  –  әлеуметтік  факторлар  (отбасындағы  шайқас, 

тәртіпсіздік, мінез – құлқы нашар баламен тілдесуі). 

Осы  аталған  бірнеше  себептер  салдарынан  баланың  сөйлеу  қабілетінің  дамуын 

тежеуі мүмкін. Қоршаған әлеуметтік ортада жылы қарым – қатынас, көтеріңкі көңіл – 

күй,  баламен  көп  тілдесу  және  сөйлесу,  бала  тәрбиесіне  көңіл  қою  баланың  сөйлеу 

қабілетінің дұрыс дамуына үлкен  септігін тигізеді. Баланың сөйлеу қабілетінен бұрын 

сөзді түсіну қабілеті дамиды. Бала тілінің дамуы ақыл  – есі, мінез – құлқы, жігерінің 

дамуымен тығыз байланысты. 

Уақытылы және дұрыс сөйлеу барысында бала үнемі жаңа түсініктерді меңгереді. 

Баланың сөздік қоры кеңейіп және қоршаған ортамен танысуға деген қызығушылығы 

арта  түседі.  Олай  болса,  сөйлеу,  сөйлеу  қабілетінің  дамуы  баланың  ой  –  өрісінің 

дамуымен тығыз байланысты. 

 Ересектер баланың дұрыс сөйлеуіне неғұрлым ертерек көңіл бөлсе, дұрыс сөйлеу 

соғұрлым тезірек қалыптасып жөнделеді.  Бала есейген сайын тіл мүкістері өзінен – өзі 

жойылып кетуі деу – үлкен қателік. Дер кезінде логопедтік көмек көрсетелмесе, дыбыс 

пен сөзді бұрмалап , дұрыс емес айту тұрақты, үйреншікті болып қалуы мүмкін.  

  

Баланың  тіл  мүкістерін,  мектепке  дейінгі  кезеңде  түзеткен  жөн.  Дер  кезінде 

түзетілмеген  тіл  мүкісі  мектеп  жасындағы  баланы    нашар  оқу  –  үлгеріміне  әкеліп 

соқтырады . Ерте көрсетілген медициналық , педагогикалық, психологиялық,  логопед  

мамандарының  арқасында баланың оқу үлгерімі жақсарады. Ата – аналар сөйлеуі әбден 

бұзылған  баланы  дұрыс  сөйлейтін  құрбыларынан  оқшауламауы  тиіс.  Баланың 

басқалармен  сөйлесуге  қызығушылығын  барынша  қолдап  осындай  ұмытылысты  іске 

асыруына көмектесуі керек.   Ата – ана  баланың дұрыс сөйлеуі   үлкендердің сөзінің 

әсерінен 

қалыптасатынын,көбінесе 

сөйлеу 

практикасының 

жеткілікті 

болуына,айналадағылардың  дұрыс  сөйлеуіне,тәрбие  мен  оқытуға  байланысты  екенін 

білгендері жөн.  

Арнайы  сауатты  логопедттік  көмекті  тек  педагогикалық  білімі  жоғары  логопед 

көрсетуі  тиіс.  Тек  сол  жағжайда  ғана  логопедтік  түзету  жұмыстары  жақсы  нәтиже 

береді. 

 

 

 

499 

 

 Әдебиеттер:                                                                                                                                                       

1. Өмірбекова К.Қ.,Серікбаев «Логопедия» А.,1996 ж                                                                                       

2.  К.К.  Омирбекова,  Г.Н.Тулебиева,  Г.М.Коржоба,Г.С.Оразбаева  «Логопедия 

негіздері»А.2009 ж                                                                                                                                            

3. А.А.Байтұрсынова «Арнайы педагогика: проблемалар мен даму болашағы» 2008                            

4.Ұлағат 2003,2007ж  

 

 

БАЛАБАҚША МЕН АТА-АНАЛАРДЫҢ ЫНТЫМАҚТАСТЫҒЫ 

жүктеу/скачать 14,44 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: