Жеке жазылушылар үшін 65367 1 жылға 3083,04 3274,80 3427,68 Мекемелер мен ұйымдар үшін
жүктеу/скачать 2,73 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Қолтырауындар триас дәуірінде көп таралған. Жергілікті тұрғындар еті, майы, терісі үшін аулағандықтан қолтырауынның тұқымы осы кезде азайып кеткен.
- «Ана тілі» газетінің өткен жылғы нөмірлерінің бірінен журналист Нұрперзент Домбайдың «Қуанышты бөлісе білеміз бе» деген мақаласын
- Қазақстан Республикасының Ұлттық ұланы «Оңтүстік» өңірлік қолбасшылығында 8 наурыз – Халықаралық әйелдер күніне ар нал ған
- Тайқазан – атадан балаға жалғасып келе жатқан асыл жәдігерлеріміздің бірі. Бұл баға жетпес қазына тек біздің
- «Қазақ газеттері» ЖШС және Серіктестікке қарасты басылымдардың еңбек ұжымдары
- Әбдіманаф СМАҒҰлОв, дәрігер
Ғаламның шеті жоқ «Санай алмайсыз ба?» Ең үлкен «балық» баЙыптама Жас маман Жасжан Есенов жол- дамамен келген комбинат та осындай бір өндіріс орны болып шықты... Бас директоры жиырма бес жылдай бір орнында тапжылмай отырған; астық комбинатын ашса алақанында, жұмса – жұдырығында ұстайтын Андрей Васильевич Шубин деген кісі екен. Қаталдығы сондай, айналасындағылар оған сөз айтуға да қорқатын көрінеді. Өйткені бар билік бір соның қолында. Біреуді жарылқайын десе де, жұмыстан қуып жіберейін десе де, амалын табады. Бәрі – өз еркінде. Соған қарамастан, неге екенін кім білсін, өте сақ; әсіресе, сырттан жаңа кадр келсе, ондай адамның қыр-сырын түгел тексеріп барып қана жұмысқа алады. Осындай адамның қарауына (сол тұстағы типтік ортаға) тағдыр айдап Жасжандай жас жігіт тап келмей ме?! Арада пәлен жыл өткен соң тозған шүберектей өз-өзінен тоз-тоз боп ыды- рап кететін тоқырау қоғамының сол тұстағы қитұрқы жағдайына қараңыз: астық комбинаты өзіне әкесінен қалған мұрадай, әлгі комбинат директоры жоғарыдағылардың жолдамасымен келіп отырған жас маманның өзін бірден қабылдай қоймай, «Хабарын өзім кейін айтам!» деп, қалада үш күн сандалтады. Неге дейсіз ғой?! Біріншіден, бұл жерде кімнің қожайын екенін жас жігіт қазірден бастап біліп қойсын дегені; екіншіден, осы үш-төрт күн ішінде әлгі жаңа кадрдың ол жақ, бұл жағын түгел барлап, «сүйеушісі кім, сүйенері – не?!» – бәрі-бәрін біліп отырмақ. Жә, жарайды! Бастығы сондай-ақ болсын... Ал ол басқарып отырған үлкен кәсіпорындағы жұрттың жай-жағдайы қалай?!
Жалпы, адам баласы қандай ор- тада өмір сүріп жатса, сол қоғамның ыңғайына қарай өмір сүреді ғой... Үлкен комбинатта еңбек етіп жатқан күллі жұрт та, «заманың түлкі бол- са, тазы боп шал» деген принципке әбден төселген. Бастықтарынан ба- стап, оның бүкіл «қосшылары» қалай өмір сүріп жатса, олар да дәл солай тірлік кешуге бейімделген. Ең бірінші кезекте әр бөлім, әр цех, нәтижесінде бүкіл комбинат айлық, тоқсандық, жылдық жоспарларды орындап шығуы міндетті болса, күллі ұжым бұл міндетті өйтіп-бүйтіп орындап шығып жата- ды. Шын ба, қағаз жүзінде ме; сапа- лы ма, сапасыз ба – ең бастысы бұл емес. Жоспар орындалса, болды! Үлкен кәсіпорында не түрлі көзбояушылық, өтірік ақпар, сапасыз өнім деген секілді, болмай тұрмайтын қитұрқылықты бы- лай қойғанда, мұнда жеке адамдардың «басы артық тұрған» дүниені қойынға тыға салуы, «қолайсыз жатқан» нәрсені қымқыра кетуі, һәм ондай-ондай ұсақ түйектен «мемлекеттің қылшығы да қисаймайды» деген түсінік жұрттың сүйектеріне сіңіп кеткен. Жазушы өз романында адам мен қоғам арасындағы осындай байланысты (қоғамың қандай болса, өзің де сондайсың!), сол бай- ланыстан туындап жататын қоғамдық қатынастарды тап басып танып қана қоймай, оны биік көркем шындық дәрежесіне жеткізіп көрсете білген. «Жас келсе – іске, кәрі келсе – асқа» демей ме?! Әлгіндей комбинатқа бас маман, һәм директордың орынбасары болып тағайындалған Жасжан (ата-ана- сы да, оқытқан мектебі де: «Ешкімнің ала жібін аттамауға», «Кісіге қиянат жасай көрмеге», «Адал жүріп, адал тұруға» тәрбиелеп тастаған Жасжан), – ұжымдағы тірлікпен таныса келе, отба- сы мен мектеп берген таза тәлім-тәрбие мынау қоғамдық өмірдегі болмыспен көңіл күнДелігінен Мұра
«Қазақ газеттері» ЖШС және Серіктестікке қарасты басылымдардың еңбек ұжымдары Алма- ты қаласы әкімдігі тілдерді дамыту, мұрағаттар және құжаттама басқармасының басшысы Мамай Ахетовке және ҚР Инвестициялар және даму министрлігі Байланыс, ақпараттандыру және ақпарат комитетінің бас сарапшысы Қайнар Ахетовке әкелері ҚАНиДыҢ қайтыс болуына байланысты қайғыларына ортақтасып, көңіл айтады. ДүнИе-керуен Алайда бұл тайпалық одақтар әртүрлі аталғанымен, қазақ жерінің ә р ө л к е с і н м е к е н е т к е н і м е н , барлығына ортақ сипат олардың өз көсемдері, абыздары, бейбіт күнде малшы, егінші, қолөнерші ұсталар, мыс балқытып, темір қорытқан ісмер, зергер тайпаластары болған. Олар әркез алыс-жақын көрші елдермен бірде бейбіт келісімімен, бірде қару күшімен байланыста болды. Деген- мен, көне заман тұрғындарының тіршілігі өздері өмір сүріп отырған Қолтырауындар триас дәуірінде көп таралған. Жергілікті тұрғындар еті, майы, терісі үшін аулағандықтан қолтырауынның тұқымы осы кезде азайып кеткен. Қазір олардың 25 қана түрі бар деп есептеледі. Олар жұмыртқа салу жолымен көбейеді. Қолтырауындардың негізгі көп таралған жері – Африка, Оңтүстік Азия, Солтүстік Австралия, Америка құрлығының тропиктік аймағы.
Амазонка жағасы таяздап, жаздың ыстық күндері жылуын шашқан кезде, оның жағалауына көптеген қолтырауындар жиналады. Дәл осы кезде өнеркәсіп иелері крокодил терісінен аяқ киім, сөмкелер, порт- фельдер мен чемодан қабын жасау үшін, кейде үндістердің любатос тайпасынан крокодил аулауға адамдар жалдайды. жануарлар әлеМі Қолтырауынның көз жасы үш қайнаса сорпасы қосылмайтын, мүлде кереғарлықта екеніне анық көз жеткізгенде, бүкіл жан-тәнімен харамдық пен қараулыққа қарсы ашық күреске шығады. Адал адамның әділет үшін күресі қаншама қасиетті іс болса, оның сон- шама қасіретті де болатыны бар... Комбинаттағы ұрлық-қарлық, өтірік ақпарлар, сапасыз өнімдер, тіпті қатардағы қарапайым адамдардың өз мойындарындағы іске салғырт, һәм жауапсыз қарауы; бұған қоса, дирек- тормен әмпей-жәмпей боп, ауыз жа- ласып алғандардың сәл сын айтсаң, жөн сөзіңнің өзінен пәле іздеп, өзің көрсеткен кемшілік пен кінәнің бәрін өзіңе, жас маманға аудара салуға даяр тұратын қысастықтары, т.б. жас жігіттің намысын қайрап, өршелендіре түседі. Осы жерде атап айта кетерлік бір жайт: тоқырау жылдарындағы өндіріс туралы шығармаларда шаруашылық проб лемалары, жаңа мен ескінің тар- тысы секілді мәселелер басты орынға шығып кетіп, адам тағдыры кейінге ысырылып қалатын кездері жиі болушы еді. Бір жақсысы, Т.Төлепбайұлының романы да сол тақырыпқа жазы- ла тұрса да, әдебиетіміздегі тәуір білмей мелшиіп қалады. Тек бірінші хатшы: – Енді Есеновке сөз беріледі, – де- генде ғана есін жиып, кеудесін қысқан ашуды әрең тежейді де: – Шынымды айтсам, осы жерге неге келгенімді мен енді ғана түсініп тұрмын. Тіпті өз құлағыма өзім сенерімді де, сенбесімді де білмей тұрған жайым бар... Өйткені Андрей Васильевичтің қисынсыз нәрсені не себептен жазғаны маған мүлде түсініксіз. Біздің арамыз- да ұрыс-керіс, келіспеушілік болған емес. Пікірлерімізде қарама-қайшылық болса, ондай жағдайда ойымды ашық білдіргеніме жазықты болмайтын шығармын... Бір жерінде тіпті «Айтқанымды тыңдамайды» депті... Осы айтқаны рас болса, бұйрығын шығарып, сөгіс жариялау оның өз қолында емес пе?! Мекеме басшысына бағынбайтындай, мен кіммін сонша?! Олай болса, бұйрық кітабына жазған ескертулері мен жариялаған сөгістері бар ма? Бар болса, оны таныстырып, қол қойғызды ма?! – Ондай болған жоқ! Міне, осыдан-ақ әлгіндегі сөздердің жала екенін білуге болады.
Сонда дейім-ау, менің күн-түн де- Қазақтың даңқты балуаны Әбілсейіт Айханов 78 жасқа қараған шағын да өмірден озды. Он тоғыз жасында-ақ дүбірлі жа- рыстарда боз кілем үстіне шыққан Әбілсейіт Рүстемұлы туған халқының мақ танышына айналды. 1961-1970 жыл- дары елі мізде өткен жарыстарда оған тең келер балуан болған жоқ. Елуден астам елде өткен халықаралық жарыстар- да жеңімпаз атанып, оның құрметіне К С Р О - н ы ң Ә н ұ р а н ы ә л д е н е ш е шырқалды. Ол – халықаралық дәрежедегі спорт шебері, КСРО-ның чемпионы, КСРО кубогының иегері, Қазақстанның бірнеше дүркін чемпионы, еліміздің еңбек сіңірген жаттықтырушысы бол- ды. Спорттағы қажырлы еңбегі үшін «Құрмет белгісі» ор денімен марапат- талды.
Ұлттық спорт түр лерін дамытуға белсене қатысты. Бұған дәлел атақты спортшының Ұлттық Олимпиада ко-
Өткен жылы жаздың шуақты күн- дерінің бірінде, жұбайымыз екеуі міз Астанадан Ақтөбеге пойызбен бет алдық. Темір тұлпар Әйтеке би ауданы арқылы жүріп, онда 20-30 минуттай аялдайды. Сол ауданда ұзақ жылдар партия-шаруашылық қызметкері болған сыныптасым Бақыт Исатаев деген азамат тұратын. 1993 жыл- дан бері, көптен кездеспегесін, аман- саулық білдіріп, хабарласқан едім. Пойыз түс ауа, белгіленген мезгілде, аталған аудан орталығына аялдады. Купе терезесінен қарасам, Бақыт з а й ы б ы А л м а г ү л м е н , қ а с т а р ы н а немересін ертіп, бізді іздеп келе жатыр екен. Қуанышта шек жоқ, құшақ тасып, қауқылдасып жатырмыз. Қол дарындағы Қазақстан Республикасының Ұлттық ұланы «Оңтүстік» өңірлік қолбасшылығында 8 наурыз – Халықаралық әйелдер күніне ар нал ған салтанатты жиын өтті. Қ ы з ы ғ ы м е н қ и ы н д ы ғ ы қ а т а р жүретін әскери қызметтің суығы мен ыстығына төзіп жүрген Ұлттық ұлан әскери бөлімдерінің батыл қыздарын «Оңтүстік» өңірлік қолбасшылығының қолбасшысы генерал-майор Әлібек Серәлиев құттықтап, әскери қыз метші әйелдер қауымының жеткен же тістіктерін атап өтті. Өз сөзінде қол басшы: «Ұлттық ұлан қатарындағы ерлермен тең қару асынып жүрген арулар еш қаймықпастан, тәуліктің кез келген уақытында өздеріне жүктелген тапсырмалар мен міндеттерді адал атқарып жүр. Өз өмірлерін Отан
1920 жылдары оның қыр-сы рын зерт- теуге Б.Денике, М.Массон, А.Семенов атсалысты. Ұлы Отан соғысы басталмас бұрын 1938-1941 жылдары Б.Засыпкин, Т.Пацевич оның жер асты құры лысы мен бекінісін бақылады. Ал 1950 жылдардың басында құрылыс материалдарын зерттеді. Зерттеу жұмыстарына Қазақстан және Одақтас республикалардың да жетекші ғылыми мекемелері қатысты. Бір ғана Тайқазанның өзі Қазақ халқының, Қазақ елінің қонақжай- лылығын, кеңпейілділігін, салт-дәстүрін, ғылым-білімін, өнерін, әлемге көрсетіп келеді. Ол атам заманнан бергі талай тари- Үшіншісі тіпті: – Мен Есенов жолдасты жақсы білем. Мұның үлкен кемшілігі бар. Ол – коллективпен сыйласпайды, бізбен бірге отырып арақ ішпейді... – дейді де, өз сөзінен өзі ұялып, орнына сылқ етіп отыра кетеді. Күлерсің бе, жыларсың ба?! Жасжан болса, жанынан безіп отыр. «Қап, қорлады-ау! Көзімді бақырайтып қ о й ы п қ о р л а ғ а н ы н қ а р а ш ы » д е - ген ой миын шағып барады. Сөйлеп жатқандардың сөзінің бірін естісе, бірін естімейді. Жұртқа қарауға жүзі шыда- май, еңсесі түсіп кеткен. Дұшпаныңа да тілемейтін мұндай психологиялық аху- алды жазушы Тынымбай Төлепбайұлы әрі шынайы, әрі дәл жеткізе білген. Өзіне сөз берілгенде: – С е н д е р д і ң а л д а р ы ң д а а д а м өлтіргеннен де бетер болып тұрғанымды білсеңдер, бүйтіп адам тағдырымен ойнамаған болар едіңдер, бәлкім! – дейді жас жігіт. – Осы комбинатқа келгеннен бері, өз көлеңкесінен өзі күдіктеніп жүретін Андрей Васильевич болмаса, менің өзіме тиісті жұмысты қалайша атқарып жүргенімді өздерің білесіңдер. Соған қарамастан, былтыр, бір жыл істемей жатып, бастық мені аупарткомның бірінші хатшысының алдына алып барды. Қасында мына атқосшылары да бар. Ол кісі директордың баянхатын өзіне оқытқызып, сосын менің сөзімді тыңдағаннан кейін, талқыламай-ақ: «не болса сонымен ендігәрі маған келмеңдер!» деп қайтарып жіберген. Мынаусы – тағы да соны қайталау. Бар айтарым – осы; аржағын өздерің шеше беріңдер, – дейді де, мінберден түсіп кете барады. Асылы, «аз сөз – алтын...» деп халық бекер айтпаған. Оның үстіне, есі бар кісі – шындықты ешқашан езгілей бер- месе керек. Жас жігіттің жан айқайы жүректерін қозғаған екі әйел, екі ла- борант қана, Жасжанның қысқа ғана сөзінен кейін, қолдарын көтереді. Сөз алып ақтарыла сөйлейді. Ақиқатты ай- тады! Жұрттың бәрі жадырап-жайнап кетпесе де, жүздеріне ептеп жылышырай енеді. Сонымен бірге, жаңа ғана еңсесі езіліп отырған Жасжанның да құлазыған көңіліне жылу кіреді. Құм болған жігері қайтадан қуаттанып, көкірегін көтере ұстайды. «Мейлі! – деп ойлайды ол енді. – Мейлі, енді маған бәрібір! Жұмыстан шығарса, шығара берсін. Оған басымды ауыртпаймын. Ең бастысы – өмірде шындық бар екен. Бар екен шындық! Соған көзім жетті. Маған басқа ештеңе де керек емес! Кер-р-рек емес!» Ж а с ж і г і т т і ң ж а н ш ы р ы л ы н а оқырман да құлақ қояды. Азаппен келген ақиқатына ортақтасады. Кейіпкермен бірге көңілі құлазып, кейіпкермен бірге қайтадан көңілі шырқау биікке самғайды. Романның өн бойында мұндай тол- қынысты сәттер аз емес. Комби нат- тағы қарапайым еңбек адамдарының арасындағы ащылы-тұщылы кісілік қатынастар; Сымбат – Жасжан – Ок- сана араларындағы махаббат пен сый- ластық – сөз жоқ, көңіл толқытарлық жайлар. Ал жұмысшы адамдардың дәл өздеріндей қарапайым да қатқыл тірлігі; тіпті олардың сөздері мен сөйлеу мәнерлеріне шейін барынша өмірдегідей реалистік тұрғыда берілуі – жазушының өз туындысына аса үлкен жауапкершілікпен қарағанын көрсетеді. Оның бәрін айтып жату артық болар... Барша жай-жағдайды оқырман романды оқыған соң өзі-ақ пайымдай жатар деп үміт етеміз. Ең бастысы, еңбекке енді ғана ара- ласқан жас маманның жан шырылы, ол басынан өткерген қат-қабат шырғалаң оқиғалар, үлкен кәсіпорындағы жұ- мысшы қауымның тіршілік тынысы, бастықтар мен бағыныштылардың ара қатынасындағы түрлі коллизиялар шығармада шынайы реалистік тұрғыда шебер бейнеленген. Өмірде себепсіз ешқашан салдар да болмайды. Бір комбинатты бір өзі уы- сында ұстаумен ширек ғасырдай бастық болып келген кісі неге жаңадан келген жас маманнан өлердей қауіптенеді десек, жайлы орынға жамбасы әбден үйренген ондай адам, қоғам мүддесі дегенді әлдеқашан былай ысырып қоя тұрып, ең алдымен жеке басының мүддесін баяғыда-ақ басты орынға шығарып қойған екен. Әлі көңілі ақ қағаздай аппақ, жаны да, жүрегі де дүние кіріне былғанбаған жас адам сол күнәмді біліп қояды; біліп қойса, бар сырым ашылып қалады, – деп қорқады екен. Ақыры, солай болады да. Өзінің қолы лас адам, қарамағындағы қызметкерлері әлгі кәсіподақ жиналы- сында жазықсыз жас маманды қорғап сөйлегені үшін, екі лаборант әйелді қудалаймын деп жүріп, өзінің сыры ашылып қалады. Ашынған әлгі екі әйел, бұл комбинатта жұмыс істеп көрмеген бастықтың әйелі үш жыл бойы айлық алып, осы мекемеден пенсияға шыққаны жөнінде жоғарыға арыз жа- зады да, анық-қанығына көз жеткізген тексерушілер директордың үстінен іс қозғаттырып, орнынан алумен тынады. Сөйтіп, әділеттілік салтанат құрғандай болады.
Бірақ гәп мұнда емес... Әңгіме – әдеби туындыға арқау болған (һәм арқау болуға лайық) жайт: тіршілікте жас адамның алдынан шығар кедергілер мен кесапаттар және өмір тек соларды жеңе отырып қана мәнді де, мағыналы бола- тынын көрсетуде екенін айта кетсек, еш артық бола қоймас деп ойлаймыз. митетінің мүшесі, «Күрес» ұлттық феде- рациясының президенті болғандығы. Ол әйгілі спортшы ғана емес, айту- лы тә лім гер де бола білді. Тәрбиелеген шәкірттері ұстаз сенімін ақтап, дү- бірлі сайыстарда ел туын талай мәрте желбіретті. Ел атын аспандатқан қазақ алыбы ның есімі ешқашанда ұмытылмайды.
дастарқан мәзіретін жайғанда, сыйлы қонаққа арнайы мүшелеп дайындалған бір табақ еттің, бауырсақтың хош исі купе ішін алып кетті. – Бақыт, соншама дайындал ған - дарың не, мен тек қана өзіңмен жүз десіп қалайын дегенім ғой, – деп жатырмын. – Әбеке, бәрібір қонақ болғанда да сол сияпатты көрсететін едік ғой, – деп жауап берді Бақыт. Бұның өзі сыныптасымның бір жағынан әбден сағынғанын, екінші жағынан қонақжайлығын көрсететін еді. Аз уақыт болса да кейбір оқи ғаларды, балалық шағымызды еске алып, мәре- сәре болдық. Бас-аяғы жарты сағаттай уақыттың қалай жылдам өткенін байқамай да қалдық. Купедегі жолаушылармен, жол- серікпен дастарқандас болып, Ақтөбеге бір-ақ жеттік. Қуанышты күндеріміз көп, ұзағынан болсын, ағайын!
АСТАНА
қорғау жолына арнап, ер адамдармен қатар қатаң әскери тәртіптің құрышында болат боп қайнаған осындай батыл да қайсар әйелдерді кешегі Хиуаз, Мәншүк, Әлиядай қазақ батыр қыздарының дәстүрлі жалға сы деп білемін» деп жүрекжарды тілек терін арнаған соң, Қазақстан Рес- публикасы Ішкі істер министрінің, Ұлттық ұлан Бас қолбасшысының және өңірлік қолбасшылықтың бұйрығымен марапатталған үздік әскери қызметші аруларға грамоталар мен кеуде белгілерін табыс етті. Бүгінде Қазақстан Республикасы Ұлттық ұлан «Оңтүстік» өңірлік қол- басшылығына қарасты әскери бө лімдерде барлығы 380-нен астам қыз-келіншек ер- лермен иық тірестіріп қызмет етуде. Айдос БАЙШАҒыРОв хи оқиғалардың, айтулы астардың бүгінгі куәгеріндей сайрап тұр. Менің түсінуімше, Тайқазан – сол бір ерте замандағы Қазақ елінің болмысы, нышаны, яғни рәміздерінің бірі іспетті көрінеді. Бұлай дейтінім онда жазу-сызу да бар, ою-өрнек те бар. Металл қорытып- құюдың жетік, озық технологиясы да бар. Осының бәрінің үлкен есеп-қисапсыз қисыны келмес еді ғой. Тайқазан елден әкетіліп қаншама жылдар бойы бұрынғы Ленинград бүгінгі Санк-Петербург қаласындағы әйгілі Эрмитажда тұрғаны белгілі. Шетел қонақтарын таңдай қаққызды. Елімізге қайта оралып, өз тұғырына орныққалы еңсеміз бір көтеріліп, рухымыз қайта оя- нып, мәре-сәре болдық, қуандық. Қазіргі кезде Тайқазанды көріп, тамашалаушылар аз емес. Оны біз мақтан етеміз. Тайқазан – тарихымыздың бір парағы демекпін. С.КАРиН Жас ЖіГіТТің Жан шырылы шығармалардағыдай, мұнда да алдыңғы кезекке шаруашылық проблемалары емес, адам тағдыры, соның ішінде, еңбекке енді араласқан жас маманның шырғалаңға ұшыраған өмір жолы; сол жолда бастан кешкендері, бірінші орынға шығарылыпты. Қуанарлық жайт! Өйткені қашан д а ә д е б и е т т і ң б а с т ы м ә с е л е с і – шаруашылық емес, адам! Және сол адамның тағдыры... Солай болған, мәңгілік солай болып қала береді де! Автор осыны өте жақсы ұғыпты. Ал күрес жолын таңдаған адамның тағдырына келер болсақ, оның алдын- да ешқашан сайрап жатқан даңғыл жол болған емес. Бірде жеңсе, бірде жеңіледі; Жасжан Есенов те оны өз басынан кешірген... Комбинаттағы келеңсіздіктермен күресем деп жүріп, бастыққа да, басқаларға да жақпай, жа- ман ғадетке еттері үйреніп кеткендерді түгелімен өзіне қарсы қойып алады. Осыдан барып екі арада шиеленіс күшейе түседі; араздық өршиді!!! «Араздық» дегенде, жас маман Жасжанның жеке басының ешкіммен өштік-қастығы жоқ. Бар «айыбы» – комбинаттағы ұрлық-қарлықты, көз- бояушылықты, т.с.с. келеңсіздіктерді көрсе жаны күйіп, төзбей кететіндігі ғана. Ал соған әбден еті өліп кеткен- дер: комбинаттан қапшық-қапшық ұн ұрлап сатып, соны қосымша пайда көзіне айналдырғандар; өндірістің өзіне де жетпей жатқан техниканың ұсақ- түйек қосалқы бөлшектерін қойын- қоныштарына тыға кетіп, арзанға сатып арақ ішетіндер; ең бастысы – қоғам мүлкіне қол сұққандарына қысылудың орнына, «Немене, осыдан мемлекет қасқа кедей болып қала ма?!» деп өзіңе қарсы өршелене шаптығатындар (ішінде бастығы бар, басқасы бар!), ешкімнің ала жібін аттамауға тәрбиеленген жас адамға қарадай өшігеді. Соншама «көпшілікті» өзіне қарсы қойып алғандай боп көрінетін жас жігіттің сонда жасқанбастан күресіп жүргендегі сенгені не? « Кімге, яки неге арқа сүйейді?!» дейсіз ғой. Иә, ол ешкімге де арқа сүйемейді! Бар сенері де, сүйенері де – тек өзінің адалдығы мен айтып жүрген сөздерінің алғаусыз ақиқаттығы ғана! Романда жас жігіттің жағдайы қиындағанда (сондай екі қиын ситуа- цияның екеуінде де), оны тар қыс- пақ тан алып шыққан тек қана сол – өзінің Адалдығы мен айтқан сөздерінің Ақиқаттығы болатын. Мұның біріншісі – әу бастан-ақ оны жақтырмаған Бас директор бір күні... қасына бас инженер мен кәсіподақ комитетінің төрайымын алып келіп, машинасына Жасжанды да отырғызып, сосын қайда бара жатқандарын да айтпастан, бәрі бірден аудандық пар- тия комитетінің бірінші хатшысының кабинетіне келгенде болып еді... – Сіздің жазған түсініктемеңізді оқып шықтым. Соған байланысты шақыртып едім сіздерді. Жолдас Есенов түсініктемеңізбен таныс па? – дейді бірінші хатшы директорға салған жер- ден. – Жоқ! – дейді комбинат директоры. Сәл таңырқап қалған хатшы: – Ендеше, жазғаныңызды оқыңыз! – дейді. Сөйтсе, Жасжанның бастығы мұның үстінен аупарткомның бірінші хат- шысына ұзын-сонар баянхат жазып- ты... Айтпағаны жоқ: адамдармен тіл табыса алмайды дей ме-ау... Жұмыс ыңғайын білмейді дей ме-ау... «Сөзімді тыңдамайды» дегенге шейін барыпты. Мұндайды күтпеген Жасжан есінен танғандай бейжай күй кешіп, не істерін мей жұмыс істегенде алған абыройым осы ма?! – деп күйінеді. Жағдайды бірден пайымдаған ау- партком хатшысы: – Жә, бұдан әрі сөйлеудің қажеті жоқ секілді... Отырыңыз! Ал сізге де, Андрей Васильевич, енді сұрақ тудырудың еш жөні жоқ. Жас жігіттің сөзінен бәрі түсінікті. Қағаз жазып аупарткомға жүгіргеннен гөрі, қарамағыңыздағы адамдардың жұмысына көп көңіл бөлу керек. Сөз осы... – деп, даудың аяғын өршітпей, басып тастайды. Бұл – көңілі кірленбеген адал жігіттің алғашқы жеңісі еді. Бірақ ақ көйлекке кір жұқпай тұра бере ме?! Жас жігіт арада бірталай уақыт өткен соң, тағы да ар сынына түседі. ...Ойламаған жерден кәсіподақ жи- налысына шақырылады. Бұған тіпті облыстық басқарма бастығының өзі шақырылыпты! Сөйтсе, дабыралап жүргендері – «өз міндетін дұрыс атқара алмай жүр- ген» Жасжан Есеновтың мәселесін қа рамақшы екен. Оны, ең болмаса, кәсіподақ комитетінің төрайымы Еле- на Васильевнаның өзі емес, бірден сөз берген адамы – комбинат директоры жария етеді. Баяғыда, аупартком хат- шысы алдында айтқандай, тағы да сол сөздерді қайталайды. Жасжан аң-таң. Жұрт тым-тырыс. – Енді осы отырған сендердің пікірлеріңді тыңдайық. Есенов жайын- да не айтасыңдар? – дейді, бастығының ыңғайын бағып отырған кәсіподақ төрайымы. Ол заманда мынадай жиналыс- тардың қалай өтетіні баршаға мәлім ғой. Үш-төрт кісі жұлқынып шығып, б а с т ы қ т ы ң ы ң ғ а й ы н а ж а ғ а т ы н сөздерді айтады. Сосын: «Біраз адам сөйледі ғой; енді солардың ұсынысын дауысқа салсақ қайтеді?!» деген пікір қосақталады. Қол көтеріледі. Сонымен, «Ұсыныс бірауыздан мақұлданды!» деп, қо рытынды шығарылып, талқыға түскен кісінің тағдыры шешіледі. Бұл жиналыс та соған ұқсайды-ақ. Бір жұмысшы тұрып: – Есенов өзінің бастық екенін көрсеткісі келе ме, демалып отырсақ, қасымызға жетіп келеді де, «Неге жұмыс істемей отырсыңдар?» деп ұрсады. Әркім бір келіп ұрысса, кім болдық?! Біздер механикке бағынамыз, істейтін жұмысты беріп, бізден талап ететін де сол. Соған айтпай ма?!» десе, екінші біреуі:
– Комбинатта Жасжаннан бәрі қорқады... Бос айналып істеп тұрған транспортер көрсе, неге тоқтатып қоймайсыңдар техниканы босқа тозды- рып... – деп ұрсады. Кемшілікті көргіш- ақ... – деп кінәлайды. қала. Қаланың оңтүстік-шығыс бөлігі биік дуалдармен қоршалған. Қабырғаларын жау алмастай етіп мұнаралар тұрғызып, оларды оқ ата- тын ойықтармен күшейткен. Қала орталығы солтүстігінде орналасқан, оның көлемі 100х100 м. Биіктігі 2 м болатын қабырғаларын жартылай дөңгелек мұнаралармен бекіткен. Қабырғалары мен мұнараларында бір немесе үшеуден оқ ататын тесіктер орналасқан. Қала орталығының оңтүстік- батыс кіреберіс қақпасында Қыш күйдіретін пештермен қатар, айналасында орналасқан ше- берханалары аршылды. Бірнеше бөлмеден тұратын шеберханалардың қабырғалары пақса блоктарынан тұрғызылған. Бөлмелерде тұрмысқа арналған ыдыстар, көзешілердің шарықта айналдыратын тастары, бұдан өзге ыдыс жасауға әзірленген қамырлары сақталған. Ұсталардың мекен еткен үй- жайына да зерттеу жүргізіліп, үйдің толық үш бөлмесі ашылды. Үйдің, қазіргі сақталған қабырғаларының биіктігі 1 м-ге дейін жетеді. Қабырға- лардың төменгі тұғыры пақса блок- тарынан тұрғызылса, кейін жоғарғы жағын шикі кірпіштермен көтерген. Бөлмелерден астық, су сақтайтын ы д ы с т а р ғ а а р н а л ғ а н б і р н е ш е шұңқыр лар мен ошақтың орындары және сол дәуірден қалған жәдігерлер табылды. Шеберханалар мен үйдің орында- рынан табылған ыдыстарда әртүрлі таңбалар кездеседі. Негізінен мұндай таңбаларды ыдыс жасаған әр ұста жеке таңбасы ретінде пайдаланған. Кейбір ғалымдардың пікірінше, сыртқы сау- да айналымдық санау кезінде шаты- спау үшін әр ыдысқа таңба салынып отырған. Мұндай таңбалар Бәбіш молла және Шірікрабат қалаларынан табылған ыдыстарда кездескен бо- латын.
Ауылдан табылған пештер мен шеберханалар тек қана Бәбіш молла халқын ғана емес, айналасындағы Шірікрабат, Бұланды қалаларын және Қабылдың, Алыптың қамал да- рын қамтамасыз етіп отырған. Олар, мұнымен шектелмей сыртқы сауда айналымға да шығарып отырған. Егін шаруашылығымен айна- лысып қана қоймай қолөнершілік өнерін де дамытқан. Өздерінің дінімен қатар салт-жоралғыларын ұстанған жергілікті халық, қала мен кесенелердің салыну архитектуралық әдісіне көп көңіл бөлгендігін көреміз. Сонымен, б.з.д. І-мыңжылдық- тың екінші жартысында тұрғызылған Бәбіш молла қаласы отырықшы егін және қолөнершілік мәдениеті дамыған тайпалардың орталығы болған.
жүктеу/скачать 2,73 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|