1 Жауапты хатшы

         
32           
тәрбиелеу. Кӛру қабілеті бұзылған және 
нашар  кӛретін  балаларды  оқыту  мен 
тәрбиелеуде  танымдық  және  тәрбиелік 
жағы  және  сезімдік-эмоционалды,  эсте-
тикалық  жағы  аз  кӛрсетілген.  Соңғы 
уақытқа  дейін  оқу,  еңбек,  ойын 
әрекетінің  эстетикалық  мазмұны  сипап 
сезу арқылы беріледі деп санаған. Кӛру 
қабілеті  бұзылған  және  нашар  кӛретін-
дер  үшін  эстетикалық  қабылдаудың 
кӛрнекі  құралы  жӛнінде  меңгерілмеген. 
Біздің  байқауымыз  және  зерттеуіміз 
баланың  ақпаратты  жеткізудің  әртүрлі 
тәсілдеріне,  түсіне,  қарым-қатынасы  іс-
әрекеттің мағыналық жағына үлкен әсер 
етеді деп кӛрсетті. Кӛру қабілеті бұзыл-
ған  және  нашар  кӛретіндер  қоршаған 
ортаның  әртүрлі  тәсілмен  қабылдаға-
нына қарай ойын, еңбек, оқу әрекетінде 
эстетикалық баға беруге қабілетті. 
Нашар  кӛретіндер  мен  кӛруі 
бұзылғандарда таным процесінің бұзыл-
ғаны  қоршаған  ортаны  спецификалық, 
эстетикалық тұрғыда меңгеруге әкеледі. 
Оқуда,  ойында,  еңбекте  сезімсіз  қабыл-
дау  деген  болмайды.  Себебі,  кӛруі 
бұзылғандар  мен  нашар  кӛретіндер 
кӛзбен  кӛре  алмағандықтан,  оны  ұстап, 
кӛру  арқылы  оны  кӛз  алдында,  ойына 
елестете  отырып,  оған  ӛзінше  баға 
береді. 
Эмоционалды-эстетикалық 
тәр-
биенің  қатарына  эстетикалық  қажет-
тіліктің  дамуы  үлкен  орынды  алады. 
Олар екі түрде болады: жеке қажеттілік 
және  кӛркемдік  ғылыми  жасағыш. 
Бірінші жағдай сияқты, екінші жағдайда 
да  эстетикалық  қажеттілік  эмоционал-
дық  қажеттілік  үшін  қызметі  дайын. 
Бірінші  жағдайдағы  қажеттілік  қорша-
ған  ортадағы  эстетикалық  қарым-қаты-
настың  жоғарлауында.  Екінші  жағдай-
дағы  қажеттілік  –  ӛнердегі  бағыт 
мақсатқа  жетелейді.  Балада  кӛркем 
суретке, мүсінге, ӛнерге қызығушылығы 
эстетикалық  қажеттіліктің  кӛтерілуі. 
Бұл  процесс  неғұрлым  ерте  басталса, 
сол ғұрлым оқу процесінде эстетикалық 
қажеттілігінің 
дамуының 
үлкен 
нәтижесіне жетуге болады. 
Қорыта  келе  айтарым,  кӛру  қабі-
леті  бұзылғандық  пен  нашар  кӛрушілік 
бала  үшін  әлеуметтік  зардап  болып 
есептеледі.  Кӛзі  нашар  бала  ӛсіруші 
жанұяда  айналамен  қарым-қатынасы 
және  баланың  ӛзімен  араласу  басқаша 
сипат  алады.  Үлкендер,  жанұя  мүшеле-
рі,  туыстары  ӛздерінің  аяушылықтарын 
естірте  айтып  аяйды,  бала  аяушылық 
назарында,  қамқорлық  орталығында 
болады.  Кӛруі  бұзылған  және  нашар 
кӛретін балалардың мүмкіндігіне сәйкес 
жағдай  жасаған  маңызды.  Артық 
аяушылық  тәртібі  немесе  қисынсыз 
бағып-қағу  баланың  жеке  тұлға  болып 
қалыптасуына  кері  әсерін  тигізеді. 
Кӛруі  бұзылған  және  нашар  кӛретін 
баланың 
ата-анасы, 
тифлопедагог, 
психолог,  офтальмолог  мамандарынан 
кеңес алып тұруы қажет. 
Кӛру  қабілеті  бұзылған  балаларға 
психолог-педагогтың  кӛмегі  негізінде 
кеңес  беріп  отыру  қажет.  Балалардың 
әлеуметтік  ортаға  бейімделуіне  ата-
ананың  рӛлінің  басымдылығын  ескере 
отырып,  ата-ананың  да  психологиялық-
педагогикалық  білімін  арттыру,  қарым-
қатынас  ерекшелігін  меңгерту  маңызды 
демекпін. 
 
 
Пайдаланылған әдебиеттер: 
 
1.
 
Ю.В.Микадзе,  В.М.Астапов.  Обучение  и  воспитание  детей  группы  риска: 
Хрестоматия / Сост.. М: 1996 г. 
2.
 
Е.Н.Винарская  Раннее  речевое  развитие  ребенка  и  проблемы  дефектологии.  М: 
1987 г. 
3.
 
А.П.Воронова.  Нарушение  зрительного  гнозиса  у  дошкольников  с  речевой 
патологией /Дефектология. 1993 г. № 1. 
4.
 
Л.С.Выготский. Проблемы дефектологии. М: 1995 г. 
4 (42) 2014 
Мҧғалім іс-тәжірибесінен 
 
117 

         
30           
5.
 
Л.П.Григорьева,  С.В.Сташевский.  Основные  методы  развития  зрительного 
восприятия у детей с нарушением зрения. М: 1990 г. 
6.
 
В. И.Лубовский. « Специальная психология » М., 2005 г. 
7.
 
В.П.Ермаков, Г.А.Якунин. « Основы тифлопедагогики » М. 
8.
 
Р.Сулейменова «Выготский және дефектология мәселелері» Алматы, 1993 ж. 
9.
 
А. И.Дъячков. « Дефектологический словарь »М., 1970 г. 
10.
 
С.Д.Забрамная, О.В.Боровик. «Практический материал для проведения  психолого-
педагогического обследования детей» Москва., 2003 г. 
 
 
 
ТӘРБИЕ ӚНЕРІ МЕН ТӘРБИЕЛЕУ 
 
 
Г.Бермағанбетқызы 
Қызылорда қаласындағы М.Мәметова атындағы гуманитарлық колледжінің  
технология пәні оқытушысы 
 
 
Тәжірибеде  теория  технология 
кӛмегімен іске асады. «Технология» сӛзі 
«техно» - ӛнер, шеберлік және «логос» - 
ғылым  деген  сӛздерден  құралған. 
Технологияның  ӛндірістік  процестегі 
мәні  –  бұл  қолдану  кезінде  алдын  ала 
белгіленген  нәтижеге  жеткізетін,  беріл-
ген саны мен сапасы арқылы тауар алу-
ға  керек  болар  ғылыми-ӛндірістік  әдіс-
тер,  құралдар  мен  алгоритмдер  жүйесі. 
Қазіргі  ӛндірістер  осы  технологияға 
негізделеді. Технология – бұл ӛндірістің 
қол  жеткізер  деңгейінің  шоғырлы 
кӛрініс  белгісі,  ғылыми  жетістіктерді 
енгізудің  тәсілі  мен  нәтижесі.  Кез 
келген  іс-әрекет  негізінде  технология 
немесе  ӛнерлік  сипат  бар.  Ӛнер 
интуицияға  негізделеді,  ал  технология 
ғылымды арқау етеді. 
Технология  әзірге  жасалынбаса, 
онда жеке шеберлік үстем алады. Бірақ, 
ерте  ме,  кеш  пе  «Ұжымдық  шеберлік-
тің»  жинақты  кӛрінісі  технологияға 
айналады. 
Соңғы  кезге  дейін  «Ой  шығарма-
шылығы», оның ішінде адам тәрбиесі де 
технология  түсінігінен  тыс  болатын. 
Қазіргі  педагогикалық  теория  техноло-
гияның  мақсаттылығын  рационалды, 
яғни  ұтымды  екендігін  мойындайды, 
бірақ  мектеп  ӛндірісіндегі  технология-
ның  механикалық  түрде  ӛтуімен  ешбір 
келіспейді. 
Мектеп  тәрбиесі  мен  ӛндіріс  түсі-
ніктері  бір-бірінен  алыс  емес.  Ӛндіріс 
сияқты  мектепке  де  қоғам  ӛзінің 
әлеуметтік  тапсырысын  жасайды,  ӛнді-
рістегі  сияқты  мектептің  де  алдына 
қойылған  міндеттеріне  сәйкес  белгілі 
материалдық  базасының  болуы  кӛзде-
леді. Осы міндеттерді шешуге ӛндірісте-
гідей  тәрбие  процесіне  бағытталады. 
Бұл  процестің  негізі  –  жоспарланған 
нәтижеге 
жету 
тәсілдерімен, 
сол 
тәсілдердің модельденуімен, адамдар іс-
әрекет  және  қылығын  басқарумен 
байланысты  педагогтардың  тәрбиелік 
іс-әрекеті. 
Мұндағы 
педагогтардың 
басқару 
іс-әрекеті 
ӛндірістегідей 
жүйенің  жағдайы  және  оның  жүргізілу 
пәрменділігін  сипаттайтын  ақпараттар 
негізінде іске асырылады.  
Мектептегі  тәрбие  жүйесі  соны-
мен бірге ӛндіріс секілді қоғамдық мақ-
саттар  жолында  материалдық  базаны 
іске  қосып,  оқу-тәрбиелік  міндеттерді 
шешуге,  педагогтар  ұжымына  арналған 
процестер бағдарын түзеді, яғни әртүрлі 
іс-әрекеттерін  басқару  ұйымдастырып, 
сонымен  бірге  оларды  орындаушылар-
ды  қажетті  ақпаратпен  қамтамасыз 
ететін  коммуникативті  желіні  іске 
қосады. 
Мҧғалім іс-тәжірибесінен 
4 (42) 2014 
 
118 

         
30           
Бірақ  адам  тәрбиелеу  технология-
сының ӛзіндік ерекшеліктері болатынын 
ескеру қажет. Ӛндірістегі қарапайым да 
анық  жұмыс  барысына  қарағанда 
мектептегі  технологияның  күтілмеген 
күрделі  жәйттері  мен  белгілері  сан-
қилы, олар: 
Тәрбие  процесінің  ӛндірістік  про-
цестен  айырмашылығы  оның  біртұтас 
болуында. Тәрбие процесін жеке опера-
цияға  бӛліп-жаруға,  жеке  қасиеттер 
қалыптастырып,  педагогикалық  ықпал-
дарды  кішігірім  қадамдар  ретінде  іске 
асыру  қиынға  соғады.  Тәрбиелік  ықпал 
бірізді  –  параллель  схемада  емес, 
комплексті түрде орындалады.  
Сапаларды  қалыптастыру  әдісте-
месін,  яғни  «Техникалық  операциялар-
ды» игеруші тұлғаларды тәрбиеге тарту 
мәселесін  ӛте  байыппен,  салмақты 
шешу  керек.  Тәрбиеші  алдында  техно-
логиялық  процесті  басынан  аяғына 
дейін  жүргізу  қажеттілігі  тұрады,  яғни 
тәрбие  жалпы  технологияға  негізделген 
жеке шеберлікпен ұштасады. 
Тәрбие 
технологиясы 
барлық 
тәрбиешілерге  ортақ,  ол  тұлғаны  жан-
жақты  қалыптастыру,  оны  дамыту 
жолындағы  жан-жақты  қалыптастыру, 
оны  дамыту  жолындағы  барша  кезең-
дермен  толық  қолдануы  тиіс.  Оларды 
анықтап, нәтижеге бағыт-бағдарын кӛр-
сету  педагогика  ғылымының  міндеті. 
Тәрбие 
мәселелерін 
технологиялық 
шешуде  әрбір  тәрбиеші  мақсатқа  қол 
жеткізудің  мехнатты  жолын  алдын-ала 
белгіленген 
«Ӛзекті 
нүктелердің» 
арасында  әрбір  тәрбиеші  ӛз  мүмкінші-
лігіне  және  нақты  жағдайларға  байла-
нысты шеберлік әрекетін жасай алады. 
Қазіргі  тәжірибесіз  ӛзінің  ӛтпелі 
кезеңінде  тұр.  Тәрбиешілердің  кӛбі 
ғылыми  технология  бойынша  жұмыс 
істеуді  әлі  де  мойынсынбайды,  бірақ 
тәрбие  міндеттерін  шешудің  жекелей 
интуитивті  жолынан  жалпы  бұрылыс 
кӛрініс  бере  бастады.  Пайдасы  кӛп, 
сарапталған  технологиялық  жаңалық-
тарды  енгізуге  педагогтар  қауымы 
ыңғай танытуда. 
Қазіргі 
тәрбие 
технологиясы 
комплексті  бағыт  мәселесін  шеше 
отырып  мынандай  талаптарды  орын-
дайды: 
Тәрбиеленушілерге  үш  бағытта, 
яғни  санасына,  сезіміне  және  қылық-
тарына әсер ету. 
Тәрбие және ӛзіндік тәрбие бірігуі 
арқылы дұрыс нәтижеге қол жеткізу. 
Тәрбиеге  қатысты  барлық  фактор-
лардың  бірлігі  мен  реттелуі  –  тәрбиеге 
комплексті  түрде  қараудың  кезек 
күттірмес шарты. 
Тұлғада берілген қасиеттер тәрбие 
істерінің  жүйесі  арқылы  қалыптасады. 
Бұл  істер  бір  арнаға  бағытталып, 
процестегі  ой,  дене,  адамгершілік, 
эстетикалық 
және 
еңбек 
тәрбие 
міндеттерінің  бір  мезетте  орындалуын 
талап  ететін  нақты  комплексті  сипатта 
болуы қажет. 
Тәрбиеге  комплексті  қарау  тәрбие 
процесінің  және  оны  басқарудың 
жүйелігін  талап  етеді.  Тәрбиедегі 
сыртқы  және  ішкі  факторлар  мен 
олардың  ӛзара  байланысын  ескермей 
тұрып,  басқару  табысты  болмайды.  Ол 
үшін  бұл  факторлар  мен  олардың  әсер 
ету  сипаты  туралы  педагогтың  айқын 
түсінігі болуы шарт. 
Жас ұрпақты ұлттық игіліктер мен 
адамзат 
мұрасының 
сабақтастығын 
сақтай  отырып,  тәрбиелеу  және  әрбір 
шәкіртті  тұлға  деп  санап,  оның  жан-
жақты дамуына мүмкіндік жасау болып 
табылады. 
Оқушыларға  әр  халықтың  ғасыр-
лар бойы қалыптасқан ұлттық мәдениеті 
бар.  Сол  сияқты  қазақ  халқының  да 
ғасырлар  бойы  қалыптасқан  ӛзінің, 
тәжірибесі, 
білім, 
кӛркемдік 
пен 
сұлулыққа  кӛзқарасы,  рухани  ӛмір 
байлығы  жаратылысынан  ӛнерге  ӛте 
бай,  әрі  оған  бейім  болғандығынан 
толық мағлұматтар беру. 
Қазақ  халқының  киім  киісінде, 
жүріс-тұрысында,  қонақ  күтісінде,  сый-
сияпатында  толып  жатқан  эстетика 
элемменттері  ӛз  ұрпағын  педагогика 
ғылымынсыз-ақ  әдемілік  пен  әсем-
4 (42) 2014 
Мҧғалім іс-тәжірибесінен 
 
119 

         
31           
ділікке  баулуда  тәрбие  берудің  тиісті 
құралына арналған. Сондықтан да, қазақ 
халқында  «Ӛнер  кӛзі  –  халықта», 
«Шебердің  қолы  ортақ»  деген  нақыл 
сӛзі  жоғарыда  айтқандарымызға  дәлел 
болмақ. 
Білім  саласындағы  кез  келген  пән 
қандай  ортада  болмасын  ӛзінің  айтар 
ойы, ӛмірге деген кӛзқарасы бар, нақты 
жеке  тұлғаны  қалыптастыруда  ӛзіндік 
үлес  қосары  анық.  Технология  пәнінің 
басты  мақсаты  –  оқушылардың  шығар-
машылықпен  жұмыс  жасауына  ықпал 
ете  отырып,  қазіргі  заманның  мәдение-
тіне,  бұйымдарды  кӛркем  жобалауға, 
ӛңдеп, 
ӛндіруге 
бейімдеу 
болып 
табылады. 
Бүгінгі таңда Қазақстан Республи-
касында  ӛскелең  ұрпақты  мәдениет  пен 
ӛнерге  баулу  мәселесіне  үлкен  назар 
аударылуда.  Оқытушының  оқытатын 
пәні  негізгі  қаруы  болғандықтан  бізде 
қолӛнердің  қыздар  мен  ұлдарға  тән 
бӛлігін  негізгі  қаруымыз  ете  отырып, 
оқушыларға  эстетикалық  тәрбие  беріп, 
ұлттық  дәстүрге  баулу.  Технология 
сабағында  іс  жүзінде  нақты  жұмыс 
жүргізілетіндіктен,  оны  меңгерту  үшін 
ерінбей  еңбек  ететіндей  тӛзімді  және 
жинақы болу керек. Сондықтан, оқушы-
ның 
қызығушылығын 
арттырып, 
шығармашылық  қабілетін  шыңдай  түсу 
керек. 
Бала  біздің  болашағымыз,  бала 
бүгінгі  оқушы,  ертеңгі  білімді  маман. 
Сондықтан  жастарға  тиянақты  білім 
беру  пән  мұғалімдеріне  жүктелері  сӛз-
сіз. Біз технология пәні арқылы оқушы-
ларды  жан-жақты  толыққанды  жеке 
тұлға ретінде қалыптастыру үшін еңбек 
етудеміз.  Оқушы  тек  қана  теориялық 
білім  алып  қоймай,  практикалық, 
ӛндірістік  міндеттерді,  жобалай  білуді, 
шешім  қабылдауды,  жеке  шығармашы-
лық  жұмыстарды  орындай  білуі  шарт. 
Оқушылар  сонымен  бір  мезгілде  түрлі 
материалдарды  ӛңдеу  технологиясын 
және  ӛңдеу  әдістерін  игереді.  Осы 
қабілеттер  мен  біліктер  баланың  жас 
кезінен  қалыптасып,  оқу  және  еңбек 
әрекеттерін  орындау  кездерінде  әрі 
қарай дамуы керек. 
«Ӛнер 
жақсыға 
сүйіндіреді, 
жаманнан  безіндіреді»,  -  дегендей, 
технология  пәні  мұғалімдері  ӛз  сабақ-
тарында  халық  қолӛнері  негіздерін 
енгізу – қазіргі күн талабы. 
Технология  саласы  оқушыларды 
халық  дәстүрімен,  әдет-ғұрыптарының 
түрлерімен  таныстыра  отырып,  ұлттық 
этика,  эстетикалық  қабілеттерін  және 
әділеттік,  инабаттылық  әдет-дағды-
ларын қалыптастырады. 
Ӛзге халықтар сияқты қазақтың да 
балаларға  қолӛнер  шеберлігін  үйретуде 
ерте  заманнан  бері  жиып-терген  мол 
тәжірибелері 
бар. 
Ӛз 
ұрпағының 
«Халықсыз  ӛнер,  ӛнерсіз  халық  жоқ»,  - 
дегендей  ӛнегелі  болып  ӛсудің  мақсат 
еткен  ата-бабамыз  ӛз  бойындағы  бар 
асыл  қасиеттерін  әлдеқашан  ғасырлар 
бойы  ұрпақтан-ұрпаққа  жалғастырып, 
насихаттап,  үйретіп  келеді.  Ендігі 
міндет  –  ұлттық  дүниетаным,  ерекше-
ліктерін  танытатын  осы  ӛнер  саласын 
заман  талабына  сай  жетілдіріп,  кӛркем 
рухани қазына ретінде пайдалана білу. 
Халқымыздың  тәрбиелік  мәні  бар 
асыл  мұралары  аз  емес.  Ұлттық 
мәдениетімізді  меңгермей,  мәдениетті 
азамат  тәрбиелеу  және  ұлттық  сананы 
қалыптастыру мүмкін емес. Қай кезеңде 
болмасын  адамзат  алдында  тұрған 
мұрат-міндеттердің  ең  бастысы  ӛзінің 
ісін,  ӛмірін  жалғастыратын  салауатты, 
саналы 
ұрпақ 
тәрбиелеу 
болып 
табылады. Білімді, жан-жақты тәрбиелі, 
қабілетті  жастар  ұлтымыздың  баға 
жетпес  қазынасы,  сондықтан  жастарды 
қабілетті  азамат  етіп  ӛсірудегі  халық 
қолӛнерінің 
тәлім-тәрбиелік, 
білім 
танымдық рӛлі орасан зор. 
«Ӛнерсіз  қыздан  без,  ӛнегесіз 
ұлдан  без»  деген,  келер  ұрпақты 
қолӛнерден  сырт  қалмай  теориялық 
білім  мен  сарамандық  жұмысты  қатар 
жүргізе  отырып  бір  ӛнерді  үйретуде 
ұстаз 
оқушы 
бойында 
мынадай 
қасиеттерді қалыптастырады:  
Мҧғалім іс-тәжірибесінен 
4 (42) 2014 
 
120 

         
32           
Біріншіден,  халық  ісмерлерінің, 
ӛнер  шеберлерінің  қолынан  шыққан 
алуан  түрлі  бұйымдардың  бұрынғысы 
мен бүгінгісін салыстыру; 
Екіншіден,  ұлттық  ӛнерді  құрмет-
тей отырып, туған жерге, ұлттық ӛнерге 
деген сүйіспеншілікті қалыптастыру; 
Үшіншіден  «Ою  ойғанның  ойы 
ұшқыр»,  «Кӛз  қорқақ  қол  батыр» 
демекші,  оюды  ою,  тігу  арқылы 
шеберлікті, түс үйлесімділігін, компози-
циялық шешімдерді үйрену; 
Тӛртіншіден, 
оқушының 
ерте 
жастан  ғылыми  ізденіс  жұмыстарға 
қызығушылығын 
және 
бейімділігін 
ояту,  жоғары  деңгейдегі  сапалы  білім 
мен  іскерлігін  кӛтеруге  мүмкіндік 
жасау. 
Сонымен, 
бүгінгі 
мақсат 
– 
ӛздерінен  бұрынғы  ӛмір  сүрген  аға 
буынның  тәрбие  мәселесіндегі  жинақ-
талған  ұрпақ  бай  тәжірибесіне  сүйене 
отырып,  келер  ұрпақты  ӛнерге  баулу, 
ӛмірге, белгілі бір кәсіпке бейімдеу. 
Қазіргі  кезде  ӛз  ӛнерін  баласына 
үйретіп,  кілем  тоқып,  алаша  иірумен 
айналысып  отырған  апалар,  әжелер 
азайған  тәрізді.  Сондықтан,  баланы 
қолӛнерге  баулу  және  оған  қызықтыру 
үшін  ең  алдымен  оған  үлгі  алатын 
жағдай  туғызып,  халық  қолӛнерінің 
әсемдік құпиясын ашып, кӛрсету қазіргі 
таңдағы маңызды істердің бірі. 
«Ӛнер  –  жастан»  деген,  осы 
ӛнердің қыр-сырын жас ұрпаққа мектеп 
қабырғасынан үйрету. 
Мұндай  игі  істің  жас  ұрпақты 
ұлттық  рухта  тәрбиелеуде,  халық 
ӛнерін,  салт-дәстүрін  терең  меңгеруде 
атқаратын  қызметі  білімдік  тұрғыдан 
да,  тәрбиелік  тұрғыдан  да  маңызды 
болмақ. 
Ең  алдымен,  мұғалімге  керегі  ӛз 
пәнін  жете  меңгеру.  Ол  үшін  үздіксіз 
қызмет  ету,  оқушыларды  мүмкіндікте-
ріне 
қарай 
озық 
тәжірбиелерді 
іскерлікпен  пайдалана  білу  керек.  Осы 
міндетті  ӛз  жұмысында  басшылыққа 
алып,  шәкірттерінің  жан-жақты  дамуы-
на  оның  бойында  жасырынып  жатқан 
шығармашылық  қабілетті  ашу  мен 
белсенді  әрекетке  келтіру  жолында 
қызмет ету. 
 
 
Пайдаланылған әдебиеттер: 
 
1.
 
Ж.Әбиев, С.Бабаев, А.Құдиярова. «Педагогика» Алматы, «Дарын» баспасы, 2004 ж. 
2.
 
«Қазақ ӛнері». Энциклопедия. Алматы. 38 б, 2002 ж. 
3.
 
«Мектептегі технология» № 2, 2010 ж. 
 
 
 
СЫНИ ТҦРҒЫДАН ОЙЛАУ – СЫНАЛҒАН ОЙЛАУ ЕМЕС,  
ШЫҢДАЛҒАН ОЙЛАУ 
 
 
Д.Абдрахманова 
Қызылорда қаласындағы И.В.Панфилов атындағы №5 мектеп лицейдің  
қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі 
 
 
«Оқуды 
үйретудің» 
қозғаушы 
күші «Метатану» болып табылады. Бас-
қаша  айтқанда,  оқу  бар,  бірақ  сонымен 
бірге  оқуды  үйрету  де  бар.  «Метатану» 
деп индивид қалай ойлайтынын, оқиты-
нын  қадағалау,  бағалау,  бақылау, 
кейінгі оқу үдерісінде мұндай ойлаудың 
нәтижелерін  саналы  қолдану  үдерісі 
ретінде сипаттауға болады. (МАН, 32б.). 
Осы ойды негізге ала отырып, мен  
4 (42) 2014 
Мҧғалім іс-тәжірибесінен 
 
121 

         
30           
сыни  тұрғыдан  ойлауға  үйрету  модулі 
оқушылардың  да,  мұғалімдердің  де 
сыни  тұрғыдан  ойлауды  дамытуды 
саналы 
және 
оймен 
қабылдауын 
кӛздейтінініне кӛз жеткіздім. 
Сыни  тұрғыдан  ойлау  кӛбінесе 
қарсы  пікір  айтуға,  баламалы  шешім-
дерді  қабылдауға,  ойлау  және  іс-
әрекетімізге жаңа немесе түрлендірілген 
тәсілдерді  енгізуге  дайын  болуға, 
ұйымдастырылған  қоғамдық  әрекеттер-
ге  және  басқаларды  сыни  тұрғыдан 
ойлауға баулуды білдіреді деген ой бар, 
мен  ол  ойды  қысқаша  былай  дер  едім: 
Сыни  ойлау  –  критерийлерге  негіздел-
ген пікір айту. 
Сыни тұрғыдан ойлау Бағдарлама-
ның  ӛн  бойында  екі  мағынада  қарасты-
рылады:  оқушылардың  сыни  тұрғыдан 
ойлауын  дамыту  және  мұғалімдердің 
сыни тұрғыдан ойлауын дамыту. Бұл ой 
маған  Шонның  «Рефлексивті  практик: 
кәсіби  іс-әрекетте  қалайша  ойланады» 
(1983)  деген  кітабын  оқығаннан  кейін 
келді.  Бұл  біздің  тәжірибемізге,  біздің 
сезімдерімізге  байланысты  және  пайда-
ланудағы  біздің  теориямызға  кӛңіл 
бӛлуді қамтиды; ахуал ӛзгерген жағдай-
да  біздің  іс-әрекеттеріміз  ӛзгеруі  үшін 
жаңа ұғымды түзуге әкеледі. 
Екінші  ойым,  тек  сыни  тұрғыда 
ойланатын  ұстаз  сыни  тұрғыда  ойла-
натын  шәкірт  тәрбиелейді  ғой  пайы-
мымды  дәлелдеу  үшін  осы  модульді 
таңдадым.  Алғашқы  кезде  мен  ойлай-
тынмын,  мұғалімдер  сыни  тұрғыдан 
ойлауды  жоғарғы  сыныптармен  байла-
ныстырады,  алайда  сыни  тұрғыдан 
ойлаудың  негіздерін  ерте  кезеңнен 
дамытуға болады және керек де. 
Бұл  модульдің  түйінді  тұстары 
мынада  деп  есептеймін,  менің  пайым-
дауымша: 
-
 
Сыни  тұрғыдан  ойлау  –  бақы-
лаудың,  тәжірибенің,  ойлау  мен  талқы-
лаудың нәтижесінде алынған ақпаратты 
ойлауға,  бағалауға,  талдауға  және 
синтездеуге бағытталған. Ол болашақта 
әрекет жасауға негіз бола алады; 
-
 
Сыни тұрғыдан ойлаудың негіз-
гі  дағдылары:  бақылау,  талдау,  қоры-
тынды, интерпретация;  
-
 
балалардың  сыни  тұрғыдан 
ойлау  қабілеттерінен  табуды  қажет 
ететін негізгі ерекшеліктер: ұтқырлық – 
ең ұтымды түсініктемені табуға ұмтылу; 
сыңаржақтылықтың  болмауы  –  барлық 
қорытындыларды  бағалау.  Пайым  – 
дәлелдердің  деңгейі  мен  маңызын 
мойындау.  Тәртіп:  тиянақты,  нақты 
және  жан-жақты  болу.  Ӛзіндік  сана-
сезім:  сеніміміз  бен  болжамдарымыз-
дың  субъективті  екенін  сезіну.  (МАН, 
53-54 бб.) 
Менің  байқағаным,  тақырыпты 
ашуда,  зерттеуде,  қорытынды  жасауда 
сыни  тұрғыдан  ойлайтын  оқушылар 
белсенді болады. Бұл модулді таңдаған-
дағы  мақсатым:  оқушы  бойындағы 
сенімсіздікті  жеңіп,  жаңашыл  идеялар 
мен  келешекке  ашық  болуын  басшы-
лыққа алдым. 
Енді осы модульді қалай және неге 
кіріктіргеніме тоқтала кетейін: 
Сынып  деңгейі  қалыпты  болған 
соң  және  де  жас  ерекшеліктерін  ескере 
отырып, сабағымда оқушылардың сыни 
тұрғыдан  ойлау  қабілетін  білу  мақса-
тында  ұтқырлық  пен  сыңаржақты-
лықтың  болмауын  негізге  алуды  жос-
парлап,  жұмыс  жүргіздім.  Ол  үшін 
маған  жүйеленген  мақсат  қажет  еді. 
Тақырып  бойынша  ойлауын,  зерде-
ленуін,  пайымдауын  құра  біліп  ӛзара 
бірлесіп  жұмыс  жасауға  ықпалдастыру-
ды  ұйғардым.  Ұйымдастыру  кезеңінде 
топты  бӛліп,  сыныпта  жағымды  ахуал 
қалыптасқан  соң  жоспарлаған  нәтижеге 
жету  үшін  мазмұндағы  тапсырмалар 
арқылы жұмыс жасадым. 
Жалпы,  сыни  тұрғыдан  ойлайтын 
оқушылар  белсенді  болады,  олар  сұрақ 
қойып,  дәлелдерді  талдайды,  мағынаны 
анықтау  үшін  саналы  түрде  стратегия-
лар  қолданады,  олар  ауызша,  жазбаша 
кӛзбен шолу дәлелдеріне сенімсіздікпен 
қарай отырып, дәлелмен қорғайды. 
Ӛз  тәжірибемде  сыни  тұрғыдан 
ойлауға  үйрету  модулі  бойынша  таңда-

жүктеу/скачать 2,98 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: