ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТЕР ТІЗІМІ

487 

 

талап  етілуі  жайында  айтылған,  яғни  «...Елбасы  ретінде  мен  әрбір  сәбидің  құқығы 

қорғалуын  талап  ететін  боламын.  Біздің  топырағымызда  туған  кез-келген  сәби  – 

Қазақстандық  және  оны  мемлекет  қамқорлығына  алуға  тиіс.  Ана  мен  балаға  қарсы 

бағытталған қылмыс үшін, сондай-ақ, осы саладағы ең ұсақ деген заң бұзушылықтар үшін 

жазаны күшейтуді қамтитын шаралар кешенін әзірлеуді тапсырамын», – деп атап көрсетті.  

  Қазақстан  Республикасының  Президенті  Қасым-Жомарт 

Тоқаев  "Қазақстан 

Республикасының  кейбір  заңнамалық  актілеріне  Мемлекет  басшысының  2020  жылғы  1 

қыркүйектегі  "Қазақстан  Жаңа нақты  ахуалда:  іс-қимыл  уақыты"атты  Қазақстан халқына 

Жолдауының  жекелеген  ережелерін  іске  асыру  мәселесі  бойынша  өзгерістер  мен 

толықтырулар енгізу туралы" Заңға қол қойды. Құжат балаларды зорлағаны үшін жазаны 

қатайтады.Түзетулер  Қылмыстық,  Қылмыстық  іс  жүргізу  кодекстеріне  және  "әкімшілік 

қадағалау  туралы"заңға  енгізіледі.  Олар  кәмелетке  толмағандарға  қатысты  сексуалдық 

сипаттағы  қылмыстар  үшін  жазаны  қатайтуға,  қауіпсіздігі  барынша  жоғары  Қылмыстық-

атқару  жүйесі  мекемелерінде  педофилдерді  ұстауға,  олардың  кешірім  жасауын  және 

мерзімінен  бұрын  босатылуын  болдырмауға  бағытталған.Қылмыстық  кодексте  кәмелетке 

толмағандарға  қатысты  жыныстық  қылмыстар  жасағаны  үшін  Санкциялар  күшейтілді; 

кәмелетке  толмағандардың  жыныстық  тиіспеушілігіне  қарсы  қылмыстарға  жататын 

қылмыстар  шеңбері  кеңейтілді.  Бұл  ретте  кәмелетке  толмағандардың  жыныстық 

тиіспеушілігіне  қарсы  қылмыстық  құқық  бұзушылықтар  шеңбері  кеңейтілді,  оларды 

жасағаны  үшін  педагогикалық  лауазымдарды  және  кәмелетке  толмағандармен  жұмыс 

істеуге  байланысты  лауазымдарды  атқаруға  өмір  бойы  тыйым  салу  қолданылады.  Соңғы 

жылдары  жас  балаларға  қарсы  жасалып  жатқан  арсыз,  адами  қасиетке  жат  қылықтар 

қоғамда белең алып, бұқараның наразылығын туғызуда.  «Мал құлағы саңырау»  демекші, 

туған қызына қиянат жасаған әке, жасөспірімдерге көрсетіліп жатқан зорлық-зомбылықтар 

сияқты жан түршігерлік оқиғалар белең алып бара жатқаны жасырын емес. 

   Мамандардың айтуынша, балаларды зорлауға отбасында беделі жоғары үлгілі әкелер 

мен жауапкершілігі жоғары лауазымдағылар да барады екен. Бірақ олардың 70 пайызына 

жуығы  -  бала  күнінде  біреулерден  қорлық  көргендер,  яғни,  педофилдердің  құрбаны. 

Психологтар  мұндайлар  негізінен  өздерін  қорсынатын,  қорқақ  әрі  жалтақ  болатынын 

айтады.  Педофилия  -  медициналық  тұрғыда  қойылатын  диагноз.  Оны  емдеуге  болады. 

Бірақ аурудың келісімімен ғана. Өкініштісі, дерттен құлан-таза айығып кету күмәнді.  

   Кәмелетке  толмағандарға  қатысты  зорлық-зомбылық  деп  кез  келген  әрекет 

түсініледі:физикалық,  жыныстық  және  психикалық  әсерін  тигізетін  зиян.Кәмелетке 

толмағандарға  қатысты  зорлық–  зомбылықтың  келесі  түрлерін  бөліп  көрсетуге  болады: 

физикалық-денсаулыққа  зиян  келтіретін  әрекеттер:  ұрып-соғу,  бас  бостандығын 

шектеу.Жыныстық  -  кез-келген  азғындық,  жыныстық  қатынасқа  түсу,  зорлау. 

Психологиялық-қорлау,  қорлау,  қорқыту  және  психологиялық  қысым  жасайтын  басқа  да 

әрекеттер.  

   Кәмелетке  толмағандарға  қатысты  жыныстық  қылмыстар  қоғамның  маңызды 

мәселелерінің бірі болып табылады, өйткені құрбан болғандар-адамдардың ең осал санаты. 

Алайда, көптеген жағдайларда кәмелетке толмаған жәбірленушінің заңды өкілдері балаға 

қатысты жыныстық зорлық-зомбылық фактісін жария еткісі келмей, полицияға жүгінуден 

бас тартады. Осындай жасыруды анықтау мақсатында ювеналды полиция инспекторлары 

Денсаулық  сақтау  басқармасымен  бірлесіп  кәмелетке  толмаған  адамдардың  жүктілігі 

бойынша өтініш беру мәніне тұрақты негізде әйелдер консультациялары мен емханаларға 

мониторинг  жүргізеді.  Барлық  анықталған  фактілер  қылмыстық  іс  қозғау  үшін  тергеуге 

беріледі.  Кәмелетке  толмағандардың  жыныстық  тұтастығы  заңмен  қорғалған.  Бірақ, 

өкінішке орай, көршілер немесе жақын туыстар кәмелетке толмағандарға қатысты заңсыз 

488 

 

әрекеттерге жол берілетінін білетін және  бұл туралы хабарламайтын жағдайлар бар. Жас 

балалардың  жыныстық  қолсұғылмаушылығын  бұзу  фактілерін  жеткізбегені,  жасырғаны 

үшін де қылмыстық жауапкершілік басталады. 

   Инспектордың  осы  қылмыстарды  жасауына  ықпал  ететін  себептер  ювеналды 

полиция отбасы институтының әлсіреуін, моральдық-адамгершілік деңгейінің төмендеуін, 

ата-аналардың алдын-алу жұмыстарының жеткіліксіз деңгейін, интернет-сайттардың теріс 

әсерін,  порнография  мен  зорлық-зомбылықты  насихаттайтын,  ішімдік  ішу  мен  азғындық 

мінез-құлықтан  зардап  шеккендердің  мінез-құлқын  қоздыратын  теріс  әсерін  атайды. 

Инспекторлар сондай-ақ қылмыстың осы түрінің субъектілері көбінесе 16 жасқа толмаған 

адамдар болып табылатындығын атап өтеді. 

  Кәмелетке  толмағандардың  жыныстық  тиіспеушілігіне  қарсы  қылмыстар-аса  ауыр 

санатқа  жатады.  Қылмыстың  бұл  түрін  ашудың  өзіндік  ерекшелігі  бар.  Олар,  әдетте, 

куәгерлерсіз  жасалады,  ал  жәбірленушілер  ұят,  қорқыныш  немесе  жас  сезімі  себебінен 

олар туралы ұзақ  уақыт өткеннен кейін хабарлайды, бұл  дәлелдер жинауды қиындатады. 

Мұнда моральдық-этикалық және психологиялық аспектілерді ескеру қажет. Бұл олардың 

жасырын  сипатын  анықтайды,  өйткені  кәмелетке  толмаған  жәбірленушіден  жауап  алуға 

өте сақтықпен қарау керек, оны тарту керек,-дейді психологтар. Жыныстық тиіспеушілікке 

қарсы  қылмыстарда  кәмелетке  толмағандар  тек  зорлау  туралы  ғана  емес.  16  жасқа 

толмаған адамға қатысты зорлық-зомбылық қолданбай жасалған сексуалдық сипаттағы кез 

келген  әрекеттер  осы  санатқа  жатады  және  қылмыстық  жазаланатын  әрекет  болып 

табылады.  Мәселен,  ҚК  -  нің  122-бабына  сәйкес  16  жасқа  толмаған  адаммен  жыныстық 

қатынас  немесе  нәпсіқұмарлық  сипаттағы  өзге  де  әрекеттер  баптың  бір  бөлігіне 

байланысты 5 жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады. Кәмелетке 

толмағандардың  жыныстық  тиіспеушілігіне  қарсы  қылмыстың  тағы  бір  құрамы  күш 

қолданбай  жас  балаға    қатысты  азғындық  әрекеттер  жасау  болып  табылады-ҚР  ҚК  124-

бап. 

 Жас  балалардың  жыныстық  қол  сұғылмаушылығына  қарсы  қылмыстар  үшін 

қылмыстық  кодексте  тараптардың  татуласуына  байланысты  істі  тоқтатуға  заң  жүзінде 

тыйым  салынған,  сондай-ақ  шартты  түрде  бас  бостандығынан  айыру  қолданылмайды. 

Бірақ  зорлаушының  ешқандай  жазасы  зорлық-зомбылыққа  ұшыраған  баланың 

психологиялық  жарақатын  емдей  алмайды.  Зорлық-зомбылық  нәтижесінде  балаға 

келтірілген  зиян  кәмелетке  толмағандардың  моральдық  және  психофизикалық 

дамуындағы ауытқуларға әкеледі. Тіпті кәсіби психологтар бұл жағдайларда жиі көмектесе 

алмайды.Мұндай  жарақаттарды  жасөспірімдер  өз-өзіне  қол  жұмсайды.  Қоғамның  ең 

маңызды,  әлеуметтік  міндеттерінің  бірі  кәмелетке  толмағандардың  жыныстық 

бостандығына қарсы қылмыстардың алдын алу және алдын алу болып табылады. 

- Баласын қорғау үшін ата-аналар балаларға қауіпсіз мінез-құлық ережелерін үйретіп, 

оларды  үнемі  қадағалап  отыруы  керек.  Әр  бала  көшеде  бейтаныс  адамдармен  сөйлесуге, 

оларды  үйге  кіргізуге,  біреудің  көлігіне  отыруға,  бейтаныс  адамдардан  сыйлықтар  алуға 

болмайтынын  білуі  керек.  Ата-аналар  маскүнемдермен,  нашақорлармен,  азғын  өмір 

салтын  ұстанатын  адамдармен,    соттылығы  бар  адамдармен    байланысты  болдырмауы 

тиіс.Кәмелетке  толмағандардың  жыныстық  қол  сұғылмаушылығына  қарсы,  сондай-ақ 

ауыр  қылмыстар.  Зорлау  және  зорлау  фактілері  бойынша  қылмыстық  істерді  талдау 

жыныстық зорлық-зомбылық бұл қылмыстарды көбінесе қыздардың таныстары, туыстары, 

көршілері  жасайтындығын  көрсетеді.Қылмыс  субъектілері  көбінесе  бұғаттау  факторы 

ретінде  әрекет  етеді  қылмыс  туралы  ешкім  білмеуі  үшін  барлық  мүмкін  құралдарды 

қолдана  отырып,  яғни  баланы  қорқыту,  бопсалау,  қорқыту.  Осындай  тәуекелдерді 

489 

 

болдырмау үшін ата-аналар әрқашан баласының кіммен және қайда екенін біліп, бақылауы 

керек бос уақыт, ұялы телефон, қоңыраулар, SMS және жаңа контактілерді тексеру керек. 

Балалар  мен  жасөспірімдердің  зорлық-зомбылықтан  арылтуға  келесі  шаралар 

қабілетті: 

● 

Ата-аналарға  педагогикалық-психологиялық  көмекке  зәру  отбасыларға  және 

зорлықсыз  педагогиканың  тәсілдерін  үйрету.  Балалардың  қажеттіліктеріне  ата-ананың 

назарын  аудару,  қажет  болса  ата-ананың  талаптарын  төмендетіп,  күтетін  нәтижелеріне 

коррекция жүргізу, күрделі мәселелердің шешімін табу варианттарына баламен жағымды 

тіл табысуға бағыттау 

● 

Тәрбиелеудегі  трансформация  стереотиптерін  және  қоғамдық  пікірге  әсер  ету 

мақсатында балаларға зорлық жасау мәселелерін бұқаралық ақпараттарға жүйелі қамту. 

● 

Жеке  өтініштер  бойынша  балалардың  құқықтары  мен  мүдделерін  қорғау  үшін 

тиімді рәсімдерді құрастыру. 

● 

Отбасылық  зорлық-зомбылықтардан  зардап  шегетін  балалар,  әлеуметтік 

қорғалмаған  балаларға  көмек  көрсету  үшін  ішкі  істер  органдарымен,  білім,  денсаулық 

сақтау мекемелерімен жүйелі қарым-қатынасты қалыптастыру 

● 

Жалпы орта білім мекемелерін жиі және себепсіз босататын оқушыларды анықтап, 

қатаң бақылауға алу. 

● 

Қауіпсіз 

оқыту 

ортасын 

қалыптастыру, 

соның 

ішінде 

педагогикалық 

қызметкерлердің  кәсіби  және  жеке  құндылықтарды  қайта  қарастыру,  сонымен  қатар  өз 

басынан  қатыгездің  өткерген  педагогтарға  психологиялық  және  басқа  ету,   олардың 

оқушыларға қатал болмауының алдын-алу. 

● 

Қалыптасқан  қатынастар  жүйесін  өзгертуге,  ересектер  мен  оқушылардың  бірге 

қызметтерін 

ұйымдастыруға 

бағытталған, 

психологиялық 

тренингтерді, 

жаңа 

педагогикалық тәжірибиені мектеп жұмысына белсенді енгізу 

● 

Әлеуметтік-психологиялық  құзыретті  ұзарту,  қылмысқа  қатысты  балалардың 

сауаттылығын қалыптастыру. 

● 

Басқалардың  агрессиясынан  қорғану  мақсатында,  сонымен  қатар  құрдастар  мен 

болашақта  өзінің  отбасында  қарым-қатынасты  жақсарту  мақсатында  кәмелетке 

толмағандарға қауіпсіз тәртіпке  үйрету. 

2020 жылғы 10 желтоқсанда Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының  кезекті 

отырысы болып өткен болатын, онда: 

Жалпыұлттық  жоспардың  64-тармағы  бойынша  кәмелетке  толмағандарға  қатысты 

сексуалдық  сипаттағы  қылмыстар  үшін  жазаны  қатаңдату  қарастырылған.  Осы  тармақ 

бойынша  Қылмыстық  кодекске  және  Қылмыстық-процестік  кодекске  және  «Бас 

бостандығынан  айыру  орындарынан  босатылған  адамдарды  әкімшілік  қадағалау  туралы» 

Заңға  заңнамалық  түзетулер  кешені  әзірленді.  Түзетулер  мынадай  тапсырмаларды  іске 

асыруға бағытталған: 

 1)  кәмелетке  толмағандарға  қатысты  сексуалдық  сипаттағы  қылмыстар  үшін  жазаны 

қатаңдату;  

2)  педофилдерді  қылмыстық-атқару  жүйесінің  қауіпсіздігі  барынша  жоғары 

мекемелерінде ұстауды белгілеу; 

 3) оларды мерзімінен бұрын босатуға тыйым салу.  

Әзірленген  түзетулер  келесі  ережелерден  тұрады.  Қылмыстық  кодексте:  кәмелетке 

толмағандарға  қатысты  жыныстық  қылмыстарды  жасау  үшін  санкциялар  күшейтілді; 

кәмелетке  толмағандардың  жыныстық  тиіспеушілігіне  қарсы  қылмыстарға  жататын 

қылмыстардың шеңбері кеңейтілді; кәмелетке толмаған жаста қылмыс жасаған адамдарды 

қоспағанда, кәмелетке толмағандардың жыныстық тиіспеушілігіне қарсы қылмыстар үшін 

490 

 

бас  бостандығынан  айыруға  сотталған  адамдарға  қылмыстық-атқару  жүйесінің  орташа 

қауіпсіз  мекемелерінде  бас  бостандығынан  айыруды  өтеуді  тағайындауға  тікелей  тыйым 

салу және қылмыстардың субъектілерін бас бостандығынан айыруды қауіпсіздігі барынша 

жоғары  мекемелерде  өтеуді  тағайындау  туралы  талап  енгізіледі;  кәмелетке 

толмағандардың  жыныстық  тиіспеушілігіне  қарсы  қылмыстар  туралы  істер  бойынша 

қылмыстық  құқық  бұзушылық  үшін  көзделген  жазаға  қарағанда  неғұрлым  жеңiл  жаза 

тағайындауға, жазаның өтелмеген бөлiгiн қысқартуға тікелей тыйым салу көзделген. «Бас 

бостандығынан  айыру  орындарынан  босатылған  адамдарды  әкiмшiлiк  қадағалау  туралы» 

Заңда  кәмелетке  толмағандардың  жыныстық  тиіспеушілігіне  қарсы  қылмыстық  құқық 

бұзушылықтар  үшін  жазаны  өтеген  адамдарға  әкімшілік  қадағалаудың  мерзімі 

соттылықты өтеу мерзіміне дейін арттырылады. 

  Кәмелет  жасқа  толмаған  балалармен  жасалған  зорлық-зомбылықтың  ауыр 

зардаптары  айтарлықтай  кең  ауқымды  салдарға  ие  және  тек  қана  зорлық-зомбылықтан 

тікелей зардап шеккен балаға ғана емес, бүкіл қоғамға әсер етеді деген қорытынды жасауға 

болады.  Бұл  құбылыстың  негативі  жинақталады,  әлеуметтік  шиеленісті  тудырады,  және 

көбінесе  баланың  балалық  шағында  алған  жарақаттары  ересек  адам  үшін  үлкен 

проблемаларға  айналуы  мүмкін,  ал  бұл  өз  кезегінде  бүкіл  қоғамның  проблемалары 

санатына  айналуы  мүмкін.  Қорыта  айтқанда,  бала  тағдыры  кімді  болса  да  бейжай 

жүктеу/скачать 7,58 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: