Әлиакбарова айгерім тілесбекқызы
Ұрпақаралық антропонимдік трансмиссия
жүктеу/скачать 4,95 Mb. Pdf көрінісі
|
Диссертация Әлиакбарова АТ
| 3.2 Ұрпақаралық антропонимдік трансмиссия
Қазіргі таңда ономастикалық кеңістік өрістік тәсіл (полевой подход) тұрғысында қарастырылуда. Ономаст ғалымдар (Супрун, 2000; Крюкова, 2004) пікірінше аталған тәсіл жалқы есімдерді зертеуде жекелеген ономастикалық топтар бойынша негізгі өзегі пен шеткері кеңістік арақатынасын анықтауға мүмкіндік береді. Мұнда антропонимдер ономастикалық өрістің өзегі болса, теоним, мифоним, зооним ономастикалық өріс өзегіне жуық (околоядерное) кеңістікті құрайды. В.И. Супрун өз еңбегінде антропонимдік өріс құрылымын былайша түсіндіреді: «ядро антропонимического поля составляют личные имена и их гипокористические (краткие, домашние) формы, отчества и фамилии располагаются в околоядерном пространстве, а прозвища и псевдонимы образуют антропонимическую периферию [171, с. 14]. Яғни кісі есімдері, олардың еркелетіп, қысқартып айтылған түрлері антропонимдік өрістің өзегін құраса, әке аты мен кісі тегі антропонимдік өрістің өзегіне жуық кеңістікте орналасады, лақап және бүркеншік аттар антропонимиялық кеңістіктің шеткері аймағына жатады. Заманауи қазақ ер антропонимиясын өрістік тәсіл бойынша талдау. 1980-2018 жылдар бойынша әр он жылдықтағы жиі таңдалған ер антропонимдері кестеде берілді (кесте 30). Аталған уақыт аралығында ер антронимдері бойынша тұрақты түрде Темір және Темірлан таңдаулы есім болғандығы анықталды. Темір (синонимі Тимур), Темірлан (темір + қосымша лан) есімдері болды. Бұл есімнің қойылуындағы басты уәж, бастапқы мағына ер баланың темірдей берік, мықты, күшті жігерлі, болуын қалаумен байланысты. Сонымен бірге бұл есімнің уәжін монғол және түрік тектес халықтарының билеушісі, Темір әулеті империясының негізін қалаушы Әмір Темір (Ақсақ Темір, Темірлан) есімімен байланыстырамыз. Тарихи тұлғаның қоғамда атқарған ісіне, батырлығы, тұлғалық, көшбасшылық, қасиеттеріне, яғни есімнің әлеуметтік мағынасының да маңызын атап өтуге болады. 125 Кесте 30 – 1980-2018 жылдары жиі таңдалған ер есімдері КСРО құрамында Тәуелсіздік жылдары 1980 ж. 1990 ж. 2000 ж. 2017 ж. білім гранты иегерлері 2010 ж. 2018 ж. 1 2 3 4 5 6 Темір (Тимур) Данияр Темірлан Әлішер Әлихан Әлихан Данияр Темір (Тимур) Әлішер Әділет Ерасыл Айсұлтан Нұрлан Азамат Санжар Азамат Мирас Әмір Руслан Арман Данияр Данияр Әли Әлинұр Арман Олжас Арман Темірлан Бейбарыс Әли Асқар Даурен Диас Диас Темірлан Дінмұхамбет Рүстем Алмат Ілияс Нұрсұлтан Дінмұхамбет Рамазан Бауыржан Бауыржан Азамат Нұржан Нұралы Алан Ержан Шыңғыс Дінмұхамбет Нұрдәулет Диас Мансұр Марат Руслан Дәулет Еркебұлан Әмір Темірлан Сонымен бірге 2000-2018 жылдар аралығында – Дінмұхамбет; 2010-2018 жылдары – Әлихан, Әли, Әмір ер антропонимдері жиі таңдалған есімдер қатарында болған. Нақты уақыт кезеңінде жиі таңдалып, қазіргі уақытта қолданысы бойынша саны кеміген ер антропонимдері: 1980-1990 жылдар – Бауыржан; 1980-2000 жылдар – Арман, Данияр; 1990-2000 жылдар – Азамат, 2000-2010 жылдар – Диас. Заманауи ер антропонимдерін өрістік тәсіл бойынша талдау нәтижесінде антропонимиялық кеңістіктің негізгі өзегін құрайтын келесі лексика- семантикалық топтарға жататын ер антропонимдері айқындалды. Қазақ антропонимиясы өзегіндегі, өзегіне жуық аймақтағы, шеткері кеңістігіндегі ер есімдері суретте (сурет 16) берілді. Сурет 16 – Заманауи қазақ ер антропонимиялық кеңістігі жүктеу/скачать 4,95 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|