I теоретические основы логопедии

а) дауыстың жоғарлығының бұзылуы: 

- дауыстың бұзылуы (ломка) 

- дауыстың вариациясының болмауы. 

б) дауыстың қаттылығының бұзылуы 

в) мұрындық ренкпен сөйлеу (гнусавость) 

г) тыныс алудың бұзылуы 

д) дауыстың қырылдап шығуы 

Бұл  классификацияның  құрылу  критерийлері  рессейлік  классификацияға 

қарағанда  басқаша.  Бірақ,  қандай  классификация  болмасын,  барлығы 

логопедиялық  жұмысты  жаңартуға  бағытталған.  Сонымен,  тіл  кемістіктерін 

талдау, топтастыру мәселесі әліде өзекті мәселе деуге болады.  

Сөйлеу  тіл  кемістіктері  ұзақ  уақыт  медициналық-биологиялық  пәндер 

циклының  зерттеу  пәні  болғандықтан  сөйлеу  тілі  бұзылыстарының 

клиникалық  топтастыру  кең  таралған  (М.  Е.  Хватцев,  Ф.  A.  Pay,  О.  В. 

Правдина, С. С. Ляпидевский, Б. М. Гриншпун және т.б).  

Клиникалық-педагогикалық 

топтастыру 

тіл 

анатомиялық-  физиологиялық  механизміне  және  осы  кемістіктерінің  пайда 

болу себептеріне негізделген. 

Бұл  топтастыру  тіл  кемістіктерін  бір  белгілі  сырқатпен  байланыстырмайды, 

түзету  жолдарын  қарастырады.  Топтастырудың  негізіне  психологиялық  - 

лингвистикалық  және  клиникалық  өлшемдері  (критерийлері)  алынған.  С.С. 

Ляпидевскийдің  айтуы  бойынша  клиникалық-педагогикалық  топтастыруда 

тіл  кемістіктерін  үш  жақтан  қарастыруға    болады:  медициналық  аспекті 

сөйлеу  анализаторының қайсысы  зақымдалған,  қай  бөлігінде  және  күрделігі 

қандай денгейде екенін қарастырады.  

Осыған  байланысты  тіл  кемістіктері      орталық  немесе  шеткі;  фукционалды 

немесе органикалық бұзылыстар деп бөлінеді. 

Сөйлеу тілінің бұзылуы қай уақыттан бері болғаны ескеріледі ( баланың тілі 

шыққанға дейін (алалия), сөйлеу тілі қалыптасу кезінде, әлде шықаннан кейін 

- афазия).  

Психологиялық  аспекті  –  сөйлеу  тілінің  коммуникативтік  қызметі 

қаншалықты бұзылғанын; әр түрлі тіл кемістіктері бар балалардың тұлғалық 

ерекшеліктерін; болжауы қандай болатынын қарастырады. 

Логопедиялық  аспекті  –  сөйлеу  тілінің  қай  құрылымы  зақымдалғанын 

қарастырады. 

Бұл топтастыру бойынша барлық сөйлеу тілі бұзылыстары екі топқа бөлінеді: 

1-ші  топ - ауызша сөйлеу тілінің бұзылуы, 2-ші топ - жазбаша сөйлеу тілінің 

бұзылуы. 

Ауызша сөйлеу тілінің бұзылуы өзара екі топқа бөлінеді:  

1. сөйлеу тілінің сыртқы ( фонациялық ) өңделуінің бұзылуы; 

2. сөйлеу тілінің ішкі ( семантикалық ) өңделуінің бұзылуы; 

 

70 

Сөйлеу  тілінің  сыртқы  (фонациялық)  өңдеуінің  бұзылуы  бұзылған  бөлігіне 

қарай  төменгідегідей  топтарға  бөлінеді:  а)  дауыс  шығару,  ә)  сөйлеудің 

жылдамдығы  мен  ырғақтылығының    ұйымдастырылуы,  б)  интонациялық-

әуенді,  в)  дыбыс  айтуының  ұйымдастырылуы.  Бұл  бұзылыстар  жеке  немесе 

әр түрлі комбинацияларда кездесуі мүмкін. Осыған байланысты логопедияда 

дәстүрлі  бекітілген  терминдермен  аталған  келесі  сөйлеу  тілі  бұзылыстары 

ажыратылады:  

а) Дауыстың бұзылуы (афония, дисфония, фонестения).  

Дауыстың  бұзылуы  дауыс  аппаратының    патологиялық  өзгерістерінің 

салдарынан  болуы  мүмкін.  Бұл  кемістіктің  әртүрлі  белгілері  болады: 

фонацияның  мүлдем  болмауы  (афония),  дауыс  күшінің,  тембрінің, 

биіктілігінің  бұзылуы  (дисфония),  дауыстың  шаршағыштығының,  оның 

қырылдап, сырылдап, бәсең шығуы (фонестения).  

 Дауыстың  бұзылуы  дауыстың  пайда  болатын  механизмінің  органикалық 

немесе  функционалды  бұзылыстардың  салдарынан  орталық  немесе  шеткі 

болады.  Ол  бала  дамуының  кез-келген  кезеңінде  болуы  мүмкін.  Дауыстың 

бұзылуы  өз  бетінше  жеке  немесе  басқа  сөйлеу  тілінің  бұзылуы  мен  бірге 

кездеседі (ринолалия, дизартрия). 

ә) Сөйлеу тілінің жылдамдығы мен ырғақтылығының бұзылуы (тахилалаия, 

жүктеу/скачать 5,47 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: