БАЛАЛАР МЕН ЖАСӚСПІРІМДЕР СПОРТ МЕКТЕБІНДЕ

68 
 
2.  Ойын дағдыларын табысты меңгеру ҥшін қажетті арнайы сапаларды 
тәрбиелеу  (қимыл  дәлдігі,  шапшаңдық,  иілгіштік,  ептілік,  ӛзгермелі 
жағдайды бағдарлау қабілеті, жылдамдық-кҥш сапасы); 
3.  Тірек-қимыл жҥйесін нығайту; 
4.  Ауысу мен тҧрыстық, допты қағып алу, беру, жҥргізу, шығыршыққа 
салу әдістерінің негіздеріне оқыту; 
5.  Қорғаныс пен шабуылдағы тәсілдік қимылдарға бастапқы оқыту. 
6.  дайындық тҥрлері бойынша мӛлшерлік талаптарды орындау; 
7.  Мини-баскетбол  ережелері  мен  баскетболға  қатысуға  тҧрақты 
қызығушылығына сай жарыс іс-әрекетінің дағдыларын сіңіру; 
8.  Баскетболмен шҧғылдануға қабілетті балаларды алғашқы іріктеу. 
Осы  міндеттерге  сәйкес  жоспарлау  қҧжаттарын  жасауда  оқу  мерзімін 
бӛлу  жҥргізіледі.Алғашқы  дайындық  бағдарламасының  нгегізгі  бағыты  - 
оқушылар.  Ол  жас  спортшыларды  кең  тараған  тәсілдік-әдістік  қҧралдарға 
табысты  оқыту  арнайы  дене  дайындығының  жоғарғы  деңгейіне  жету  ҥшін 
алғы  шарттар  негізделген.  Баскетболдан  спорт  мектептері  жҧмыстарының 
негізгі  кӛрсеткіштері  -  әр  жылдың    соңында  оқушылардың  дайындық 
деңгейіне қойылатын бағдарламалық талаптарды орындау.Бірінші жылдағы 
дене дайындығы баланы жан-жақты дамытуға негізделген, ол бҧдан кейінгі 
жҧмыстарда 
сабаққа 
тҧрақты 
қызығушылығын 
қалыптастыруға 
кӛмектесетін,  қажетті  ойын  дағдылары  мен  ӛнерін  меңгеруге  жол 
ашады.Бҧл кезеңде жҥргізілген жҧмыстар сауықтыру бағытында жҥргізіліп, 
сымбатты қалыптастыруға, сезіле мҥшелері мен ағзаның буын жҥйелерінің 
қызметін  жетілдіруге  жәрдемдесуі  тиіс.Дайындық  қҧралдарын  таңдағанда 
ең  бастысы  оның  ағзаға  жан-жақты  әсерлілігі  болуы  тиіс.  Таңдаған 
ққҧралды кең ӛзгертіп қолдану қажет. Акробатикалық және гимнастикалық 
жаттығуларға,  жеңіл  атлетикаға,  тҥрлі  ойындарға  кӛп  кӛңіл  аудару  керек. 
Сабақта  доппен  ойналатын  жаттығуларға  ерекше  орын  бӛлінеді.  Олардың 
міндеті - тек денені дамыту емес, сондай-ақ допты игере білу, ӛзінің доппен 
әрекетін  уақытпен  және  кеңістікпен  сәйкестендіре  білу.  Баскетболшының 
дайындығының ӛсу мӛлшеріне қарай бҧл қабілет ҥлкен маңызға ие болады. 
Балаларды  әдістік  дайындаудың  негізгі  міндеттері  негізгі  әдістік 
амалдарды меңгеру болып табылады: ауысу, тоқтату, бҧрылу, допты қағып 
алу,  беру,  салу,  жҥргізу.  Оларды  оқыту  орындаудың  негізгі  әдістерін 
меңгеру негізінде жҥргізіледі. Бҧның негізінде оқушылар болашақта әдістік 
амалдардың  барлығын  меңгере  алатын  база  қҧрылады.Әдістік  дайындық 
негізінде-  ӛтілген  әдістерді  ауысудың  тҥрлі  әдістерімен  және  бір-бірімен 
ҥйлестіре  орындау  қабілетін  тәрбиелеу  (бҥгіру,  бірізді  қадамалау,  секіру, 
т.б.). Бҧл ҥйлесімдер бір мезгілде бірізді әдістердің кӛп санын қарастырмауы 
тиіс.Тәсілдік дайындықтың негізгі міндеттері - ҥйренген әдістік амалдармен 
байланысты  жеке  іс-әрекетті  мектептегі  тәсілдік  ойлау  мен  тәсілдік  қимыл 
негізінде қҧрылатын қабілеттерді қалыптастыру мен дамыту.Мҧнда зейінді, 
жағдайды  кӛзбен  есте  сақтау;  уақыт  пен  кеңістікті  бағдарлауды  дамыту 
қажет.Тек  арнайы  жаттығуларды  емес,  қозғалыс  ойындарын  да  кең 
қолданады.  Жаттығуларда  лайық  дайындықтан  соң  ойын  әдісін  пайдалану 

69 
 
қажет.Бҧл сатыдағы ойын дайындығының міндеті - жас баскетболшылардың 
дене, әдістік, тәсілдік дайындықтарына едәуір ықпал ету. Негізгі қҧралдары 
сәйкес  әдісті  пайдаланумен  жалпы  дайындық  жаттығулары  мен  ережелері 
жеңілдетілген  ойындар,  сонымен    қатар  мини-баскетбол  болып 
табылады.Алғашқы  дайындық  топтарындағы  оқытудың  екінші  жылы 
біріншісінің қисынды жалғасы болып табылады. Онда да дене және әдістік 
дайындыққа  баса  назар  аударылады:  белгілі  спортшыларды  іріктеу 
жҥргізіледі.  Алайда  екінші  жылы  дене  дайындығына  берілетін  уақыт 
азайтылып, тәсілдік және ойын дайындығына бӛлінетін сағат саны кӛбейеді. 
Ҥйренген  тәсілдік  іс-әрекетттермен  әдісьік  дағды  қоры  едәуір  артады. 
Ойын саны кӛбейеді. 
Оқу-жаттықтыру  топтарындағы  жҧмыстың  негізгі  принцптері  - 
дайындықтың  ойын    ерекшелігінің  сипаттарына  сәйкес  жан-жақтылығы 
(қызметі бойынша). 
Бҧл кезеңдегі дайындық міндеттері: 
1.  Оқушылардың  денсаулығын  нығайту  мен  ағзасын  шынықтыру, 
жалпы дене дайындығының деңгейін арттыру, «батылдар мен ептілер» және 
«спорттық ауысым» - ІІІ және ІV дәрежелі БГТО мӛлшерін тапсыру. 
2.  Әдіс пен тәсілді жетілдіруге қажетті арнайы қабілетті дамыту. 
3.  Әдіс пен тәсілдің негіздерін жақсы меңгеру. 
4.  Әрбір оқушының  командадағы ойын қызметін анықтау, осы арқылы 
дайындықты тҧлғаландыру. 
5.  Жаттықтыру  сабақтарын  жарыс  тәртібіне  жақындату  командалық 
қимыл  тәсілдерінің  негіздерін  меңгеру  және  жарыс  әрекетінің  дағдыларын 
тәрбиелеу (баскетболдан)ҥ 
6.  Кҥнделік  жҥргізу,  ойынды  жазып  жҥру  жҥйесіне  алынған 
мәліметтерді талдау дағдыларына баулу. 
7.  Баскетболдан  жарыс ҧйымдастыру мен ӛткізу дағдыларын игеру. 
8.  Дайындық  тҥрлері  бойынша  мӛлшерлік  талаптар  мен  спорт 
дәрежесінің мӛлшерлемесін орындау. 
Жалпы  дене  дайындығының  кӛлемін  азайту  нәтижесінде  оқу-
жаттықтыру топтарында тәсілдік және ойын дайындығының кӛлемі артады. 
Сол  арқылы  бҧл  жастағы  дайындықтың  негізгі  міндеті  балаларды  спорт 
қимылдарына баулу болып табылады. Бҧл саты болашақ баскетбол шеберін 
дайындау  тҧрғысынан  алып  қарағанда  ең  маңыздысы  болып  табылады, 
сондықтан жас-жыныс дамуымен туындайтын алғышарттар қимыл дағдысы 
мен  ӛнерін  қалыптастыру,  жеке  қабілеттерімен  бейімділігін  анықтауда  кең 
мҥмкіндіктер  береді.Бҧл  кезеңдегі  дене  дайындығы  10-11  жастағы 
балаларды  дайындаудан  кӛп  ерекшеленбейді.  Оқытушы  алдында  ҧқсас 
міндеттер қойылады, бірақ мҥмкіндіктері кең, яғни бҧл жастағы балалардың 
орталық  жҥйке  жҥйесінің  жоғарғы  бӛліктері  белсенді  жҧмыс  істейді,  ол 
кҥрделі  жаттығуларды  ҥлкен  кӛлемде  және  ҥлкен  қарқынмен  қолданумен 
жан-жақты  жҧмыс  жҥргізуге  мҥмкіндік  беретін  кӛптеген  жҥйке 
байланыстарының  тҥзілуіне  кӛмектеседі.Негізінен  арнайы  дене  сапаларын 
қалыптастыруға кӛңіл аударылады. Бҧл жаста шапшаңдық пен жылдамдық 

70 
 
кҥш  сапаларын  дамытуға  арналған  алғышарттар  қолайлы.Жасӛспірімдерге 
кҥш  жаттығуларын  жҥктегенде  абай    болу  керек.  Балалармен  жҧмыс 
істегенде «Бас тартқанға дейін» әдісті жҥстемесі қолданылмайды. Қайталау 
әдістерін  қолданған  дҧрыс.  Жҥктеме  қуатын  жартысына  дейін  азайтқанда 
оның  ағзаға  әсері  тиімді  болып,  жасӛспірімдердің  жҧмыс  қабілеті 
ересектердің  кӛрсеткішіне  жақындайды.Әсіресе  бҧл  жастағы  қыздардың 
дене  дайындығы  әдісіне  басты  кӛңіл  аудару  керек.  Ағзадағы 
нейтроэндокриндік қатынастардың биологиялық қайта қҧрылуы негізгі дене 
сапаларының ӛсу қарқынына ықпал етеді.Бҧл жастағы қыздарға жаттықтыру 
барысын  қарқынды  ету  дҧрыс  емес  екені  белгілі.  Дене  дайындығын  ойын 
қимылдарының  ерекшелігіне  сәйкес  жҥргізу    қажет.  Оның  жылдық 
айналымдағы  кӛлемі  30%  -дан  кем  емес,  мҧнда  лайық  ықпалдар  әдісі 
қолданылады.Орталық  жҥйке  жҥйесі  процесінің  белсендірілуі,  кӛптеген 
жҥйке  талшықтарының  тҥзілуі,  сондай-ақ  бҧл  жастағы  тежеуіне 
реакциялардың  біршама  тҧрақтылығы  кҥрделі  әдіс  амалдары  мен  олардың 
ҥйлесімдерін  кӛптеп  ҥйренуге  мҥмкіндік  береді.  Сәйкес  жағдайда  белсенді 
қарсы қимылдағы әдістер ҥшін алғы шарттар пайда болады. 
Әдіспен жҧмыс жасағанда қимыл дәл әрі әсерлі болғанына мҧқият назар 
салып,  кҥрделі  ойын  жағдайларында  оны  пайдалануға  кӛңіл  аудару  қажет. 
Дәлелдеуді  дамытуда  ерекше  бақылауға  алу  керек,  себебі  бҧдан  кейін 
тҥрден табысқа жету қиынырақ болады. 
Жылдамдық  әдісімен  жҧмыс  істеуге  назар  аудару  керек.  Салу  тәрізді 
әдістерде  тез  дәлдеу  дайындыққа  кеткен  уақытты  қысқатру  мен  жҧмысшы 
кезеңін тҧрақтандыру кӛмегімен болады. 
Тәсілдік дайындық міндеттері: 
- 
ҥйренген әдіс амалдарына негізделген жеке тәсіл қорын кеңейту; 
- 
екі  және  ҥш  адамдық,  командалық  ӛзара  әрекет  дағдысын 
тәрбиелеу; 
- 
ойын  қызметінің  ерекшелігіне  ҥйрену,  талдауға  деген 
қабілеттілігін дамыту бҧл жҧмысты табысты жҥргізуге мҥмкіндік 
береді. 
Оқушыларда  дербес  тәсілдік  ойлау  дағдысын  қалыптастыру  арнайы 
тәсілдік  ӛзара  әрекетті  меңгеру  барысында  атқарылады,  бірақ  оларды 
ҥйрену  жҧмысы  ӛзіндік  мақсатта  болуы  тиіс.  Бҧл  айла-шарғылар  нақты 
жағдайларда  табысты  қимылдауға  кӛмектесетін  негізгі  мҥмкіндік  береді. 
Бҧл айла-шарғылар негізінде шығармашылық ойлауды тәрбиелеу қажет. 
Командалық  қимыл  дағдыларын  меңгеру  команданы  ойнатуға 
кӛмектесуі  тиіс.  Алайда  бҧл  сатыда  ойын  қызметін  дәд  бекітуге  тырыспау 
керек.  Тәсілдік  дайындық  міндеттері  тәсілдік  «кӛпсайысқа»  ҧқсауы  тиіс: 
ойыншы  қажет  болған  жағдайда  команданың  кез-келген  ойыншысының 
міндетін  орындауы  тиіс.  Бҧл  әрқайсысының  шығармашылық  қабілетін 
анықтауға септігін тигізеді.Оқу-жаттықтыру топтарындағы ойын дайндығы 
мақсатты бағытты сипатта болады. Бҧл сатыда ойын дайындығының барлық 
қҧралдарын  пайдаланады.  Жоғары  дене  жҥктемесі  жағдайында  бағдар  алу 
мен  әдіс  табуды  игеруге  ӛзара  тҥсінікке  ҥйренуге  бағытталған,  нақты 

71 
 
бағдарлы  жаттығуларға  ерекше  кӛңіл  аударылады.Бҧл  топтардағы  оқу-
жаттықтыру жҧмыстарының басты принципі-мамандандырылған дайындық, 
оның негізінде ойын қызметі мен оқушылардың жеке ерекшеліктері жатыр. 
Мамандандыру жан-жақты дайындыққа сҥйеніп орындалады. 
Бҧл жастағы балалармен жҧмыстың негізгі бағыты дене мҥмкіндіктерін, 
әдістік және тәсілдік шеберліктерін ҥнемі жетілдіруге ҧмтылуға баулу. Әдіс 
қоры  кеңейіп,  әдістерді  орындау  сапасы  артады.  Алдыңғы  сатыдағы 
міндеттерді атқаруды жалғастырумен қатар мыналарды орындау керек: 
а)  арнайы  сапаларды  жетілдіру  мен  дене  дайындығы  қҧралдарын  кең 
қолдану негізінде қимыл мҥмкіндіктері шеңберін кеңейту «кҥш пен ерлік»  - 
І дәрежелі ЕЛҚД кешенінің мӛлшерлеріне дайындалу және тапсыру. 
ә) тҥрлі амалдарды ҥйлестірумен, әдістерді жеке ерекшелігіне лайықты 
етумен  командада  орындаған  белгілі  бір  қызметімен  сәйкес  жаңа  әдісті 
меңгеру барысында әдіс қорын кеңейту; 
б) жарыс жағдайы мен қарсыласының тәртібіне қарай ӛзара әреткетіне 
мепңгеру; 
в)  ойын  қызметін  бекіту  мен  оны  орындауды  қамтамасыз  ететін 
дағдыларды кеңейту; 
г)  тҥрлі  ауқымдарды  жарыстарға  жҥйелі  қатысу  нәтижесінде  ойын 
тәжірибесін игеру; 
ғ) әдіс пен тәсілдік ӛзара әрекет әсерлігін арттыру; 
д) жасӛспірімдерді жоғары дәрежелі командаларға қойлатын талаптарға 
ӛткізу. 
Сабақ  12-15  адамнан  қҧрылған  топтарға  жҥргізіледі.  Мына  әдістер 
қолданылады: топтық мӛлшерленген жаттығулар аз топтық (шағын топтарда 
немесе  жеке).  Әдіс  қоры  жаттығуларды  ҧйымдастыру  тҥрлеріне  қарай 
кеңейеді.  Кӛрсету  әдісі  сӛз  әдісіне  жаттығу-ойын  әдістеріне  орын  береді. 
Сабақтарда тренажерлар, сондай-ақ қарқындылығын бақылайтын және оны 
талдайтын  қҧрылғылар  кең  қолданылады.Жаттықтыру  сабақтарында 
міндетті  тҥрде  жҥктеменің  екі  тҥрі  қолданылады:  бірқалыпты 
белсенділікпен  біршама  ҧзаққа  созылған  жҧмыс  (90-120  мин)  және  лайық 
демалыс ҥзілістері бар жоғары қарқынды шағын мерзімдік жҧмыс. 
Бҧл  кезеңде  ойын  дайындығы  ҥлкен  орын  алады.  Атлеттік 
дайындықта  арнайы  дене  сапаларын дамытатын  жаттығулар  ҥлкен  маңызы 
ие  болады.  Шапшаңдыққа  иілгіштікке,  ептілікке  арналған  жҧмыстар 
жалғасады; кҥш пен тӛзімділікті дамытуға ерекше назар аударылады. Кҥшті 
дамытуға  арналған  жаттығуларды  қате  мӛлшерлеу  сҥйектің  ӛсуі  мен  бҥкіл 
денені  қалыптастыруға  қолайсыз  әсер  етеді.  Жоғары  қысым  тҥсіруді  жиі 
қолдануға  болмайды.  Бҧндай  жаттығуларды  жҥргізу  әдістемесі  жарылу 
кҥшінің жасау әдістемесіне сәйкес келуі тиіс. 
Бҧл сатыда да жылдамдық жаттығуларына мән беріледі. Тӛзімділікке 
арналған жаттығулар ойын әрекетіне тән ерекше сипатта болуы шарт: олар 
ҧзақ уақыт бойына ауыспалы жағдайда ӛте шапшаң орындалуы тиіс. 
Әдістік  дайындыққа  жылдамдық  әдісін  меңгеруге  назар  аударылады. 
Әдісті жетілдіру ҥшін әртҥрлі жаттығулар қолданылады: 

72 
 
- 
қимыл  қҧрылымын  жетілдіру  ҥшін  бірдей  жағдайда  амалдарды 
немесе олардың кешендерін кӛп дҥркін қайталау; 
- 
жағдай  демалыс  ҥзілістерімен  алдын  ала  шартталған  ӛзгермелі 
жағдайда амалдарды немесе олардың кешендерін орындау; 
- 
сол сияқты, бірақ жағдай кҥрт ӛзгереді; 
- 
қарсы  әрекеттің  ӛсуінде  барынша  тиімді  шешім  қабылдауды 
қамтамасыз ету; 
- 
тҥрлі қызметтік және психологиялық жағдайларда амалдар мен ӛзара 
әрекеттерді орындау;  
Тәсілдік дайындықтың негізгі міндеттері: 
- 
шағын  топтарда  және  командада  тәсілдік  ӛзара  әрекетті  шапшаң 
меңгеру қабілетін тәрбиелеу; 
- 
оларды  ойынды  жҥргізудің  таңдаған  жҥйесі  мен  оның  тҥрлеріне 
қарай кӛрсете білуді тәрбиелеу; 
- 
ортақ  тәсілдік  жоспарды  іске  асыру  барысында  бастама  кӛтеруді 
дамыту. 
Бҧл  топтағы  сабақтарда  негізгі  салмақ  ойын  дайындығына  тҥседі. 
Мҧнда  команданың  ойынпаздығына,  ортақ  міндеттерді  танып,  жеке 
міндеттерді  шеше  білуге  назар  аударады.  Сондықтан  жеке  тәсілге  ерекше 
кӛңіл бӛлінеді. 
Спорттық  жетілдіру  топтары  ҥшін  жылдық  айналымдағы  дайындық 
тҥрлері  бойынша  оқу  материалы  былай  бӛлінеді:  сағаттарды  жалпы 
кӛбейтумен тәсілдік және интегралдық дайындық кӛлемі артады. 
Жаңадан келіп, шебер болғанға дейін мықты баскетболшылар 6-9 жыл 
мақсатты бағытталған оқу-жаттықтыру жҧмыстарынан ӛтеді (дарындылары 
5-7 жылда).Спортшылар дайындығының ҧзақтығы мен спорт жетістіктерінің 
ӛсу  деңгейі  бір  жағынан  сабақтың  ӛте  ерте  басталуына,  екінші  жағынан 
шапшаң  спорттық  жетілдіруге  қабілетті  дарынды  жастарды  іздеу 
мақсатында мерзімді қысқарту қажеттігін анықтайды. 
Спорттық  іріктеу  ҧйымдастыру-әдістемелік  іс-шаралар  жҥйесін 
қарастырады,  оған  педагогиклық,  психологиялық,  дәрігерлік-биологиялық 
және  әлеуметтік  зерттеу  әдістері  кіреді,  оның  негізінде  белгілі  бір  спорт 
тҥрінен  мамандандыруға  балалардың  жасӛспірімдер  мен  жігіттердің 
қабілеттері анықталады. 
Осыған сәйкес тӛмендегіше маңызды жҥлгелерді бӛліп қарастырады: 
1) 
спорттық  бағдар  (дарынды  балаларды  табу,  оларға  баскетболмен 
айналысуға  бағыт  беру  және  мамандырылған  жаттықтырудың 
бастапқы сатыларына әкелу); 
2) 
баскетболдағы  спорттық  жетілдіруге  қабілеттілігі  мен  болашағын 
анықтау; 
3) 
жоғары  нәтижеге  жетуге  қабілетті  команданы  топтау  мен  ҧжымды 
қалыптастыру ҥшін іріктеу. 
Сонымен іріктеуді аталған спорт тҥрі ерекшеліктеріне адамның қабілет 
сәйкестігін  анықтайтын  процесс  ретінде  тҥсіну  керек.  әлем  сахнасында 
жеңіске  жету  ҥшін  баскетболға  дарынды  адамдарды  даярлаудың  бағыттық 

73 
 
жҥйесі  қажет.Потенциалдық  спорт  мҥмкіндіктерін  анықтау  ҥшін 
баскетболдағы  жоғары  нәтижелерді  анықтайтын  ықпалдар  туралы  нақты 
тҥсінік  болуы  қажет.  Белгілі  спортшылардың  жеке  сапаларын,  олардың 
ойын  қимылдарын,  спорттық  жолын  зерттейді.  Жоғары  дәрежелі  ойыншы 
лайық  болуы  тиіс  талаптар  негізінде  ойыншылар  мен  командалардың  ҥлгі 
сипаттамасы қҧрылады. 

жүктеу/скачать 2,78 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: