№14. Тақырып. Дін философиясы

ой қасаң қағидалардан азат болуы тиіс, ал кез келген дінде оларға қандай да 
бір күмән келтіру күнә ретінде айыпталатын қағидалар бар. 
Философия  автономды,  онда  зерде  ешқандай  қысымға  бағынбайды 
және  барлық  шешімдерді  өзі  қабылдайды.  Дін  өктемшіл,  ол  адам  зердесіне 
белгілі  бір  «зердеден  тыс»  қағидаларды  тықпалайды.  Философияда 
рационалдық  үрдістердің  дамуы  оның  теологиямен  (құдайылық  іліммен)  – 
құдайдың  мәні  және  іс-әрекеттері  туралы  ілімді  негіздеудің  діни-
философиялық  жүйесімен  шұғыл  жік  ажыратуына  әкелді.  Мұны  бірқатар 
ойшылдар  (Декарт,  Спиноза,  Кант,  Гегель,  Рассел  және  басқалар)  жүзеге 
асырды. 
Алайда  құдай  болмысын  дәлелдеу,  діни  догматтарды  рационалды 
негіздеу  міндеті  қойылған  кезде  дін  философиямен  етене  жақындаса  түседі. 
Мұндай  міндет  қою  діни  философияның  құрылуына  әкеледі.  Алайда  бұдан 
діни  ілім  философиялық  ілімге  айналмайды:  оның  өзі  емес,  оны  негіздеу 
философиялық  болып  шығады.  Философия  мен  діннің  арақатынасын 
мынадай сызбада ұсынуға болады: 
Әртүрлі  діни-философиялық  доктриналар  бар,  оларда  діни  мазмұн 
дәлелдемелермен  бекітіледі.  Бірақ  дінмен  үйлеспейтін  толып  жатқан 
философиялық  ілімдердің  өмір  сүретіні  де  өз-өзінен  түсінікті.  Философтар 
дінге сенушілер де, атеистер де болуы мүмкін. 
Дін  философиясының  пәндік  саласы  діннің  дүниеге  көзқарастық 
проблемаларын  зерделеу,  діннің  негізінде  жатқан  жалпы  идеялар  мен 
принциптерді зерттеу болып табылатынын түсіну маңызды. 
Дін  философиясы  бұл  «діни  дәстүрлерге  қатысты  орталық  тақырыптар  мен 
түсініктердің  философиялық  сараптамасы».  Мұндай  тақырыптардағы 
философиялық  пікірталастар  ежелгі  дәуірден  бастау  алады  және  белгілі 
болып  келеді  мәтіндер  философияға  қатысты.  Бұл  сала  философияның 
көптеген  басқа  салаларымен  байланысты,  соның  ішінде  метафизика, 
гносеология, және этика.  
Дін философиясы ерекшеленеді діни философия өйткені ол белгілі бір мәселе 
туындаған  мәселелерді  зерттемей,  жалпы  діннің  табиғатына  қатысты 
сұрақтарды  талқылауға  тырысады  сенім  жүйесі.  Кім  екенін  анықтайтындар 
оны ерсі түрде жүзеге асыра алады сенушілер немесе сенбейтіндер. 
Философ  Уильям  Л.  Роу  дін  философиясын  сипаттады:  «негізгі  діни 
нанымдар мен түсініктерді сыни тұрғыдан тексеру». Дін философиясы Құдай 
(немесе құдайлар) туралы баламалы нанымдарды, олардың түрлерін қамтиды 
діни  тәжірибе,  ғылым  мен  діннің  өзара  байланысы,  жақсылық  пен 
зұлымдықтың  сипаты  мен  ауқымы  және  туу,  тарих  және  өлімнің  діни 
емделуі. Бұл салада діни міндеттемелердің этикалық салдары, сенім, ақыл-ой, 
тәжірибе  мен  дәстүрдің  байланысы,  ғажайыптар,  қасиетті  аян,  мистицизм, 
күш пен құтқару туралы түсініктер бар.  
Термин  дін  философиясы  ХІХ  ғасырға  дейін  батыста  жалпы  қолданысқа 
енбеді,  және  қазіргі  заманға  дейінгі  және  ерте  заманғы  философиялық 
еңбектердің  көпшілігінде  діни  тақырыптар  мен  діни  емес  философиялық 
сұрақтар  аралас  болды.  Азияда  мысалдарға  индуизм  сияқты  мәтіндер  кіреді 

Упанишадтар,  шығармалары  Даосизм  және  Конфуцийшілдік  және  Будда 
мәтіндері.  Грек  философиялары  ұнайды  Пифагоризм  және  Стоицизм  діни 
элементтер  мен  құдайлар  туралы  теорияларды,  және  Ортағасырлық 
философия  үлкен  үш  монотеистік  ықпал  етті  Ибраһимдік  діндер.  Батыс 
әлемінде  ерте  заманғы  философтар  сияқты  Томас  Гоббс,  Джон  Локк,  және 
Джордж  Беркли  діни  тақырыптарды  зайырлы  философиялық  мәселелермен 
қатар талқылады.  
Дін  философиясының  кейбір  аспектілері  классикалық  түрде  оның 
бөлігі  ретінде  қарастырылды  метафизика.  Жылы  АристотельКеліңіздер 
Метафизика,  мәңгілік  қозғалыстың  міндетті  түрде  алдын-ала  себебі  болды 
қозғалмайтын қозғалғыш, ол, қалау немесе ойлау объектісі сияқты, қозғалмай 
қозғалыс  тудырады.  Алайда,  бүгінгі  күні  философтар  тақырып  үшін  «дін 
философиясы»  терминін  қабылдады  және  әдетте  оны  жеке  мамандандыру 
саласы  ретінде  қарастырады,  дегенмен  оны  әлі  күнге  дейін  кейбіреулер 
қарастырады, әсіресе Католик философтар, метафизиканың бөлігі ретінде. 

жүктеу/скачать 1,84 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: