Ыбырай Алтынсариннің  әлеуметтік көзқарастары

Ыбырай Алтынсариннің  әлеуметтік көзқарастары 

Ыбырай Алтынсарин қазақ  қоғамының өркениетті елдер қатарына  қосылатынына кәміл сенді. 

Осымен байланысты қазақтарға білім беруді қолға алатын маңызды шаралардың біріне, дамудың  

негізгі құралына балады. Білімсіздіктінетек алуынан қазақ қоғамын надандық жайлап отырғанын 

айта келіп, жұртты білім алуға шақырды.Сондықтан  да ол өзінің өмірін 25 жылын  балаларға білім 

беруге арнады. Ыбырай таптық құрылымға да көңіл аударған. Қазақ қоғамының кесіндісі ретінде 

Торғай облысының халқын алып, оны әлеуметтік зерттеу объектісі етеді.Зерттеу нәтижесінде 

қазақ қоғамының әлеуметтік құрылымында мүліктік қатынасына қарай үш әлеуметтік топтың 

болғанын дәлелдейді. Ол жылқысының саны 300-400, қойы400-500, түйесі 20-40 мүйізді ірі қарасы 

50-60 басқа жеткен мал иелерін байлардың қатарына қоспай, орташа шаруа деп қараған. Бай 

атану үшін, сондай статус алу үшін аталмыштүліктер бұл әлеуметтік топта жүздеп емес, мыңдап 

саналған дегенді мезгейді.Ал кедейлерге ірі қара малы 1-15бастан, жылқысы 4-5 және қойы 20-30 

бастан аспағансадамдарды жатқызған. Солай дегенменде,мал шарушылығының тиімсіздігін 

дәлелдеп, жұттың халықтың әлеуметтік жағдайынмтөмендетіп жіберетін жазды. Оның пікірінше, 

малшарушылығының тиімділін арттыру үшін отырықшылыққа көшу керек және бұл кезде 

егіншілікте дамиды. Шарушылықтың отырықшылыққа көшірілуін қазақ халқын прогреске 

апаратын маңызды тәсіл деп қарады. 

Отырықшылықтың тиімділігін  Ыбырай Алтынсарин оқу процесіменде байланыстырады. 

Отырықшылық оқу  процесінің үздіксіздігін, мектептердің тұрақты жұмыс істеуін қамтамасыз етеді 

деп түсінді. 

Қазақ қоғамында ертеден  қалыптасқан әдет- ғұрыптар көптеп саналады. Ыбырай Алтынсарин 

олардың адамдар арасындағы байланыспен қарым-қатынастарын нығайтудағы рөлін зерттеп, 

оның нормалық маңызын ашып көрсетеді. Ол әсіресе қазақтардың құда болу салтына ерекше мән 

беріп, одан қоғамды нығайтудың бірдін-бір маңызды факторын байқады. 

Ыбырайдың Әлеуметтану тұрғысынан қарастырған мәселелерді, оның нәтижелеі  әлемдік 

әлеуметтану үшін аса  маңызды. Ыбырайдың замандасы ұлы  ойшыл Абайдың қазақ қоғамы 

туралы пайымдауларының да маңызы зор болды. 

Адам ұғымының мәні биологиялық және қоғамдық байланыстардың жиынтығы ретінде қарауды 

талап етеді.Адамдар жануар әлемінен шыққандықтан ең алдымен табиғи тірліктің иесі болып 

танылады. Бірақ та ол дүниеге келген соң, қоғамдық өміртіршілігіндегі әлеуметтік мәнді жайттар 

оның одан әрі қалыптасуы мен дамуының анықтаушы күшіне айналады.Абай жеке адам мен 

қоғам арасындағы өзара байланыспен қарым-қатынастың мазмұнына үңіліп, оған әлеуметтік 

процесс іспетті қарады. . 

 

Әдебиеттер 

 

Қарабаев Ш.К әлеуметтану негіздері: оқу құралы.- алматы 

Әбсаттаров Р.Б. Дәкенов Н әлеуметтану. Алvаты Ғылым, 2004 

Социология оқулық – Алматы 2002 

 https://stud.kz/referat/show/29847