Оқулық Ѳнделген ж әне толықтырылған 2-басылым Н. М. Жариков, Л. Г. Урсова

Психофармакология  дамуына  байланысты  психикалық науқастар терапиясының  қазіргі.
187
механизмін  біле  отырып,  біз  наукастың  психикалык жағдайын  реттеп,  оның 
жүріс-тұрысын  әр  түрлі  дәрілер  комбинациясын  колдану  аркылы  калыпка 
келтіре  аламыз.  Осылайша,  психофармакологиялык терапия  әдісінің  пайда 
болуы мен дамуының негізгі мәні психикалык наукастарға медициналык жәрдем 
көрсету мүмкіндіктерінің кеңеюінде жатыр.
Психиатрия патогенетикалык дәрілік терапияның тиімді әдісімен толыкты. 
Психофармакологиялык кезеңге дейін психозбен ауратын наукастарды белсенді 
емдеуді  дәрілермен  емес,  коматозды,  кызбалык,  тырысулык жағдайлармен 
жүзеге  асырды.  Наукасты  осындай  төтенше,  өмірге  кауіпті жағдайға жеткізу 
аркылы ағзаның корғаныс күштерін мобилизациялауға кол жеткізеді, бұл жағдай 
жиі психоз жағдайынан шығуға ыкпал етеді. Барлык шокты әдістер әсері осыған 
негізделген.  Бұл емдеу әдісіне шокты жағдай кандай жолмен туғызылғанының 
еш маңызы жок. Мысалы, тырысулык терапияны өткізгенде бастапкыда ағзаға 
камфора немесе коразолдың көп  мөлшерін  енгізген,  кейін  келе  бұл  максатта 
электр тоғын  (электро-тырысулык терапия)  колдана  бастады.  Бұл әдістермен 
салыстырғанда,  психофармакологиялык  терапия  дәрілік  заттарға,  олардың 
аурудың  кли н и калы к  көрінісіне  сәйкес  тікелей  әсеріне  бағытталған. 
Идеологиялык тұрғыдан  бұл  фактіге  баға  беру киын,  соматикалык ауруларға 
көрсетілетін  медициналык  көмектің  психиатриялык  көмектен  ажырататын 
айырмашылыктары жойылды. Бұған дейін аурудың этиологиясы мен патогенезін 
зерттеу аркылы психикалык аурулар соматикалык аурулар шакырған себептер- 
мен  шакырылуы  мүмкін  екендігі,  ал  соматикалык,  психикалык  салада  да 
күрделенетін патогенетикалык механизмдер түбі бір екендігі дәлелденді, өйткені 
олар  адам  ағзасының  корш аған  ортаның  колайсыз,  зиянды  әсерлерінен 
корғанысын және  бейімделуін көрсетеді.  Осылайша психикалык аурулар  мен 
олардың терапиясы жөнінде жаңа  білім  игеру аркылы  адам  патологиясының 
жалпы  теориясы  негізінде  психикалык  аурулар  туралы  ілімнің  материалдык 
негіздері беки түсті.
Психофармакологияның дамуына байланысты наукастардың козу жағдайын 
басу  проблемасы  толык  шешілді.  Қалыптаскан  дағды  көмегімен  кез-келген 
козуды  жоюға  болады.  Көп  жағдайда  козу жойылған  соң  наукас  жағдайы 
калыпка келеді,  оларды тасымалдау,  емдеу мүмкіндігі туып, реабилитациялык 
іс-шараларды өткізуге колайлы жағдайлар туады. Қозумен тиімді күресу аркылы 
психикалык наукастардың коғамға зиянды әрекеттерінің каупі азайды.
Психотропты заттар көмегімен екінші және үшінші кезектегі психопрофи­
лактика  мәселелерін  шешуге  болады.  Психозды  ерте  аныктау ж әне  емдеу 
психопатологиялык  симптоматиканы  дерттің  бастапкы  кезеңдерінде  үзуге 
мүмкіндік береді, яғни, инициальды кезеңде немесе манифестация сатысында. 
Бұл тосқауылдық (тежеу,  басу) терапия стационарда әрбір жеке жағдайға мак- 
сималды кажетті дозада жүргізіледі, ал кейде (наукастың әлеуметтік бейімделуіне 
зиян  келтірмес үшін)  амбулаторлык жағдайда жүргізіледі.  Жедел кезең  өткен 
соң, психотропты дәрілердің төмен мөлшерімен сүйемелдеуші терапия алу үшін 
наукас диспансерлік бакылауға шығарылады.  Бұл терапия пайда болған ремис- 
сияны тереңдету, болуы мүмкін психоз аскынуының алдын алу және наукастың 
әлеуметтік карым-катынасын жеңілдету үшін кажет.  Сүйемелдеуші терапияның

188
XI  Тарау.  Психикалық науқастар терапиясының  негіздері
ұзактығы  мен  белсенділігі  әрбір  жеке жағдайда  әр  түрлі.  Кейбір  наукастарға 
бұл терапияның 2—3  аптасы жеткілікті,  ал кейбіреулерінде  ол  бірнеше жылға 
созылады,  емдеуді  токтату  немесе дәрі-дәрмектің  мөлшерін  өздігімен  азайту 
наукас жағдайын нашарлатады.
Терапиялык тактиканы белсендендіру, емдеу нәтижелілігінің өсуі психикалык 
аурудың әлеуметтік аспектілеріне әсерін тигізді.  Қазір психикалык ауруларды 
дауасы жок дерт ретінде  кабылдау түсінігі жойылды.  Психиатриялык ауруха- 
налар есінен адаскан  бейкүнә жандарға лык толмайтын болды.  Наукастардың 
козуын жою аркылы психиатриялык стационарларда колайлы, жайлы жағдай 
жасауға, дәрілік емес терапияны кеңінен колдану (психотерапия,  еңбек тера- 
пиясы,  музыка терапиясы,  емдік дене тәрбиесі және т.б.),  наукастардың  бос 
уакытын,  көңіл көтерулеріне жағдай туғызуға мүмкіндік пайда болды.  Кейбір 
стационарлар  мен  ауруханалар  бөлімшелері  ашык есік тәртібіне  көшті.  Пси­
хиатр  бакылауы  мен  психиатриялык  стационарларға  ш екаралы к  психо- 
паталогиялык жағдаймен (невроз, психопатия) наукастар жиі түсе бастады, бұл 
нозологиялы к  формаларды  кеңінен  зерттеуге  мүмкіндік  пайда  болды. 
Наукастардың стационарларда емделу мерзімі азайды.  Наукаска стационарлык 
және амбулаторлык мамандандырылған жәрдем беру мәселесі бірінші кезекке 
шыкты. Сонымен бірге, психикалык аурулармен күресу бойынша іс-шараларды 
іске  асыруда  психоневрологиялык диспансерлердің  рөлі  өсті.  Наукастардың 
әлеуметтік бейімделу дәрежесі мен олардың өндірістік кажеттілігі артты.
Уакыт  өткен  сайын  психофармакологиялык  терапияның  кемшіліктері де 
аныкталды.  Психотропты  дәрілерге  сезімталдығы  жок  белгілі  бір  наукастар 
тобының  терапиялы к  резистенттілігі  өзекті  мәселеге  айналды.  Мысалы, 
депрессивті  наукастар  арасында  олар  15—30%  кұрайды.  Резистенттілікті жою 
үшін  дәрілердің  максималды  мөлшері  колданылады,  бірі  екіншісіне,  яғни, 
белсендірек  түріне  алмастырылады,  әр  түрлі  дәрілер  үйлестіріліп  беріледі, 
оларды парентеральды (инъекция, көктамыр ішіне, тамшылатып) енгізу,  емді 
бірнеше  күнге  күрт  токтату  аркылы  ағзада  соматикалык  ж әне  вегетативті 
өзгерістер туғызады (токтату синдромы), дәрілер мөлшерін өзгертеді (зигзагтар 
әдісі) және т.б. әдістер колданылады. Ем тиімділігін жоғарылатып, резистентілікті 
жою үшін соңғы кезде пиротерапия мен шок әдістері (әсіресе электро тырысулык 
терапия)  кеңінен  тағайындалуда,  оларды  колдану  психотропты  дәрілерді 
колданудың жоғарылау кезеңінде шектелген болатын.
Ем  әсеріне  канағаттанбау терапияның  зияндылығы  жөнінде  ой  туғызады. 
Белсенділігі жоғары  психотропты  дәрілер  жанама  әсерлер  мен  аскынуларға 
әкеледі деген заңдылык бар. Бұл үнемі мінсіз психотропты зат іздеуге итермелейді, 
ал  ол  зат  мынадай  талаптарға  сәкес  келуі  керек:  айтарлыктай  әсер  ету  күші, 
ұзактығы және психикаға таңдамалы әсері, колдануға колайлылығы.  Сол сиякты 
наукастың соматикалык, жалпы жағдайын нашарлатпауы керек және наукастың 
емделуі кезеңінде әлеуметтік ортада бейімделуіне кедергі келтірмеуі тиіс.
Созылмалы  аурулармен  ауыратын  наукастарды ң  наразалы ғын  емге 
психологиялык тәуелділік және  көп  жылдар  бойы  күн  сайын  көп  мөлшерде 
дәрі кабылдау кажеттілігі туындатады.  Соңғы мәселені пролонгирленген әсер 
көрсететін  препараттарға  көшу  аркылы  шешуге  болады.  Мәселен,  модитен-

Психотропты  препараттардың терапиялық тиімділік  шегі
189
депо (фтор-феназин-деканоат) атты нейролептикалык препарат инъекциядан 
кейін 2—4 апта өзінің антипсихотикалык әсерін береді.  Тек дәрігер ғана емес, 
наукас  та  ем  тиімді  болуы  үшін  табандылык танытып,  көп  еңбек  етуі  керек. 
Бұл табандылык үдемелі  ағымдағы  психикалык ауруларды  белсенді емдеу ба- 
рысында оның тек жасырын колайлы үрдістерін (мысалы, ремиттирлеуші ағымға 
бейімділікті) ғана емес, колайсыз үрдістердің де алдын алуға мүмкіндік береді. 
Ш изоф ренияны ң  үздіксіз-үдемелі  ағымымен  наукастардың  терапиялы к 
ремиссияға  ауыскан  жағдайлары,  ем  әсерінен  акаулы  күйлердегі  симпто- 
матиканың кері дамуы, катерлі формалардың психопатологиялык өнімдерінің 
катерсіз (мысалы, гебефренді козудың маниакальды тәрізді козуға көшуі) түрге 
ауысуы  сиякты  жағдайлар  жиі  кездеседі.  Психофармокологиялык терапия 
канш а  карапайы м   болып  көрінгенім ен,  белсенді  ш окты  терапиям ен 
салыстырғанда,  индивидуалды тәсілді аса талап етеді.

жүктеу/скачать 11,02 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: