ҚазаҚ тілі сабаҚтарында жазу сауаттылығын

168
қалдыра алады және сөйлемдегі сөздердің жалғауларын ажырата да біледі. Бірақ өз еркімен 
сөйлем жасағанда оны қолдана алмайды. Себебі, сөйлем құрау дағдысы толық қалыптаспаған. 
Ережелер жалпы нұсқау немесе қысқа түсінік береді. 
Яғни, онда нақты бір сөзді қалай жазу емес, бір топтағы сөздердің жазылуы көрсетіледі. 
Оқытушы  тіл  заңдылықтарын,  жазу  ережелерін  анық  етіп  түсіндіріп,  курсанттарға  сол 
ережелерді меңгерту тәсілдерін қарастыруы керек. Мысалы, қандай да болмасын сөз немесе 
оған жалғанған қосымшалар басқаша болмай, неге солай жазылғанына курсант түсініп және 
оқыған  ережесіне  сүйеніп  оны  дәлелдей  алатын  болса,  оның  ережені  саналы  меңгергені. 
Ал ережені мүдірместен айтып бергенімен, неге солай жазылып тұрғанын дәлелдей алмаса, 
курсант ережені жаттанды түрде меңгерген болып табылады да, ол білгендірінің сауатты 
жазуға пайдасы аз болады. Сондықтан курсанттар оқытушының көмегімен, тіл заңдылықтарын, 
емле-ережелерін  бақылап,  талдауға,  оларды  бір-бірімен  салыстыруға,  сипаттауға,  өздері 
жазған жазу жұмыстарында қолдануы қажет.
Сондықтан курсанттар бір ережені меңгеру барысында дайын мәтіннен ұқсас мысалдарды 
таба  білуге  немесе  өздері  мысал  келтіре  алуы  тиіс.  Дұрыс,  сауатты  жазуға  үйрену  үшін 
сөздерді дыбыс құрамына, буын түріне ажырату ісі әріп қалдырып кетпеуге және әріп орнын 
ауыстырып алмауға көмектеседі. 
Оқытушы сабақ барысында сөздердің ұқсастықтарына және осы ұқсастық қажетті әріптердің 
өзіне  тән  ерекшеліктері  мен  олардың  орындарының  ауысуында  немесе  керісінше  теріс 
жазылуынан сөз мағынасының бұзылатынын, ойдың көмескі болып шығатынын курсанттарға 
сабақты,  не  ережені  түсіндіру  барысында,  жаттығу  жұмыстарын  жүргізгенде,  олардың 
жазуларындағы  қателерді  түзеткенде  де  үнемі  көрсетіп,  түсіндіріп  отырудың  пайдасы 
болады. Бұл жерде тілдің орфографиялық және орфоэпиялық заңдылықтарына да аса мән 
берген жөн. 
Курсанттарды сауатты жазуға үйретуде назарға алатын жағдайларды төмендегідей көрсететін 
болсақ, олар:
1. Оқытушы жазылатын сөздің немесе сөйлемнің мағынасын курсанттың түсінетіндігіне 
анық көзі жеткеннен кейін ғана барып жаздыруына болады. Себебі, курсант кейде мағынасын 
жете түсінбегендіктен қателесуі мүмкін.
2. үнемі талдау жасау, сөз тіркестері арқылы сөйлем құрастыру, ұқсастығы мен айырмашылығын 
салыстыру – мұның барлығы курсанттың ойлауын арттырып, материалды жылдам меңгеруге 
жағдай жасайды.
3. Сөз құрамына жаттығулар жасау арқылы, сөз табының қызметін түсіндіру, морфологиялық 
талдаулар, сөйлеуге үйрету жұмыстарымен байланысты жүргізіледі. Бұл кезеңде арнаулы 
орфографиялық  жаттығулар  тіл  дамыту  жаттығуларымен  сатылай  кезекпен  жүргізілуі 
керек. 
4.  Сауатты  жазу  дағдысын  қалыптастырудың  маңызды  шарттарының  бірі  –  сөздікпен 
жұмыс. 
Сауатты жазуға байланысты жаттығу жұмыстары түрлі себептерге негізделеді:
- Көру, немесе көшіріп жазу. 
-  Есту  арқылы  мәтінді  жазу.(Бұған  диктант,  мазмұндама  жұмыстарын  жатқызуға 
болады). 
- Орфографиялық тапсырмалар: қалып кеткен әріптерді тауып жазу немесе түзетіп жазу 
т.б. [2, 25 б.].
Жазу жұмыстарының бұл көрсетілген түрлері бір-бірімен тығыз байланысты, яғни үнемі 
біреуінің қолданылуы мүмкін емес. 
Курсанттардың  дайындық  белсенділігін  көтеру  мақсатында  карточка  жүргізіледі.  Әр 
курсант алдын ала берілген тапсырма бойынша карточка дайындайды. Мысалы, есімшенің 
жұрнақтарын талдау барысында оқытушы есімше жұрнақтарының қалай жазылатынын сұрағанда 
курсант тиісті карточканы көрсетеді. Сонан кейін жазады. Бұл оқытушыға курсанттардың 
дайындық білімі жөнінде ақпарат береді. 
Қазақ тілінің бастауыш курсында сөзбе-сөз, механикалық көшіру іске асырылады. Кейін 
келе бірте-бірте: өзгеріске ұшыраған мәтінді көшіру, сөз теріп көшіру, қалдырылған сөздерді 
қойып көшіру, толық көшіру т.б. ұйымдастырылады [3, 38 б]. Көшіру жұмыстарында керекті 
әріптердің, сөздердің, сөз тіркестерінің астын сызу, сөз табын анықтау, қосымшасын, жағын, 
анықтау, жақшаға көрсету тағыда басқа жұмыстар жүргізіледі.
Курсанттар көшіру әдісіне үйретіледі (оқып шық, буындап оқы, ойлан, мағынасына зер сал, 
Б.Д. сұлтанов

169
қалай жазылатынын есіңде сақта) жазып болған соң түпнұсқамен салыстырып, қатесін түзейді 
[2, 43 б]. Көшіруге алынатын материал қызықты әрі татымды, түсінікті болуы тиіс. 
Жазылуы  қиын  сөздер  интерактивті  тақтаға  жазылады,  бірнеше  рет  қайталанады. 
Жаттығулардың ішінде әсіресе сөздік жасауға байланысты жүргізілетін жұмыстарда кездесетін 
қиын сөздер есте сақтау үшін арнайы сөздік дәптерге жазылуы дұрыс есте сақтауға жақсы 
көмектеседі.
Көшіру жұмыстары тіл дамытумен қатар жүргізіледі, сұрақтарға жауап беру (ауызша не 
жазбаша) түрде де кездеседі. Бұл жұмыс балаларды баяндама мен шығарма жазуға дайындау 
мақсатында жиі қолданылады [4, 28 б].
Курсанттардың үйренген дағдылары мен шеберліктерін байқау сараптау мақсатында диктант 
жаздырылады.  Мұнда  оқытушы  мәтінді,  сөйлемдерді  немесе  жекеленген  сөздерді  оқиды, 
курсанттар оны аяғына дейін тыңдап, жадында ұстайды және оны қатесіз жазуы керек.
Тіл үйрену сабақтарында диктанттың бірнеше түрі белгілі:
1. Түзету диктанты.  Мұнда  оқытушы  мәтінді  толық оқып шығуы қажет. Кейін түсініксіз 
деген  сөздердің мағынасы түсіндіріледі [4, 34 б]. Курсанттар тиісті дыбыстарды көрсетеді, 
ережесін айтып береді, олардың қателескен жері болса, түзетіледі. Осындай жұмыстардан 
кейін ғана балалар сөйлемді жазуға кіріседі. Егер курсанттар белсенділік танытып, сөздердің 
қалай  жазылуын,  талдануын  сұрап,  сөздіктен  қарайтын  болса,  онда  түзету  диктантының 
жемісті болғаны. 
2. Саралау диктанты. Мұның түзету диктантынан өзгешелігі – курсанттар оқытушының 
айтқан сөздерінің барлығын жазып алмайды, тек оның белгілі бір берілген ережеге сәйкес 
қажетті сөздерді немесе сөз тіркестерін таңдап жазады [5, 66 б]. Диктанттың бұл түрінде 
уақыт үнемделеді, қажетті сөздер мен сөйлемдер көбірек жазылады, ең бастысы курсанттар 
мәтінді аса зейін қоя тыңдауға мәжбүр болады. 
3.  Шығармашылық  диктант.  Оқытушы  тақтаға  қажетті  сөздерді  жазады  немесе  сурет 
іледі: балалар бір тақырыпқа сөйлемдер құрайды [5, 58 б]. Жұмыс барысында қолданылатын 
ережелер  беріледі.  Курсанттар  сөйлемдегі  сөздердің  дұрыс  жазылғанын  байқайды,  қажет 
болса, өзгертеді. Жұмыстың бұл түрі өздері құрастыратын шығарманың кіріспесі деуге де 
болады. 
4. Есте сақтау диктанты. Мәтінді оқытушының айтуы бойынша сөзбе-сөз емес, естерінде 
қалғандарын ғана жазады [4, 25 б]. Мәтін оқылмас бұрын қажетті ережелер мен заңдылықтар 
еске түсіріледі. Оқытушы мәтінді әуелі толық, кейін оның 4 – 5 жолын оқиды. Әрбір оқылған 
үзінді курсанттар жаттап алатындай, өте қысқа болмауы қажет. Курсанттар оқылған үзіндінің 
естерінде қалғанын ғана жазады. Диктанттың бұл түрі де тіл дамыту жұмысымен жалғасын 
табады.
Жоғарыда көрсетілген жұмыстардың барлығы қазақ тілі сабақтарында жазу сауаттылығын 
арттыру  дағдыларын  біріздендіруді  мақсат  етеді.  Осыған  орай,  жаттығу  жұмыстарының 
жүйесіне қарай, материалды таңдауға қойылатын талаптар жоғары. Жаттығуларды жүргізу 
үшін  іріктеліп  алынатын  материалдар  да  лексикалық,  синтаксистік  жағынан  күрделене 
түсуі тиіс. 
Сөйтіп, орфографиялық немесе пунктуациялық сауаттылық дағдыларын қалыптастыруда 
курсанттардың  зейінін,  таным    қабілеттерін  арттыруға,  сондай-ақ  олардың  ауызша  және 
жазбаша тілін дамытуға көп күш салуымыз қажет екенін естен шығармауға тиіспіз.
ӘДЕБиЕТТЕР ТІзІМІ
1. Кекілбаев Ә. Азаттықтың ақ таңы:  - Алматы : Қазақстан, 1998. - 736 б.
2. Әлімжанов Д., Маманов ы. Қазақ тілін оқыту методикасы. - Алматы, 2005. – 474 б.
3. исабаев у. Қазақ тілін оқытудың дидактикалық негіздері. - Алматы, 2009. - 379.
4. Әбілқаев А. Қазақ тілін оқыту әдістемесі. - Алматы, 2005. - 758 б.
5. Жиенбаев С. Қазақ тілі методикасы. - Алматы, 2008. - 460 б. 
ТүйІН
Мақалада автор қазақ тілі сабақтарында жазу сауаттылығын арттырудың тиімді әдістерін 
қарастырады. Сауатты жазуға үйрену сөздерді дыбыс құрамына, буын түріне ажырату ісі 
әріп қалдырып кетпеуге және әріп орнын ауыстырып алмауға көмектеседі. Сауатты жазуды 
үйрену жұмысы әрқашан грамматикамен сабақтас жүргізіледі және тілдің орфографиялық 
және орфоэпиялық заңдылықтарына да аса мән берген жөн. Мақалада көрсетілген мәселелер 
Қазақ тілі сабақтарында жазу сауаттылығын арттырудың тиімді жолдары
168
қалдыра алады және сөйлемдегі сөздердің жалғауларын ажырата да біледі. Бірақ өз еркімен 
сөйлем жасағанда оны қолдана алмайды. Себебі, сөйлем құрау дағдысы толық қалыптаспаған. 
Ережелер жалпы нұсқау немесе қысқа түсінік береді. 
Яғни, онда нақты бір сөзді қалай жазу емес, бір топтағы сөздердің жазылуы көрсетіледі. 
Оқытушы  тіл  заңдылықтарын,  жазу  ережелерін  анық  етіп  түсіндіріп,  курсанттарға  сол 
ережелерді меңгерту тәсілдерін қарастыруы керек. Мысалы, қандай да болмасын сөз немесе 
оған жалғанған қосымшалар басқаша болмай, неге солай жазылғанына курсант түсініп және 
оқыған  ережесіне  сүйеніп  оны  дәлелдей  алатын  болса,  оның  ережені  саналы  меңгергені. 
Ал ережені мүдірместен айтып бергенімен, неге солай жазылып тұрғанын дәлелдей алмаса, 
курсант ережені жаттанды түрде меңгерген болып табылады да, ол білгендірінің сауатты 
жазуға пайдасы аз болады. Сондықтан курсанттар оқытушының көмегімен, тіл заңдылықтарын, 
емле-ережелерін  бақылап,  талдауға,  оларды  бір-бірімен  салыстыруға,  сипаттауға,  өздері 
жазған жазу жұмыстарында қолдануы қажет.
Сондықтан курсанттар бір ережені меңгеру барысында дайын мәтіннен ұқсас мысалдарды 
таба  білуге  немесе  өздері  мысал  келтіре  алуы  тиіс.  Дұрыс,  сауатты  жазуға  үйрену  үшін 
сөздерді дыбыс құрамына, буын түріне ажырату ісі әріп қалдырып кетпеуге және әріп орнын 
ауыстырып алмауға көмектеседі. 
Оқытушы сабақ барысында сөздердің ұқсастықтарына және осы ұқсастық қажетті әріптердің 
өзіне  тән  ерекшеліктері  мен  олардың  орындарының  ауысуында  немесе  керісінше  теріс 
жазылуынан сөз мағынасының бұзылатынын, ойдың көмескі болып шығатынын курсанттарға 
сабақты,  не  ережені  түсіндіру  барысында,  жаттығу  жұмыстарын  жүргізгенде,  олардың 
жазуларындағы  қателерді  түзеткенде  де  үнемі  көрсетіп,  түсіндіріп  отырудың  пайдасы 
болады. Бұл жерде тілдің орфографиялық және орфоэпиялық заңдылықтарына да аса мән 
берген жөн. 
Курсанттарды сауатты жазуға үйретуде назарға алатын жағдайларды төмендегідей көрсететін 
болсақ, олар:
1. Оқытушы жазылатын сөздің немесе сөйлемнің мағынасын курсанттың түсінетіндігіне 
анық көзі жеткеннен кейін ғана барып жаздыруына болады. Себебі, курсант кейде мағынасын 
жете түсінбегендіктен қателесуі мүмкін.
2. үнемі талдау жасау, сөз тіркестері арқылы сөйлем құрастыру, ұқсастығы мен айырмашылығын 
салыстыру – мұның барлығы курсанттың ойлауын арттырып, материалды жылдам меңгеруге 
жағдай жасайды.
3. Сөз құрамына жаттығулар жасау арқылы, сөз табының қызметін түсіндіру, морфологиялық 
талдаулар, сөйлеуге үйрету жұмыстарымен байланысты жүргізіледі. Бұл кезеңде арнаулы 
орфографиялық  жаттығулар  тіл  дамыту  жаттығуларымен  сатылай  кезекпен  жүргізілуі 
керек. 
4.  Сауатты  жазу  дағдысын  қалыптастырудың  маңызды  шарттарының  бірі  –  сөздікпен 
жұмыс. 
Сауатты жазуға байланысты жаттығу жұмыстары түрлі себептерге негізделеді:
- Көру, немесе көшіріп жазу. 
-  Есту  арқылы  мәтінді  жазу.(Бұған  диктант,  мазмұндама  жұмыстарын  жатқызуға 
болады). 
- Орфографиялық тапсырмалар: қалып кеткен әріптерді тауып жазу немесе түзетіп жазу 
т.б. [2, 25 б.].
Жазу жұмыстарының бұл көрсетілген түрлері бір-бірімен тығыз байланысты, яғни үнемі 
біреуінің қолданылуы мүмкін емес. 
Курсанттардың  дайындық  белсенділігін  көтеру  мақсатында  карточка  жүргізіледі.  Әр 
курсант алдын ала берілген тапсырма бойынша карточка дайындайды. Мысалы, есімшенің 
жұрнақтарын талдау барысында оқытушы есімше жұрнақтарының қалай жазылатынын сұрағанда 
курсант тиісті карточканы көрсетеді. Сонан кейін жазады. Бұл оқытушыға курсанттардың 
дайындық білімі жөнінде ақпарат береді. 
Қазақ тілінің бастауыш курсында сөзбе-сөз, механикалық көшіру іске асырылады. Кейін 
келе бірте-бірте: өзгеріске ұшыраған мәтінді көшіру, сөз теріп көшіру, қалдырылған сөздерді 
қойып көшіру, толық көшіру т.б. ұйымдастырылады [3, 38 б]. Көшіру жұмыстарында керекті 
әріптердің, сөздердің, сөз тіркестерінің астын сызу, сөз табын анықтау, қосымшасын, жағын, 
анықтау, жақшаға көрсету тағыда басқа жұмыстар жүргізіледі.
Курсанттар көшіру әдісіне үйретіледі (оқып шық, буындап оқы, ойлан, мағынасына зер сал, 
Б.Д. сұлтанов

170
қазақ  тілі  сабақтарында  жазу  сауаттылығын  арттыру  дағдыларын  біріздендіруді  мақсат 
етеді.  Осыған  орай,  жаттығу  жұмыстарының  жүйесіне  қарай,  сауатты  жазуға  қойылатын 
талаптар жоғары.
РЕзюМЕ 
В статье автор рассматривает эффективные методы совершенствования правописания на 
занятиях казахского языка. Для грамотного письма необходимо изучаемые слова делить по 
звуковому составу, по видам слогов. Это поможет не пропустить или не поменять местами 
буквы в словах.  При обучении правописанию следует особое внимание уделять правилам 
грамматики,  законам  орфографии  и  орфоэпии.  Цель  описываемых  в  статье  вопросов  – 
унификация навыков совершенствования грамотного письма на занятиях казахского языка. 
исходя из этого повышаются требования к грамотному написанию, основанные на системной 
работе с упражнениями. 
resume
The author considers the effective methods to improve spelling in the classroom of the Kazakh 
language. The literate spelling needs  to divide the words  by sound composition, by types of 
syllables. This will help not skip or not to swap the letters in the words. When teaching spelling 
one should pay special attention to the rules of grammar, spelling and orthoepy laws. The problem 
described in this article aim is to unify the literacy skills in the classroom of the  Kazakh language. 
On this base demands for competent writing increase.
әлеуметтік желілер коммуникацияның жаңа Құралы ретінде
М.Қ. Уркумбаев,
ҚР ІІМ Ш. Қабылбаев атындағы Қостанай академиясы ІІО әлеуметтік жұмысты ұйымдастыру 
кафедрасының аға оқытушысы, полиция майоры 
«Әлеуметтік желі» ұғымының 1954 жылы пайда болғандығы туралы барлығы бірдей білмеуі 
мүмкін және интернет ұғымымен ешқандай байланысы да болмаған, ал бұл туралы зерттеулер 
өткен  ғасырдың  30-шы  жылдары  басталған  екен.  «Әлеуметтік  желі»  терминін  Манчестер 
мектебінің әлеуметтанушысы Джеймс Барнс енгізді. XX ғасырдың екінші жартысында бұл 
терминді  Батыста  әлеуметтік  байланыстар  мен  адамдар  арасындағы  қарым-қатынастарды 
зерттеулерде  белсенді  түрде  пайдалана  бастады,  ал  термин  ағылшын  тілінде  көпшілік 
қолданысқа  ие  болды.  Бұл  термин  қазір  интернет  желісі  қолданушылары  арасында  кең 
қолданылады. интернеттегі әлеуметтік желіге сипаттама берейік: бұл - қолданушыларының 
арасында, сонымен қатар қолданушылар мен жаһандық желінің сайттарында орналасқан, 
оларды қызықтыратын ақпараттық ресурстар арасында байланыс орнататын сервистермен 
қамтамасыз ету құралы болып саналатын виртуалды желі. Ал қысқаша айтатын болсақ, бұлар 
– сізге өзіңіз туралы ақпарат (мектебіңізді, жоғарғы оқу орныңызды, туған күніңізді және
т.б.) орналастыруға, ал өзге қолданушыларға сол ақпарат бойынша сізді табуға мүмкіндік 
беретін  веб-сайттар.  Байланыс  ішкі  пошталық  сервис  немесе  лездік  хат  алмасу  арқылы 
жүзеге асырылады [1].
Бұл  ұғымды  социолог  Джеймс  Барнс  былай  дейді:  «әлеуметтік  желі»  –  бұл  әлеуметтік 
объект  болып  табылатын  (адамдар  немесе  ұйымдар)  бірнеше  топтан  тұратын  әлеуметтік 
құрылым.
Тек 1995 жылы ғана Classmates Online, Inc. Компаниясының иесі Рэнди Конрад қазіргіге 
жақын алғашқы Classmates.com деп аталатын әлеуметтік желіні құрды. Бұл сайт тіркелушілерге 
достар, сыныптастар, басқа да таныс адамдар табуға және олардың бір-бірін іздеп тауып, 
арақатынасын нығайтуға зор ықпалын тигізген. Қазіргі таңда бұл желіде АҚШ пен Канададан 
да  басқа  40  миллионнан  астам  адам  тіркелген.  Қазіргі  заманғы  түсінікке  сай  айтсақ,  бұл 
- таныс адамдардың ортасы, оның таныстары – әлеуметтік желілінің бұтақтары және осы 
адамдардың арасындағы қарым-қатынас, байланысы болып табылады. Егер, әлеуметтік желіні 
тереңінен қарастыратын болсақ, байланыстың типтерге бөлінетінін байқаймыз: біржақтылық 
және екіжақтылық, достар, әріптестер, сыныптастар, курстастар, т.б. желілер. 
Басқалар сияқты әлеуметтік желілер де классификациялауға жатады, яғни қандай да бір 
2 секция 
М.Қ. Уркумбаев

171
белгісіне қарай бөлінеді: 
Типіне қарай әлеуметтік желілер мынадай болады:
1. Адамдар іздеуге (Одноклассники.ру).
2. Көңіл көтеру үшін (ВКонтакте).
3. Жұмыс пен бизнес үшін (МойКруг).
4. Жаңалықтар жинау үшін (news2.ru).
5. Тақырыптық бойынша (БобрДобр).
6. Видео үшін (YouTube).
7. Аудио үшін (Last.fm).
8. Фото үшін (FiXX.RU).
9. Қуыс әлеуметтік желілер (Хабрахабр, drugme, geni және т.б.).
10. nur.kz – танысуға, ойын-сауыққа жәәне ескі достарды іздестіруге арналған әәлеуметтік
желі.
11. uchi.kz – Қазақстандық студенттерге арналған әлеуметтік желі (Мұнда олар Қазақстандағы
білім беруге байланысты жаңалықтарды оқи алады).
12. PATRIOTS.kz  –  Қазақстан  патриоттары  құрған  әлеуметтік  желі.  Еліміздің  нағыз
патриоттарына арналған.
Барлық  әлеуметтік  желілер  типке  бөлінеді.  Адамдарды  іздестіруге  арналған  желілер 
бар:  сыныптастарды,  курстастарды,  әріптестерді  және  т.б.  Жұмыс,  серіктестер  іздеуге, 
кәсіби қарым-қатынас жасауға және басқа да іскерлік мәселелерге арналған бизнес-желілер 
бар. Кейбір желілер бейнежазбаға, кейбірі дыбыс немесе нақты музыкаға, суреттүсірімге 
негізделген. Жоғарыда аталғандардың ешқайсысына да жатпайтын қуыс әлеуметтік желілер 
де бар. 
Сондай-ақ желілерді нақты географиялық жағдайға байланысты: әлемдік немесе нақты 
бір ел бойынша, бөлуге болады. 
Сонымен  қатар,  түрлі  желілерде  саясатқа  деген  көзқарас  түрліше  беріледі.  Бірқатар 
желілерде қазіргі таңда ашықтық бар, дегенмен жабық түрлері де кездеседі: оған адамдар 
тек шақырумен ғана кіре алады. Жабық желілер енді ғана пайда болып жатыр, бірақ олардың 
танымалдығын  бірнеше  жылдардан  соң  көре  аламыз.  Адамдарға,  әрине,  жабықтық  пен 
құпиялылықтың барлығы ұнайды [2].
Әлеуметтік желілердің адам өміріне әсері үлкен, көпшілік бұл құбылыстың ауқымын соңына 
дейін  мойындамайды,  ал  әлеуметтік  желі  деген  –  интернеттегі  ең  танымал  әрекет  болып 
отыр. Бүгінгі таңда әлемді аралайтын сайттардың 100-нің ішіндегі 20-сы – бұл классикалық 
әлеуметтік  сайттар,  қалған  60-ы  –  белгілі  бір  дәрежедегі  қоғамдықтар.  Әлем  бойынша 
80%-дан астам компаниялар жұмыста әлеуметтік желілерді пайдаланады. Ал адамдардың 
78%  әлеуметтік  желілердегі  ақпаратқа  жүгінеді.  Олар  арқылы  тіпті  бүкіл  революцияны 
ұйымдастырады. Әлеуметтік желілер қазіргі заманда интернет орталығына айналды.
Сондай-ақ, қазіргі уақытта әлеуметтік желілер шын мәнінде, дүние жүзі бойынша жүздеген, 
миллиондаған адамдар туралы кең ауқымды ақпарат, үлкен деректік қор, құрылымдық жақсы 
дүние болып табылады. Соңғы жылдары желілік тыс әлемге ашықтық танытып, көптеген 
пайдаланушылардың  жеке  деректері  қазірдің  өзінде  барлық  тілек  білдірушілер  үшін  қол 
жетімді болып отыр. Әлеуметтік желілерде адамдар қаншалықты мол араласса, соншалықты 
келіссөздер  мен  ақпараттар  еш  қиындықсыз  жиналады.  Сол  себепті  «барлау  агенттіктері 
жинақталған ақпараттың 70%-ын қоғамдық көздерден» алады деген даулы мәлімдеме бар.
Қазіргі заманғы әлеуметтік желілер өзіңіз туралы барлық дерлік ақпаратты көрсетуіңізді 
сұрайды: сурет, бейне, мүдделері, білімі, жұмысы туралы ақпарат; адам табылатын орындарды; 
артықшылығын  көрсететін:  тамақтары,  жеке  ойы  және  т.б.  сияқты.  Көптеген  ақпараттар 
тіркеусіз-ақ қолжетімді, қолданушы тек танымал әлеуметтік желілерде бетті тапса болғаны, 
қалғанын досы ретінде пайдаланушыны қосу арқылы, сондай-ақ барлық ақпарат жеке хат, 
соның ішінде кейін, желі әкімшілігіне қол жетімді және ешқандай құпиялылық параметрлері 
оны  жасырмайды.  Бір  ерекшелікті  түсіну  маңызды:  бұл  бір  мүмкіндікті  түсіну  маңызды 
болып табылады: нақты әлемдегі сияқты интернетте де адамдар белгілі бір әлеуметтік топқа 
(әлеуметтік  маска)  бірігеді.Басты  жаһандық  бөлімшесі  мақсатты  аудиториясы  бейресми 
мүдделі  топтардың,  жасына  және  басқа  да  сипаттамаларына  қарай  бөлінеді.  Ал  мұндай 
әлеуметтік  маскалар  бірнеше  түрде  болуы  мүмкін:  адам  мысалы,  күндіз  іскерлік  қарым-
қатынас жасаса, кешке отбасымен және достарымен байланыс жасап, демалыстарда хобби, 
т.б.  қызығушылығы  бойынша  араласа  алады.  Әрқайсысы  өз  маска  жиынына  ие  болады, 
Әлеуметтік желілер коммуникацияның жаңа құралы ретінде
170
қазақ  тілі  сабақтарында  жазу  сауаттылығын арттыру  дағдыларын біріздендіруді  мақсат
етеді.  Осыған орай,  жаттығу  жұмыстарының жүйесіне  қарай,  сауатты  жазуға  қойылатын
талаптар жоғары.
РЕзюМЕ
В статье автор рассматривает эффективные методы совершенствования правописания на
занятиях казахского языка. Для грамотного письма необходимо изучаемые слова делить по
звуковому составу, по видам слогов. Это поможет не пропустить или не поменять местами
буквы в словах.  При обучении правописанию следует особое внимание уделять правилам
грамматики,  законам  орфографии  и  орфоэпии.  Цель  описываемых  в  статье  вопросов  –
унификация навыков совершенствования грамотного письма на занятиях казахского языка.
исходя из этого повышаются требования к грамотному написанию, основанные на системной
работе с упражнениями.
resume
The author considers the effective methods to improve spelling in the classroom of the Kazakh
language. The literate spelling needs to divide the words by sound composition, by types of
syllables. This will help not skip or not to swap the letters in the words. When teaching spelling
one should pay special attention to the rules of grammar, spelling and orthoepy laws. The problem
described in this article aim is to unify the literacy skills in the classroom of the  Kazakh language.
On this base demands for competent writing increase.
әлеуметтік желілер коммуникацияның жаңа Құралы ретінде
М.Қ. Уркумбаев,
ҚР ІІМ Ш. Қабылбаев атындағы Қостанай академиясы ІІО әлеуметтік жұмысты ұйымдастыру
кафедрасының аға оқытушысы, полиция майоры
«Әлеуметтік желі» ұғымының 1954 жылы пайда болғандығы туралы барлығы бірдей білмеуі
мүмкін және интернет ұғымымен ешқандай байланысы да болмаған, ал бұл туралы зерттеулер
өткен ғасырдың 30-шы  жылдары  басталған екен.  «Әлеуметтік  желі»  терминін Манчестер
мектебінің әлеуметтанушысы Джеймс Барнс енгізді. XX ғасырдың екінші жартысында бұл
терминді  Батыста  әлеуметтік  байланыстар  мен адамдар  арасындағы  қарым-қатынастарды
зерттеулерде  белсенді  түрде  пайдалана  бастады,  ал  термин  ағылшын  тілінде  көпшілік
қолданысқа  ие  болды.  Бұл  термин  қазір  интернет  желісі  қолданушылары  арасында  кең
қолданылады. интернеттегі әлеуметтік желіге сипаттама берейік: бұл - қолданушыларының
арасында, сонымен қатар қолданушылар мен жаһандық желінің сайттарында орналасқан,
оларды қызықтыратын ақпараттық ресурстар арасында байланыс орнататын сервистермен
қамтамасыз ету құралы болып саналатын виртуалды желі. Ал қысқаша айтатын болсақ, бұлар
– сізге өзіңіз туралы ақпарат (мектебіңізді, жоғарғы оқу орныңызды, туған күніңізді және 
т.б.) орналастыруға, ал өзге қолданушыларға сол ақпарат бойынша сізді табуға мүмкіндік
беретін  веб-сайттар.  Байланыс  ішкі  пошталық  сервис  немесе  лездік  хат  алмасу  арқылы
жүзеге асырылады [1].
Бұл  ұғымды  социолог Джеймс  Барнс  былай дейді:  «әлеуметтік  желі»  –  бұл  әлеуметтік
объект  болып табылатын (адамдар  немесе  ұйымдар)  бірнеше  топтан тұратын әлеуметтік
құрылым.
Тек 1995 жылы ғана Classmates Online, Inc. Компаниясының иесі Рэнди Конрад қазіргіге
жақын алғашқы Classmates.com деп аталатын әлеуметтік желіні құрды. Бұл сайт тіркелушілерге
достар, сыныптастар, басқа да таныс адамдар табуға және олардың бір-бірін іздеп тауып,
арақатынасын нығайтуға зор ықпалын тигізген. Қазіргі таңда бұл желіде АҚШ пен Канададан
да  басқа  40  миллионнан астам  адам  тіркелген.  Қазіргі  заманғы  түсінікке  сай айтсақ,  бұл
- таныс адамдардың ортасы, оның таныстары – әлеуметтік желілінің бұтақтары және осы
адамдардың арасындағы қарым-қатынас, байланысы болып табылады. Егер, әлеуметтік желіні
тереңінен қарастыратын болсақ, байланыстың типтерге бөлінетінін байқаймыз: біржақтылық
және екіжақтылық, достар, әріптестер, сыныптастар, курстастар, т.б. желілер.
Басқалар сияқты әлеуметтік желілер де классификациялауға жатады, яғни қандай да бір
2 секция
М.Қ. Уркумбаев

172
бірақ  олардың  әрқайсысының  өз  ерекшелігі  болады.  Сол  себепті  қазіргі  заманғы  адам  өз 
қажеттіліктерін қанағаттандыратын және өзі әр түрлі ақпаратты құрайтын түрлі желілерге 
тіркеледі  де,  тіпті  әрбір  әлеуметтік  желіде  бірнеше  шоттары  бойынша  көптеген  түрлі 
әлеуметтік маска «кию» мүмкіндігі болу үшін жиі бірнеше әлеуметтік желілерде араласа 
алады.
Сондай-ақ,  адам  бірте-бірте  өзгереді:ол  қартаяды,  оның  қызығушылығы,  өмірге  деген 
көзқарасы өзгереді, т.б. Ал бұл деген кешегі ВКонтакте отырып араласқан мектеп оқушысы 
ертең басқа көзқараспен Linked In-де басқа мәліметтермен отыруы мүмкін. Сондықтан әр 
түрлі әлеуметтік желілерде өзіңіз жайлы ақпаратты көрсету соншалықты маңызды болып 
табылады [3].
Әлеуметтік желілер көптеген пайдалар әкелуі мүмкін: сізге ескі досыңызды табуға көмек 
беруде,  жаңа  кітап  жайлы  немесе  музыка  жайлы  ақпарат  алуға,  кездесулер  мен  түрлі  іс-
шаралар ұйымдастыруда жол таба білуде таптырмайтын көмек. Бірақ қоғамдық желілерде 
шамадан тыс отыру (интернет, жұмыс, компьютерлік ойындарда) теріс тәуелділікке, назарды 
жоғалтуға, уақыт жоғалтуға, түтігуге әкелуі мүмкін. Көптеген адамдар әлеуметтік желіні 
үлкен зұлымдық деп санайды. Мұның жақсысы мен жаманы бірдей. Одан жақсыны алып, 
жамандықтан өзіңізді аулақ ұстау сіздің құзырыңыздағы нәрсе деп ойлаймын.
ӘДЕБиЕТТЕР ТІзІМІ
1. Social network//http://en.wikipedia.org/wiki/Social_network
2. Facebook прислушивается к пользователям//https://vseseti.wordpress.com
3. Кононов Н.В. Код Дурова. Реальная история «ВКонтакте» и ее создателя. - М., 2012.
ТүйІН
Мақалада  әлеуметтік  желі  туралы  айтылған.  Қазіргі  уақытта  адамдардың  әлеуметтік 
желісіз өмір сүре алмайтын жағдайға жеткендігі туралы жазылған. Бұл ретте оның шығу 
тарихын, дамуын және қандай топтарға бөлінетіні туралы көпшіліктің біле бермейтіндігіне 
тоқталады. Автор ақпаратты құндылық есебінде қарастырып отыр. Бұдан басқа әлеуметтік 
желілер адамдар арасындағы коммуникацияның жаңа құралы ретінде көрсетілген. Сонымен 
қатар, Қазақстанда көптеп таралған әлеуметтік желілер туралы айтылған. Әлеуметтік желінің 
пайдасы мен зияны туралы ескерте отырып, қоғамға қамқорлық жасалған.
РЕзюМЕ
В статье говорится о социальных сетях. В настоящее время люди дошли до того, что не 
могут прожить без социальных сетей. При этом многие не знают историю, развитие и на 
какие  группы  делятся  социальные  сети.  Автор  рассматривает  информацию  как  ценность. 
Кроме этого показано значение социальных сетей как новейшего инструмента коммуникации 
среди людей. Так же рассматриваются самые распространеные социальные сети в Казахстане. 
Предупредив про пользу и вред социальных сетей, он оказывает общественную заботу. 
resume
The  article  is  about  the  social  networks.  Nowadays,  people  have  gone  so  far  that  they  can 
not live without the social networks. However, many do not know the history, development, and 
which groups are divided into social networks. The author considers the information as a value. 
Also it shows the value of social networking as a tool of modern communication among people. 
It considers the most widespread social network in Kazakhstan. It has public concern cautioning 
about the benefit and harm of social networks.
М.Қ. Уркумбаев

173
3 секция. 
ҚазаҚстан Республикасының жаңа әкімшілік заңнамасын 
іске асыРу шеңбеРінде ҚұҚыҚ бұзушылыҚтың алдын алудың 
және әкімшілік-юРисдикциялыҚ Қызметінің өзекті мәселелеРі 
секция 3. 
актуальные пРоблемы пРофилактики пРавонаРушений 
и администРативно-юРисдикционной деятельности в условиях 
Реализации нового законодательства Республики казахстан 
3 секция 
А.А. Базарбаев
видеонаблюдение в обеспеЧении охРаны 
обЩественного поРядка и безопасности 
Базарбаев А.А., 
заместитель начальника кафедры АПиАД Костанайской академии МВД РК им. Ш. Кабылбаева,
полковник полиции
Областные  центры  Казахстана  располагают  развитой  системой  видеонаблюдения. 
Общегородская система видеонаблюдения контролирует ситуацию  на оживлённых улицах, 
местах массового скопления граждан - площади, вокзалы, стадионы, рынки, парковые зоны, 
важные государственные сооружения и другие объекты масштаба города, а также территорию 
учебных заведений.
Создание и расширение системы видеонаблюдения показало эффективность реализации 
этого направления [1].
  Круглосуточный  контроль  за  состоянием  общественной  безопасности  на  улицах  и 
общественных местах города способствовал вытеснению правонарушений с улиц и общественных 
мест во дворы кварталов и микрорайонов. В этой связи было принято решение установить 
видеокамеры во дворах многоэтажных домов. Во многих городах Казахстана продолжает 
реализовываться программа «безопасный двор», которая позволяет решать не только вопросы 
обеспечения  правопорядка,  но  и  оказывать  содействие  органам  исполнительной  власти 
в  решении  социальных  вопросов,  в  частности,  за  соблюдением  санитарного  состояния 
дворов.
Реализация подсистемы видеонаблюдения «безопасные дворы» позволяет:
-  отслеживать  ситуации  во  дворах  жилых  домов,  прилегающих  дворовых  и  игровых 
площадок;
- отслеживать въездные и выездные дороги во дворы;
- наблюдать за входами в подъезды домов;
- наблюдать за оставленными во дворах автотранспортными средствами;
- отслеживать и фиксировать нарушение санитарных норм и правил благоустройства;
-  оперативно  реагировать  на  антиобщественные  проявления  с  фиксацией  фактов 
правонарушений.
Фактически в повседневной деятельности, система видеонаблюдения используется при 
решении следующих задач:
-  видеоконтроль  за  состоянием  правопорядка  в  местах  установки  камер  с  наибольшей 
концентрацией населения: с участием наружных сил полиции происходит изъятие с улиц 
лиц,  находящихся  в  алкогольном  опьянении,  занимающихся  попрошайничеством,    лиц 
БОМЖ, пресечение распития спиртных напитков; оперативное реагирование на совершенные 
преступления. При этом при помощи видеонаблюдения осуществляется «навигация» нарядов 
(сообщение направления движения подозреваемых, подводка к ним наряда);
- охрана правопорядка при проведении общественно-массовых и политических мероприятий 
(концертов,  шествий,  культурно-массовых  гуляний,  санкционированных).  Например,  по 
г.Караганде  для  проведения  санкционированных  митингов  отведен  стадион  «Литейщик», 
где  для  этих  целей  была  установлена  видеокамера.  На  стадионе  «Шахтер»,  где  проходят 
футбольные матчи и праздничные концерты, установлены 3 видеокамеры;
- видеосопровождение кортежа охраняемых лиц в период  пребывания в зоне видимости 
172
бірақ  олардың әрқайсысының өз  ерекшелігі  болады.  Сол  себепті  қазіргі  заманғы  адам  өз
қажеттіліктерін қанағаттандыратын және өзі әр түрлі ақпаратты құрайтын түрлі желілерге
тіркеледі  де,  тіпті  әрбір  әлеуметтік  желіде  бірнеше  шоттары  бойынша  көптеген  түрлі
әлеуметтік маска «кию» мүмкіндігі болу үшін жиі бірнеше әлеуметтік желілерде араласа
алады.
Сондай-ақ,  адам  бірте-бірте  өзгереді:ол  қартаяды,  оның қызығушылығы,  өмірге  деген
көзқарасы өзгереді, т.б. Ал бұл деген кешегі ВКонтакте отырып араласқан мектеп оқушысы
ертең басқа көзқараспен Linked In-де басқа мәліметтермен отыруы мүмкін. Сондықтан әр
түрлі әлеуметтік желілерде өзіңіз жайлы ақпаратты көрсету соншалықты маңызды болып
табылады [3].
Әлеуметтік желілер көптеген пайдалар әкелуі мүмкін: сізге ескі досыңызды табуға көмек
беруде,  жаңа  кітап жайлы  немесе  музыка  жайлы  ақпарат  алуға,  кездесулер  мен түрлі  іс-
шаралар ұйымдастыруда жол таба білуде таптырмайтын көмек. Бірақ қоғамдық желілерде
шамадан тыс отыру (интернет, жұмыс, компьютерлік ойындарда) теріс тәуелділікке, назарды
жоғалтуға, уақыт жоғалтуға, түтігуге әкелуі мүмкін. Көптеген адамдар әлеуметтік желіні
үлкен зұлымдық деп санайды. Мұның жақсысы мен жаманы бірдей. Одан жақсыны алып,
жамандықтан өзіңізді аулақ ұстау сіздің құзырыңыздағы нәрсе деп ойлаймын.
ӘДЕБиЕТТЕР ТІзІМІ
1. Social network//http://en.wikipedia.org/wiki/Social_network
2. Facebook прислушивается к пользователям//https://vseseti.wordpress.com
3. Кононов Н.В. Код Дурова. Реальная история «ВКонтакте» и ее создателя. - М., 2012.
ТүйІН
Мақалада  әлеуметтік  желі  туралы  айтылған.  Қазіргі  уақытта  адамдардың  әлеуметтік
желісіз өмір сүре алмайтын жағдайға жеткендігі туралы жазылған. Бұл ретте оның шығу
тарихын, дамуын және қандай топтарға бөлінетіні туралы көпшіліктің біле бермейтіндігіне
тоқталады. Автор ақпаратты құндылық есебінде қарастырып отыр. Бұдан басқа әлеуметтік
желілер адамдар арасындағы коммуникацияның жаңа құралы ретінде көрсетілген. Сонымен
қатар, Қазақстанда көптеп таралған әлеуметтік желілер туралы айтылған. Әлеуметтік желінің
пайдасы мен зияны туралы ескерте отырып, қоғамға қамқорлық жасалған.
РЕзюМЕ
В статье говорится о социальных сетях. В настоящее время люди дошли до того, что не
могут прожить без социальных сетей. При этом многие не знают историю, развитие и на
какие  группы  делятся  социальные  сети.  Автор  рассматривает информацию как  ценность.
Кроме этого показано значение социальных сетей как новейшего инструмента коммуникации
среди людей. Так же рассматриваются самые распространеные социальные сети в Казахстане.
Предупредив про пользу и вред социальных сетей, он оказывает общественную заботу.
resume
The  article  is about  the  social  networks.  Nowadays,  people  have  gone  so  far  that  they  can
not live without the social networks. However, many do not know the history, development, and
which groups are divided into social networks. The author considers the information as a value.
Also it shows the value of social networking as a tool of modern communication among people.
It considers the most widespread social network in Kazakhstan. It has public concern cautioning
about the benefit and harm of social networks.
М.Қ. Уркумбаев

174
камер видеонаблюдения. Для этих целей на базе ЦОУ создается пункт управления силами 
и средствами, что позволяет контролировать охранные мероприятия.
Исходя из поставленных задач, подсистема видеонаблюдения во дворах не только расширяет 
возможности и функции существующей системы, но и будет способствовать   повышению 
уровня доверия со стороны населения к органам исполнительной власти.
Построение  данной  подсистемы  по  согласованию  с  акиматами  областных  центров  и 
городов проводится в комплексе с освещением и благоустройством дворовых территорий.
Общественный  порядок  и  общественная  безопасность  являются  основными  объектами 
охраны в деятельности органов внутренних дел.
Как социально-правовые категории, охватывающие специфическую сферу общественных 
отношений, они характеризуются рядом особенностей, определяющих содержание деятельности 
органов внутренних дел по охране (обеспечению) этих отношений.
Названные особенности общественного порядка и общественной безопасности наглядно 
демонстрируют важность и актуальность этой сферы в деятельности органов внутренних 
дел, а главное - определяют содержание их правоохранительных функций и полномочий.
Цель установления и поддержания общественного порядка состоит в обеспечении безопасности 
личности, общественной безопасности, в создании благоприятных условий для нормального 
функционирования организаций и общественных объединений, для труда и отдыха граждан, 
уважения их чести, человеческого достоинства и общественной нравственности.
Приказом Генерального Прокурора Республики Казахстан от 19 сентября 2014 года №89 
«Об  утверждении  Правил  приема  и  регистрации  заявлений  и  сообщений  об  уголовных 
правонарушениях,  а  также  ведения  Единого  реестра  досудебных  расследований»  дано 
понятие общественному месту.
Общественное  место  –  специально  оборудованные  места  общего  пользования  в  черте 
или вне городов и населенных пунктов, предназначенные для использования населением, а 
также проведения массовых мероприятий, обслуживания и отдыха граждан [2].
Далее Правила содержат перечень общественных мест:
1) организации образования и отдыха;
2) организации здравоохранения;
3) пункты общественного питания;
4) кинотеатры, театры, цирки, концертные, смотровые и выставочные залы, спортивные 
арены и другие крытые сооружения, предназначенные для массового отдыха, в том числе 
ночные клубы и дискотеки;
5) музеи, библиотеки и лектории;
6)  поезда  местного  и  дальнего  сообщения,  суда  воздушного,  морского  и  речного 
транспорта, салоны городских, междугородних автобусов, маршрутных такси и городского 
электротранспорта;
7)  здания  аэропортов,  железнодорожных,  автомобильных  и  водных  вокзалов,  перроны 
железнодорожных вокзалов и метрополитены;
8)  помещения  государственных  органов  и  организаций,  не  использующих  пропускной 
режим;
9)  помещения,  являющиеся  рабочими  местами,  на  объектах  с  пропускным  режимом, 
используемых коллективами трудящихся для работы в случаях совершения хулиганства;
10) подъезды домов.
Таким образом, общественный порядок - это система волевых общественных отношений, 
складывающихся  и  развивающихся,  главным  образом,  в  общественных  местах  на  основе 
соблюдения норм права и иных социальных норм, направленных на обеспечение условий для 
нормального функционирования организаций и общественных объединений, для труда и отдыха 
граждан, уважения их чести, человеческого достоинства и общественной нравственности.
К понятию общественного порядка тесно примыкает понятие «общественная безопасность», 
которая рассматривается как система общественных отношений, складывающихся в соответствии 
с правовыми, техническими, строительными и другими нормами при использовании объектов 
и  предметов,  представляющих  повышенную  опасность  для  людей  и  общества  в  целом, 
или  при  наступлении  особых  условий  в  связи  со  стихийными  бедствиями  либо  другими 
чрезвычайными  обстоятельствами  природного,  социального  или  техногенного  характера 
[3].
Угроза общественной безопасности и личной безопасности граждан может возникать при 
А.А. Базарбаев

175
3 секция 
О.М. Дорошенко
нарушениях установленного порядка проведения массовых мероприятий, неподготовленности 
мест для их проведения, несвоевременности принятия мер к упорядочению движения больших 
групп людей и т.п. Признаки угрозы общественной безопасности и личной безопасности граждан 
неизбежно возникают при стихийных бедствиях и других чрезвычайных обстоятельствах.
К числу угроз общественной безопасности относятся незаконная деятельность политических 
партий,  движений,  общественных  организаций,  политический  экстремизм  и  терроризм; 
действия, направленные на создание предпосылок для групповых и массовых нарушений 
общественного порядка, неповиновение властям и др.
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ
1. Стратегическая программа «Казахстан - 2030».
2. Об утверждении Правил приема и регистрации заявлений и сообщений об уголовных
правонарушениях: приказ Генерального Прокурора Республики Казахстан от 19 сентября 
2014 года № 89.
3. О  собраниях,  митингах,  демонстрациях,  шествиях  и  пикетированиях:  Федеральный
закон от 19 июня 2004 г. // СЗ РФ. - 2004. - N 25. - Ст. 2485.
ТүйіН
Бейнебақылау жүйесін құрудың негізгі міндетінің бірі, қоғамдық орындарда және көшелерде 
қоғамдық қауіпсіздіктің жай-күйін бақылау үшін және құқық бұзушылықтардың жолын кесіп, 
болдырмауға ықпалын туғызу болып табылады. «Қазақстан-2030» стратегиялық бағдарламасын 
жүзеге  асыру  мақсатында,  «қауіпсіз  аула»  бағдарламасы  бойынша  көпқабатты  үйлердің 
аулаларында бейнебақылау камералары орнатылды, бұл құқықтық тәртіпті қамтамасыз ету 
мәселелерін шешуге ғана емес, сондай-ақ, атқарушы билік органдарына ауланың санитарлық 
жай-күйін сақтау бөлігінде әлеуметтік мәселелерін шешу барысында жәрдемдесуге мүмкіндігін 
береді.
РЕЗюМЕ
Одной  из  основных  задач  создания  системы  видеонаблюдения  является  контроль  за 
состоянием общественной безопасности на улицах и общественных местах, что способствует 
недопущению и пресечению правонарушений. В целях исполнения  стратегической программа 
«Казахстан  -2030»    продолжена  работа  по    установке  камер  видеонаблюдения  во  дворах 
многоэтажных домов, которая продолжает реализовываться по программе «безопасный двор», 
которая  позволяет  решать  не  только  вопросы  обеспечения  правопорядка,  но  и  оказывать 
содействие органам исполнительной власти в решении социальных вопросов, в частности, 
за соблюдением санитарного состояния дворов.
resume
One of the main task of creating a system of video monitoring is to control the state of public 
safety in the streets and public places, which contributes to the prevention and suppression of 
offenses.
In  order  to  fulfill  the  strategic  program  «Kazakhstan-2030»  the  work  has  been  continued 
by  the  installation  of  the  monitoring  cameras  in  the  courtyards  of  apartment  buildings,  which 
continues to be implemented under the program «Safe yard», which allows us to solve not only 
the issues of the rule of law, but also to assist enforcement authorities in addressing social issues, 
in particular the observance of the sanitary condition of eards.
пРименение антитабаЧного законодательства в России
Дорошенко О.М.,
кандидат юридических наук, подполковник полиции, Московский университет МВД РФ
В  последние  годы  в  нашей  стране  наблюдается  увеличение  потребления  табака  среди 
населения. Поэтому, с целью снижения потребления табака, была разработана Всемирной 
организацей  здравоохранения  по  борьбе  против  табака  [1]  Концепция  осуществления 
государственной политики противодействия потреблению табака на 2010 – 2015 годы [2], 
а  также  принят  Федеральный  закон  от  23  февраля  2013  г.  №  15-ФЗ  «Об  охране  здоровья 
174
камер видеонаблюдения. Для этих целей на базе ЦОУ создается пункт управления силами
и средствами, что позволяет контролировать охранные мероприятия.
Исходя из поставленных задач, подсистема видеонаблюдения во дворах не только расширяет
возможности и функции существующей системы, но и будет способствовать  повышению
уровня доверия со стороны населения к органам исполнительной власти.
Построение  данной  подсистемы  по  согласованию  с  акиматами  областных  центров  и
городов проводится в комплексе с освещением и благоустройством дворовых территорий.
Общественный порядок  и общественная  безопасность  являются  основными объектами
охраны в деятельности органов внутренних дел.
Как социально-правовые категории, охватывающие специфическую сферу общественных
отношений, они характеризуются рядом особенностей, определяющих содержание деятельности
органов внутренних дел по охране (обеспечению) этих отношений.
Названные особенности общественного порядка и общественной безопасности наглядно
демонстрируют важность и актуальность этой сферы в деятельности органов внутренних
дел, а главное - определяют содержание их правоохранительных функций и полномочий.
Цель установления и поддержания общественного порядка состоит в обеспечении безопасности
личности, общественной безопасности, в создании благоприятных условий для нормального
функционирования организаций и общественных объединений, для труда и отдыха граждан,
уважения их чести, человеческого достоинства и общественной нравственности.
Приказом Генерального Прокурора Республики Казахстан от 19 сентября 2014 года №89
«Об утверждении  Правил  приема и  регистрации  заявлений  и  сообщений  об уголовных
правонарушениях,  а  также  ведения  Единого  реестра  досудебных  расследований»  дано
понятие общественному месту.
Общественное  место  –  специально  оборудованные  места  общего  пользования  в черте
или вне городов и населенных пунктов, предназначенные для использования населением, а
также проведения массовых мероприятий, обслуживания и отдыха граждан [2].
Далее Правила содержат перечень общественных мест:
1) организации образования и отдыха;
2) организации здравоохранения;
3) пункты общественного питания;
4) кинотеатры, театры, цирки, концертные, смотровые и выставочные залы, спортивные
арены и другие крытые сооружения, предназначенные для массового отдыха, в том числе
ночные клубы и дискотеки;
5) музеи, библиотеки и лектории;
6)  поезда  местного  и  дальнего  сообщения,  суда  воздушного,  морского  и  речного
транспорта, салоны городских, междугородних автобусов, маршрутных такси и городского
электротранспорта;
7)  здания  аэропортов,  железнодорожных,  автомобильных  и водных  вокзалов,  перроны
железнодорожных вокзалов и метрополитены;
8)  помещения  государственных  органов и организаций,  не  использующих  пропускной
режим;
9)  помещения,  являющиеся  рабочими  местами,  на  объектах  с  пропускным  режимом,
используемых коллективами трудящихся для работы в случаях совершения хулиганства;
10) подъезды домов.
Таким образом, общественный порядок - это система волевых общественных отношений,
складывающихся  и развивающихся,  главным  образом,  в общественных  местах  на  основе
соблюдения норм права и иных социальных норм, направленных на обеспечение условий для
нормального функционирования организаций и общественных объединений, для труда и отдыха
граждан, уважения их чести, человеческого достоинства и общественной нравственности.
К понятию общественного порядка тесно примыкает понятие «общественная безопасность»,
которая рассматривается как система общественных отношений, складывающихся в соответствии
с правовыми, техническими, строительными и другими нормами при использовании объектов
и  предметов,  представляющих  повышенную  опасность  для  людей  и  общества  в  целом,
или при наступлении особых  условий в связи со  стихийными бедствиями либо  другими
чрезвычайными  обстоятельствами  природного,  социального  или  техногенного  характера
[3].
Угроза общественной безопасности и личной безопасности граждан может возникать при
А.А. Базарбаев

176
О.М. Дорошенко
граждан от воздействия окружающего табачного дыма и последствий потребления табака» 
(далее – Закон № 15-ФЗ).
Государство  ввело  административную  ответственность  за  нарушения  правил  продажи 
табака, а также курение в общественных местах, вовлечение несовершеннолетних в курение. К 
сожалению, этот закон работает плохо. На улице постоянно встречаются курящие школьники, 
становится тревожно за их здоровье [3]. С 1 июня 2014 года полностью запрещено курение в 
помещениях, предназначенных для предоставления жилищных услуг, в местах общественного 
питания и торговли, а продавать табачные изделия теперь законно только в соответствующих 
магазинах  и  павильонах.  Также  установлен  запрет  на  определенные  способы  реализации 
табачной продукции.
Итак,  спустя  два  года  действия  указанного  Федерального  закона,  возможно  подвести 
определенные итоги. Благодаря этому закону, количество курящих в общественных местах 
уменьшилось на 16-17% [4].
Вследствие принятия антитабачного закона впервые количество курящих уменьшилось 
[5].
Статья 2 Закона №15-ФЗ определяет главные мнения, которые нужно знать сотруднику 
полиции при квалификации противоправного действия:
- курение сигарет;
-  находящийся  вокруг  табачный  дым  –  табачный  дым,  содержащийся  в  атмосферном 
воздухе,  в  котором  производилось  раньше  курение  сигарет,  в  том  числе  табачный  дым, 
выдыхаемый лицом, осуществляющим курение табака;
-  результаты  употребления  сигарет  –  причинение  вреда  жизни  или  же  самочувствию 
человека, вреда среде его обитания вследствие употребления сигарет и влияния находящегося 
вокруг  табачного  дыма,  а  еще  связанные  с  медицинскими:  демографические,  социально-
экономические последствия;
-  употребление  сигарет  –  курение  сигарет,  сосание,  жевание,  нюханье  табачных 
изделий; 
- спонсорство сигарет – всякий вклад в каждое мероприятие, событие или же отдельное 
лицо,  итогом  или  же  возможным  итогом  которого  считается  стимулирование  реализации 
табачного изделия или же использования сигарет прямо или косвенно. Главными принципами 
охраны  здоровья  людей  от  влияния  находящегося  вокруг  табачного  дыма  и  результатов 
употребления сигарет считаются:
1. Соблюдение прав в сфере охраны здоровья людей от воздействия оказавшегося кругом 
табачного дыма и использования табака. 
2. Предупреждение заболеваемости, инвалидности, преждевременной смертности населения, 
связанных с воздействием оказавшегося рядом табачного дыма и потреблением табака.
3.  Обязанность  органов  государственной  власти  и  органов  местного  самоуправления, 
индивидуальных  предпринимателей  и  юридических  лиц  за  обеспечение  прав  граждан  в 
сфере охраны здоровья людей от воздействия оказавшегося кругом табачного дыма и итогов 
использования табака.
4. Системный подход при реализации мер, направленных на предотвращение воздействия 
оказавшегося кругом табачного дыма и сокращение использования табака, непрерывность 
и последовательность их реализации.
5. Значение охраны здоровья людей.
6. Обеспечение международного сотрудничества Российской Федерации в сфере охраны 
здоровья людей от воздействия, оказавшегося рядом табачного дыма и итогов использования 
табака.
7. Взаимодействие органов государственной власти, органов местного самоуправления, 
людей (в том числе ИП) и юридических лиц, не связанных с табачными организациями.
8. Открытость и воля оценки производительности реализации событий, направленных на 
предотвращение воздействия оказавшегося рядом табачного дыма и сокращение использования 
табака.
9.  Информирование  населения  о  вреде  использования  табака  и  вредном  воздействии 
оказавшегося кругом табачного дыма.
10. Возмещение вреда, причиненного жизни или же здоровью, имуществу предпринимателя, или 
же юридического лица вследствие нарушения законодательства в сфере охраны здоровья людей 
от воздействия оказавшегося кругом табачного дыма и итогов использования табака. 

177
Беря во внимание вышеизложенные основы, Закон № 15-ФЗ устанавливает права и прямые 
обязанности  людей  в  сфере  охраны  здоровья  людей  от  воздействия  оказавшегося  кругом 
табачного  дыма  и  использования  табака.  В  сфере  охраны  здоровья  людей  от  воздействия 
оказавшегося кругом находящегося вокруг табачного дыма и итогов употребления табака 
имеют право на:
-  благоприятную  среду  жизнедеятельности  без  оказавшегося  кругом  табачного  дыма  и 
охраны самочувствия от воздействия оказавшегося кругом табачного дыма и использования 
табака;
- медицинскую помощь, направленную на пресечение потребления табака и выздоровления 
от табачной зависимости; 
- получение в согласовании с законодательством Российской Федерации органах государственной 
власти, органах местного самоуправления, предпринимателей и юридических лиц информации 
о мероприятиях, направленных на предотвращение негативного воздействия оказавшегося 
кругом табачного дыма и сокращение использования табака; 
-  воплощение  социального  контроля  за  реализацией  мероприятий,  направленных  на 
предотвращение воздействия оказавшегося рядом табачного дыма и сокращения использования 
табака;
- внесение в органы государственной власти и органы местного самоуправления услуг об 
обеспечении охраны здоровья людей от воздействия, оказавшегося рядом табачного дыма 
и итогов использования табака; 
-  возмещение  вреда,  причиненного  их  жизни,  здоровью  или  имуществу  вследствие 
нарушения другими гражданами, в том числе предпринимателями и (или) юридическими 
лицами,  законодательства  в  сфере  охраны  здоровья  людей  от  воздействия  оказавшегося 
рядом табачного дыма и использования табака. 
В случае нарушения требований рассматриваемого федерального закона как раз вышеуказанные 
права людей и становятся объектом противоправного воздействия (бездействия).
Невыполнение обозначенных обязательств предпринимателями и юридическими лицами 
влечет  за  собой  административную  ответственность,  установленную  ст.  6.25  КоАП  РФ 
(несоблюдение требований к закона о запрете курения, выделению и оснащению территорий 
для  курения  сигарет  или  несоблюдение  обязательств  по  контролю  за  соблюдением  норм 
законодательства  в  сфере  охраны  самочувствия  людей  от  влияния  находящегося  вокруг 
табачного дыма и результатов употребления табака).
Для выработки требований о вреде курения нужно согласование с федеральными органами 
государственной власти. В согласовании со ст. 20 Федерального закона № 15-ФЗ воспрещаются: 
перепродажа табачной продукции лицам, не достигшим совершеннолетия; втягивание ребят 
в процесс употребления сигарет методом приобретения для них или передачи им табачных 
изделий или же табачной продукции; предложения, запросы употребить табачные изделия 
или же табачную продукцию хоть какой-либо методикой. 
В  случае  появления  у  лица,  именно  осуществляющего  отпуск  табачной  продукции 
(продавца), сомнения в достижении лицом, приобретающим табачную продукцию (покупателем), 
совершеннолетия  торговец  должен  востребовать  у  клиента  документ,  удостоверяющий 
его  лицо  (в  том  числе  документ,  удостоверяющий  личность  покупателя  и  позволяющий 
установить его возраст). 
Потребление  табака  несовершеннолетними  также  не  допускается.  Административной 
ответственности за нарушение указанного запрета подлежат родители (или иные законные 
представители) по статье 5.35 КоАП РФ [6], а также лица, вовлекающие несовершеннолетнего 
в процесс потребления табака в соответствии со статьей 6.23 КоАП РФ. 
Кроме административной ответственности за нарушение законодательства в сфере охраны 
здоровья граждан от воздействия окружающего табачного дыма и последствий потребления 
табака  устанавливается  также  дисциплинарная  и  гражданско-правовая  ответственность  в 
соответствии с законодательством Российской Федерации.

жүктеу/скачать 8,11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: