3(25) 2008 содержание “Әділеттің”

“Әділеттің” ғылыми еңбектері № 3 (25) 2008
66
стимулы  и  мотивы  местных  компаний 
искать  пути  допуска  ценных  бумаг  на 
биржу за рубежом. 
На  втором  этапе  –  2008  -  2009  г.г. 
–  активизация  работы  по  привлечению 
населения 
Казахстана, 
иностранных 
инвесторов  и  эмитентов  на  фондовый 
рынок  страны.  В  этот  период  будет 
проводиться  активная  работа  среди 
казахстанского населения и в странах СНГ. 
Предполагается,  что  потенциальными 
эмитентами  регионального  финансового 
центра  будут  казахстанские  компании 
крупного  и  среднего  размера,  банки, 
компании 
среднего 
размера 
из 
центрально-азиатского  региона,  а  также 
другие иностранные эмитенты. 
Инвесторами,  как  ожидается,  будут 
казахстанские  пенсионные  фонды,  паевые 
инвестиционные 
фонды, 
страховые 
организации,  казахстанские  и  российские 
банки  и  компании,  частные  инвесторы. 
Большое внимание будет уделяться участию 
средних и малых казахстанских компаний в 
деятельности  регионального  финансового 
центра,  созданию  возможностей  для 
привлечения средств населения в развитие 
фондового  рынка  путем  покупки  ими 
ценных бумаг.
Для  дальнейшего  развития  РФЦА 
необходимо  обеспечить  формирование 
класса  розничных  инвесторов,  инвес-
тиционного  менталитета  в  казахстанском 
обществе,  которые  позволили  бы  сделать 
частные  инвестиции  важным  звеном 
казахстанской 
экономики. 
Следует 
отметить,  что  в  целях  реализации  данной 
задачи  была  разработана  и  утверждена 
Государственная  Программа  повышения 
инвестиционной  культуры  и  финансовой 
грамотности населения РК на 2007-2009 гг. 
На  третьем  этапе  –  с  2009  г.  –  будет 
проводиться  работа  с  другими  азиатскими 
странами  и  странами  Персидского  залива. 
Сформированный 
фондовый 
рынок 
должен  послужить  привлекательной  ни-
шей  для  притока  инвестиций  азиатских 
стран,  которые  будут  заинтересованы  в 
инвестициях,  ожидая  ускоренный  рост 
курсовой стоимости акций и активности на 
рынке. 
Важное 
значение 
в 
Программе 
развития  придается  совершенствованию 
законодательной 
базы, 
способной 
вызвать  доверие  со  стороны  эмитентов, 
инвесторов  и  остальных  участников 
финансовых  рынков.  В  частности,  21 
июля  2007  г.  Главой  Государства  был 
подписан  Закон  Республики  Казахстан 
«О  внесении  изменений  и  дополнений 
в  некоторые  законодательные  акты 
Республики  Казахстан  по  вопросам 
развития  регионального  финансового 
центра города Алматы», которым внесены 
изменения в следующие законодательные 
акты:  Закон  Республики  Казахстан  «О 
региональном финансовом центре города 
Алматы», Закон Республики Казахстан «О 
рынке ценных бумаг», Закон Республики 
Казахстан  «О  некоммерческих  органи-
зациях».
Решение  всех  вышеуказанных  задач 
будет  осуществляться  за  счет  дальней-
шего  совершенствования  регулирования 
рынка ценных бумаг и деятельности про-
фессиональных  участников,  совершен-
ствования  нормативной  правовой  базы и 
инфраструктуры  для  функционирования 
финансового центра.
Для этого в первую очередь необходи-
мо  обеспечение  финансовой  инфраст-
руктуры,  соответствующей  международ-
ным  стандартам,  которая  предполагает 
не  только  создание  всех  необходимых 
элементов  фондового  рынка,  но  и 
инфраструктуры города Алматы в целом. 
Решение  задачи    интеграции  в  миро-
вое  финансовое  сообщество  предполагает 
значительные  затраты  на  строительст-
во  бизнес  центров,  отелей  международ-
ного  класса,  ресторанов  и  других  подоб-
ных  объектов.  Как  правило,  опыт 
других  финансовых  центров  указывает 
на 
необходимость 
предоставления 
значительных  специальных  площадей 
под 
застройку 
инфраструктурных 
объектов  на  основе  высоких  технологий 
с  учетом  международных  стандартов. 
Большое  внимание  при  этом  должно 
уделяться высокому уровню технической 
инфраструктуры и сервису. 
Для успешного привлечения большего 
НАЛОГОВОЕ ПРАВО, ФИНАНСЫ, БАНКОВСКОЕ ПРАВО

67
“Әділеттің” ғылыми еңбектері № 3 (25) 2008
числа иностранных инвесторов требуется 
увеличение 
количества 
иностран-
ных  авиакомпаний,  работающих  на 
казахстанском 
рынке, 
значительное 
увеличение  рейсов  и  прямых  линий  со 
столицами  европейских  и  азиатских 
государств.  Огромное  значение  имеет 
также  задача  по  усилению  в  городе 
мер  безопасности.  Требуется  постоян-
ное 
улучшение 
состояния 
город-
ских 
транспортных 
коммуникаций, 
благоустройство 
дорог 
в 
городе, 
проведение мер, направленных на развитие 
туристического кластера в Алматы.
Необходимо  принятие  единых  правил 
как  для  местных  компаний,  так  и  для 
иностранного  бизнеса.  Должны  быть 
установлены  одинаковые  правила  как  для 
граждан,  так  и  для  нерезидентов  страны, 
не  создавая  преград  перед  иностранцами, 
желающими  иметь  бизнес  и  жить  в 
Казахстане.  Следовательно,  регуляторные 
нормы  должны  быть  гармонизированы 
и 
стандартизированы, 
не 
должны 
допускать  злоупотреблений  со  стороны 
государственных регулирующих органов.
Для 
дальнейшей 
интеграции 
и 
привлечения 
международного 
бизнеса 
в 
Казахстан 
необходимы 
шаги 
по 
либерализации  экономики  и  дальнейшему 
предоставлению 
налоговых 
льгот 
и 
возмещению  затрат.  В  этом  направлении 
небесполезно  обратиться  к  опыту  таких 
стран, как Италия, Таиланд, Корея, которые 
нашли эффективное решение аналогичной 
с  Казахстаном  проблемы  в  том,  что  были 
существенно  снижены  ставки  по  налогам, 
а  налоговые  процедуры  стали  понятны  и 
просты. 
Также 
необходимо 
предоставление 
определенных  льгот  и  преференций  для 
перемещения  международных  потоков 
и  иностранных  финансовых  институтов, 
создающих для них благоприятный климат 
по ведению бизнеса в РФЦА. Уже сегодня 
установлена  система  налоговых  льгот  и 
преференций для участников финансового 
центра  и  эмитентов,  созданы  условия  для 
беспрепятственного  получения  виз  для 
иностранных  участников  финансового 
центра.
Это 
приведет 
к 
повышению 
имиджа  страны,  его  инвестиционной 
привлекательности, 
совершенство-
ванию  рынка  финансовых  и  иных 
консалтинговых 
услуг, 
развитию 
малого  и  среднего  бизнеса,  туризма, 
созданию 
дополнительных 
рабочих 
мест,  увеличению  поступлений  в  доход 
государства в виде налогов.
В  заключение  хотелось  бы  сказать, 
что  все  вышеуказанные  мероприятия 
будут способствовать быстрому развитию 
росту  экономики  страны  и  обеспечению 
экономической безопасности Республики 
Казахстан. 
                        Литература
1.  Закон  Республики  Казахстан  «О 
национальной  безопасности  Республики 
Казахстан» от 26 июня 1998 г.
2.  Закон  Республики  Казахстан  «О 
региональном  финансовом  центре  города 
Алматы» от 07 июля 2006 г.
3.  Закон  Республики  Казахстан  «О  вне-
сении изменений и дополнений в некоторые 
законодательные 
акты 
Республики 
Казахстан 
по 
вопросам 
развития 
регионального  финансового  центра  города 
Алматы» от 21 июля 2007 г.
4.  Программа  развития  регионального 
финансового  центра  города  Алматы  до 
2010 г.
САЛЫҚ ҚҰҚЫҒЫ, ҚАРЖЫ, БАНКІ ҚҰҚЫҒЫ

“Әділеттің” ғылыми еңбектері № 3 (25) 2008
68
Б
анктік қызмет және бүтіндей банктік 
жүйе  мемлекеттің  экономикалық 
жағынан дамуында ерекше маңызды 
орын  алады.  Сондықтан  да,  банктік 
қызмет барысында туындайтын қоғамдық 
қатынастарды  реттеу  мәселесі  қоғам  мен 
мемлекеттің дамуының барлық кезеңінде 
өзінің өзектілігін жоғалтқан емес. 
Т.Г.  Сырбу  «банктік  қызметте  болып 
жатқан  өзгерістер  банктік  қызметті 
құқықтық  реттеу  мәселелерін  құқықтық 
мемлекеттілікті  және  азаматтық  қоғам 
институттарын 
нығайту 
тұжырымда-
масы  шеңберінде  қаржылық-несиелік 
жүйенің  құрылымы  мәселелерімен  ара-
қатынасында  қайта  қарап  шығуды  талап 
етеді»  деп  жазады.  Қаржылық  құқықтық 
институттардың  қызмет  етуінің  мән-
жайлары  мен  болашағы  ел  экономикасы 
үшін аса маңызды екендігінде күмән жоқ. 
Сонымен  қатар,  қаржылық-несиелік 
қатынастарды  мемлекеттік  құқықтық 
реттеудің  жаңа  механизмінде  банктік 
және қаржылық заңнаманың ерекшелігін, 
банктердің жұмысына бақылау жасаудың 
нысандары 
мен 
әдістерінің 
мән-
жайларын  сипаттайтын  саяси  және 
экономикалық  факторлардың  тарихи 
дамуы  мен  әрекетінің  ерекшеліктері 
де  аса  маңызды  орын  алады.  Ол  үшін 
банктік  қызметті  құқықтық  реттеудің 
пәнін  және  әдістерін  анықтап  алған 
соң,  Қазақстан  Республикасы  банктік 
жүйесінің  даму  тарихын  зерттеп,  басқа 
шет  мемлекеттердің  банктік  жүйелерінің 
құрылымына 
және 
ұйымдастырылу 
үлгілеріне  талдау  жұмыстарын  жүргізген 
жөн.
Бұл тұрғыда А.И. Худяковтың «банктік 
істі  ұйымдастыру,  банктік  жүйені  қоса 
алғанда,  әр  түрлі  үлгілерде,  мысалы, 
мемлекеттік  үлгіде,  мемлекеттен  тыс, 
яғни,  жеке  банктерге  негізделген  және 
аралас  үлгіде  болуы  мүмкін»  деген  пікірі 
құлаққа қонарлық секілді [1, 220-235].
Банктік  істі  ұйымдастырудың  мем-
лекеттік 
үлгісінің 
неғұрлым 
нақты 
мысалы  ретінде  Кеңестер  Одағында 
болған  банктік  жүйені  айтуға  болады. 
Отызыншы  жылдардан  бастап  сексе-
нінші  жылдарға  дейін  қызмет  еткен 
атаулы  банктік  жүйе  үшін  барлық 
банктік  істерді  жүргізуге  мемлекеттік  
монополияның    болуы    тән    еді:  банктер 
тек  мемлекеттік  болды,  банктердің  ақ-
шалай  қорларын  мемлекеттің  несиелік 
қоры қалыптастырып отырды, банктердің 
қызметін және олардың өз клиенттерімен 
жүргізетін  операцияларын  толығымен 
мемлекет  реттеп  отырды,  Кеңестер 
Б.Ж. САПАРОВ 
Қазақ ұлттық педагогикалық
университеті заң факультетінің
Азаматтық құқық және іс жүргізу
кафедрасының аға оқытушысы
                                                 
БАНКТІК ҚҰҚЫҚТЫҚ 
ҚАТЫНАСТАРДЫ РЕТТЕУДІҢ 
КЕЙБІР МӘСЕЛЕЛЕРІ
НАЛОГОВОЕ ПРАВО, ФИНАНСЫ, БАНКОВСКОЕ ПРАВО

69
“Әділеттің” ғылыми еңбектері № 3 (25) 2008
Одағының  негізгі  банкі  –  Мемлекеттік 
банк мемлекет атынан әрекет ете отырып, 
кең ауқымды билік өкілеттіктерін иеленді 
[2, 27-32].
Банктік жүйенің екінші үлгісі жоғарыда 
атап 
өткеніміздей 
жеке 
банктерге 
негізделеді.  Іс  жүзінде,  тарихи  тұрғыдан 
алғанда,  барлық  елдердегі  банктік  істер 
жеке  банктерден  бастау  алады.  Мұндай 
жағдайда,  аталған  банктердің  несиелік, 
есеп айырысу және басқа да операцияларын 
іске  асыруы  барысында  туындайтын 
қатынастар негізінен азаматтық құқықтың 
нормаларымен 
реттеледі. 
Әрине, 
жеке  банктер  кез  келген  шаруашылық 
субьектісі ретінде мемлекетпен де белгілі 
бір  қарым-қатынастарға  түседі,  айталық, 
мемлекет  пен  банк  арасындағы  салық 
төлеу  жөніндегі  қатынастар.  Бірақ,  бұл 
қатынастар  банктің  банктік  қызметінің 
өнімі  емес,  мемлекеттің  қаржылық 
қызметінің  нәтижесі  болып  табылады. 
Сонымен  қатар,  кейбір  мемлекеттерде 
мемлекеттің  жеке  банктерге  өзінің, 
яғни,  мемлекеттің  қызметін  атқаруын 
тапсыру  тәжірибесі  де  кездеседі.  Шет 
мемлекеттердің  банктік  тәжірибесінде 
тіпті,  мемлекеттің  қаржылық  агенті 
деген ұғым да кеңінен танымалы. Әдетте, 
олар:  мемлекеттік  займ  облигацияларын 
орналастыру,  осындай  банктер  арқылы 
мемлекеттік несиелерді беру, мемлекеттік 
қарыздарға 
қызмет 
көрсету, 
тіпті, 
мемлекеттік  ақша  белгілерін  шығару 
міндеті де жүктелуі мүмкін [3, 77].
Банктік 
жүйенің 
үшінші 
үлгісі 
мемлекеттік  және  жеке  банктердің 
үйлесімділігіне  негізделеді.  Мемлекеттік 
банктер  мемлекеттің  ақша  айналымын 
реттеу,  мемлекеттік  инвестициялауды 
іске  асыру  немесе  несиелеу  саласын-
дағы  қаржылық  саясатты  жүргізетін 
мемлекеттік  орган  ретінде  қатысса,  жеке 
банктер  кәсіпкерлік  қызмет  ретінде 
несиелеуді  және  есеп  айырысуды  іске 
асыратын шаруашылық субьектісі ретінде 
қатысады.    А.И.  Худяковтың  пікірінше, 
осы үлгінің барысында мемлекеттік банк-
тер,  олардың  қызметі  және  осы  қызмет 
барысында 
туындайтын 
қатынастар 
қаржылық  құқықтың  обьектісі  болып 
табылады,  ал,  жеке  банктер,  олардың 
қызметі  мен  осы  қызмет  барысында 
туындайтын 
қатынастар 
азаматтық 
құқықтың пәні болып табылады. 
Қазақстан  Республикасының  банктік 
жүйесі  жөнінде  А.И.  Худяков,  «1990 
жылы 
7 
желтоқсанда 
қабылданған 
«Банктер  және  банктік  қызмет  туралы» 
заңына  сәйкес  реформалау  сатысын 
өткен  банктік  жүйе  мемлекеттік  үлгіден 
аралас  үлгіге  ауысты»  деп  жазады. 
Бірақ,  ауысудың  өзіндік  ерекшеліктері 
болды  деуге  болады.  Жоғарыда  аталған 
заңға  сәйкес  екі  деңгейлі  банктік  жүйе 
қалыптасты,  жоғарғы  деңгейде  Қазақ 
Кеңестік  Социалистік  Республикасының 
Мемлекеттік 
банкі 
болса, 
екінші 
деңгейде мемлекеттік мамандандырылған 
банктер  мен  мемлекеттік  емес  банктер 
болды. 
Мемлекеттік 
банктер 
қата-
рында  Промстройбанк,  Агропромбанк, 
Жилсоцбанк,  Внешэкономбанк  болса, 
мемлекеттік  емес  банктер  қатарында  ак-
ционерлік,  кооперативтік,  шаруашылық 
серіктестік нысанындағы банктер болды. 
Алайда,  аталған  банктердің  барлығы, 
яғни,  екінші  деңгейдегі  мемлекеттік 
банктер  де,  мемлекеттік  емес  банктер  де 
коммерциялық  банктер  деген  бір  ұғымға 
біріктірілді.
Осылайша,  жүргізілген  зерттеу  және 
талдау жұмыстарының нәтижесінде банктік 
қызметті реттейтін нормалардың Қазақстан 
Республикасының  заңнамасында  және 
құқық  жүйесінде  алатын  орны  мен 
атқаратын ролі туралы алдын ала тұжырым 
жасай аламыз.
Талдау 
жұмыстары 
жүргізілген 
нормативтік актілердің басым көпшілігінен 
байқағанымыздай, 
банктік 
қызметті 
реттейтін  нормалар  кешенді  сипатқа  ие. 
Демек, құқықтық реттеудің пәні толығымен 
анықталмаған.
Банктік  қызметті  реттейтін  құқықтық 
нормалардың  кешенділігі  міндетті  түрде 
дау  тудырады.  Соның  ішінде,  зерттелетін 
құқықтық аяға қандай құқық салаларының 
нормалары 
кіретіндігі 
әлі 
толық 
шешілмеген.
Банктік  қызметті  реттейтін  нормалар-
дың  кешенділігі  төмендегідей  құқық 
САЛЫҚ ҚҰҚЫҒЫ, ҚАРЖЫ, БАНКІ ҚҰҚЫҒЫ

“Әділеттің” ғылыми еңбектері № 3 (25) 2008
70
салаларының нормаларын үйлестіреді:
1)  Конституциялық  құқық  норма-
лары,  яғни,  ақша  айналымының  не-
гіздерін, 
мемлекеттік 
органдардың 
өкілеттіктерін анықтайтын  нормалар;
2)  Әкімшілік  құқық  нормалары, 
яғни,  банктік  қызметті  іске  асыру 
үшін  лицензия  берумен  байланысты 
қатынастарды 
реттейтін 
мемлекеттік 
органдардың  өкілеттіктерін  анықтайтын 
нормалар;
3)  Азаматтық құқықтың нормалары, 
яғни, 
заңды 
тұлғаның 
құқықтық 
жағдайын,  оның  ұйымдастырушылық-
құқықтық 
нысанын, 
азаматтық 
құқықтың обьектілері туралы ережелерді, 
шарттардың  жеке  түрлерін,  олардың 
орындалуын  қамтамасыз  етудің  әдіс-
тәсілдерінің  жүйесін  және  тағы  да 
басқаларды анықтайтын нормалар;
4)  Банктік 
қызметті 
реттеуде 
қосалқы маңызы бар құқық салаларының 
нормалары, яғни, мемлекеттік бюджеттің 
шығыстарымен 
және 
кірістерімен, 
ұлттық  валютаны  анықтаумен  және  тағы 
басқалармен 
байланысты 
қаржылық 
құқық нормалары.
Осылайша, 
банктік 
қызметті 
реттейтін 
нормалардың 
кешенділігі 
конституциялық  құқықтың,  әкімшілік 
құқықтың  және  азаматтық  құқықтың 
нормаларын  құрайды.  Демек,  дәл  осы 
құқық  салаларының  үйлесімділігі  мен 
қарым-қатынасы 
банктік 
қызметті 
құқықтық 
реттеудің 
ерекшелігін 
сипаттайды.
Әрине,  банктік  қызметті  құқықтық 
реттеудің  пәнін  және  әдіс-тәсілдерін 
толық анықтау үшін банктік қызметті іске 
асыру  барысында  туындайтын  қоғамдық 
қатынастарға  қатысушылардың,  дәлірек 
айтсақ,  Қазақстан  Республикасының 
Ұлттық  банкінің  және  екінші  деңгейдегі 
банктердің  құқықтық  жағдайын  анықтап 
алудың  да  маңызы  зор.  Қазақстан 
Республикасының 
қазіргі 
банктік 
заңнамасы бойынша еліміздің екі деңгейлі 
банктік  жүйесінің  жоғарғы  деңгейіндегі 
Қазақстан  Республикасының  Ұлттық 
Банкі  және  екінші  деңгейдегі  банктер 
мен  банктік  операциялардың  жекелеген 
түрлерін 
іске 
асыратын 
ұйымдар 
ерекше 
зерттеу 
обьектілері 
болып 
табылады.  Сонымен  қатар,  еліміздің 
банктік  жүйесінің  екінші  деңгейіндегі 
коммерциялық 
банктердің 
қатарына 
жатқызылғанымен,  бірқатар  банктердің, 
айталық,  Қазақстан  халық  банкінің 
және  тұрғын  жай  құрылыс  жинақтау 
банкінің құқықтық жағдайы ерекше көңіл 
аударуды  және  мұқият  талдауды  талап 
етеді. Дегенмен, бұл мәселе терең зерделеу 
жұмыстарын  жүргізуді  және  сәйкесінше 
ой-тұжырымдар  жасауды  қажет  ететін 
өзекті мәселелердің бірі болып табылады.  
Қорыта  келе  айтарымыз,  банктік 
құқықтық 
қатынастарды 
реттеу 
саласындағы  құқықтық  нормалардың 
маңыздылығы 
мен 
өзектілігі 
және 
кешенділік  сипаты  банктік  жүйенің  ел 
экономикасындағы  алатын  орнымен, 
банктік  қызметті  іске  асыру  барысында 
туындайтын  қоғамдық  қатынастардың 
күрделілігімен 
түсіндіріледі 
және 
сәйкесінше, банктік қызметтің құқықтық 
негіздерін  анықтайтын,  банктік  қызмет 
саласындағы  мемлекеттік  органдардың 
құқықтық 
мәртебесін 
бекітетін 
және 
банктік 
қызметке 
қатысушы 
субьектілердің  арасында  туындайтын 
қатынастардың  іске  асырылу  тәртібін 
белгілейтін  әр  түрлі  құқық  салаларының 
нормаларын  біріктіретін,  банктік  құқық 
деп  аталатын  кешенді  құқық  саласын 
құрауымен сипатталады.    
                          Әдебиеттер
1.
  Худяков  А.И.  Финансовое  право 
Республики  Казахстан.  Особенная  часть: 
Учебник.  Алматы:  ТОО  «Издательство 
«Норма-К», 2002, 344 с. 
2.
 Олейник О.М. Основы банковского права: 
Курс лекций. М.: Юристъ, 1997. 424 с.  
3.
  Ровинский  Е.А.  Основные  вопросы 
теории советского финансового права. М., 
1960.  
НАЛОГОВОЕ ПРАВО, ФИНАНСЫ, БАНКОВСКОЕ ПРАВО

71
“Әділеттің” ғылыми еңбектері № 3 (25) 2008
А
дамзат  ұрпағының  жалғасы  болып 
табылатын 
балалар 
мәселесі 
әлемдік  деңгейден  де  өз  орнын 
алып  отыр.  Оған  байланысты  әртүрлі 
халықаралық 
заңдылықтар, 
мысалға 
«Бала  құқықтарының  декларациясы»  [1], 
«Бала  құқықтары  туралы  конвенция»  [2] 
және т.б. бар. Аталған заңдылықтар әрбір 
елде қатаң орындалып отыруы тиіс.
«Бала  құқықтары  туралы»  декларация 
1959  жылдың  20  қарашасында  Бас 
Ассамблеяның 
1386 
(ХІV) 
резо-
люциясымен 
жарияланды 
[1]. 
Бұл 
декларацияда бала құқығын қорғайтын он 
қағида  көзделген.  Оның  негізгі  мазмұны 
баланың ешбір кедергісіз, тегіне, нәсіліне 
және қай ұлтқа жататындығына, әлеумет-
тік және мүліктік жағдайына, жынысына, 
тіліне,  біліміне,  дінге  көзқарасына,  тұр-
ғылықты  жеріне,  денсаулық  жағдайына 
қарамастан  ие  бола  отырып,  оның 
рухани, дене, ойының дамуы үшін барлық   
қолайлы  жағдайлар  мен  мүмкіндіктер 
қамтамасыз етілуі айқындалған. Сондай-
ақ,  балаға  туғаннан  кейін  есім  алу  және 
азаматтық  алу  құқығы  берілуіне  ерекше 
көңіл  бөлінген.  Бала  дүниеге  келгеннен 
кейін  әлеуметтік  жағынан  қамтамасыз 
етіліп,  тамақтану,  баспаналы  болу,  көңіл 
көтеру,  және  медициналық  көмек  алу 
құқығы  да  қарастырылған.  Сонымен 
қатар,  дене,  психикалық  кемістігі  бар 
балаларға  оның  жағдайына  байланысты 
арнайы 
режим 
мен 
күтім 
болуы 
керектігі  де  ескерілген.  Баланың  ата-ана 
қамқорлығында өсуі, оның толық дамып-
қалыптасуына  әсері  зор  екендігі  де 
ескеріле  отырып,  көпбалалы  жанұяларға 
мемлекеттік  немесе  өзге  де  жеңілдіктер 
берілу жағы да қарастырылған. 
Осы  декларацияның  7  бабында  бала  
тегін және міндетті білім алуы керек және 
баланың білім деңгейін көтеретін ойындар 
ойнауға  құқығы  бар  деп  көрсетілген. 
Сондай-ақ,  бала  ең  бірінші  қорғаныс 
пен  көмек  алушылардың  қатарында 
болуға  тиіс  деп  көрсетілуі  баланың  әліде 
қоғам, ата-ана және мемлекет тарапынан 
қамқорлықта болуын қарастырған. 
Қазіргі  кезеңде  бала    әлеуметтік 
ортаның  теріс  ықпалдарынан  қорғалуы, 
қоғам,  мемлекет,  ата-ана  және  білім 
беруші  тәрбие  орталықтарының  негізгі 
міндеті  екендігін  де  ескерткен.  Сондай-
ақ,  ол  қандай  нысанда  болмасын  сауда 
объектісі  болмауы  керек.  Ол  белгілі 
бір  жасқа  жеткенше  жұмыс  жасамауы 
керек;  оған  оның  денсаулығына,  не 

жүктеу/скачать 1,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: