Утегенова Жанна Мухамбетовна. Учитель истории

45minut.kz Республикалық ұстаздарға арналған басылым топтамасы
4) Создавать атмосферу творчества посредством моделирования ситуации.
5)Стремиться к выполнению принципов гуманности и саморазвития
2. 2) Классификация уроков истории с применением креативного мышления учащихся
2. 3) .Креативное мышление учащихся в учебном процессе
    Современное состояние общества поставило перед педагогами задачу перестройки общего 
характера обучения, который предполагает развитие у детей самостоятельного творческого 
мышления, индивидуализацию и дифференциацию обучения. Педагогический опыт показывает, что 
во многих детях есть скрытый потенциал одаренности, и при наличии необходимых условий развития
и поддержке они могут раскрыться, проявить себя в определенной области. Постоянное развитие 
креативности возможно только на такой психологической базе, которая характеризуется богатством 
потребностей и интересов личности, ее направленностью на полную самореализацию в труде, 
общении, познании; высоким уровнем интеллектуальных способностей, открытостью ко всему 
новому, гибким критическим мышлением, высокой работоспособностью человека, физической силой 
и энергией, уровнем психофизических возможностей. Задача школы состоит в том, чтобы 
поддерживать и поощрять творческое отношение к учению, внутреннюю мотивацию и активность у 
детей. Очень важно создать в школьном возрасте креативный базис в поведении и отношениях, а 
потом уже совершенствовать его, используя различные методики. [1] Термин « креативность» можно 
встретить в предисловиях к учебным программам, но гораздо реже - в конкретных предметных 
разработках; еще реже можно найти реализацию идеи креативности в практической деятельности 
учителя или в реальных учебных ситуациях. В школьных учебниках часто отсутствуют задания, 
требующие поиска новой информации, использования воображения. В целом, делается упор на 
воспроизведение и повторение содержания урока. Поэтому главная задача образования в школе и за 
ее пределами - поддержать исследовательские способности учеников, так как творческое отношение к
предложенным заданиям обычно естественно у детей. [2]  Для развития креативности в школьном 
возрасте есть все основания:
• дети испытывают потребность в новизне, открыты для нового опыта,
• ищут стимулы и находят для себя проблемы,
• обладают широким восприятием, богатым воображением,
• легко и гибко меняют идеи, способы мышления,
• испытывают интерес и увлечены своими действиями. [3]
Говоря о креативности, не стоит забывать, что она не обладает природой и не свойственна личности 
от рождения. Креативность не является энергией сама по себе - это присущий человеку потенциал, 
связанный с личностью, 
зависящий от нее и проявляемый в мышлении и деятельности, приводящий к появлению нового, 
новаторского продукта. [4]
Вопрос о том, как воспитывать творческое отношение и способности,- трудный и сложный. 
Образование, направленное на развитие креативности,- это не просто обретение как можно большего 
количества идей в возможно более короткое время; оно имеет дело с личностью в целом и всем 
личностным развитием. Безусловно, школа должна и может создать условия, стимулирующие, 
поощряющие, воспитывающие творческое мышление и действия, а учителя должны стать образцами 
такого отношения и поведения, такого стиля мышления и действий, которые они должны воспитывать
в школьниках. В идеале эти условия могут быть следующими:
• создание свободных условий для работы, позволяющих школьникам проявлять максимум 
инициативы, экспериментировать;
• принятие и поощрение оригинальных идей;
• использование материала, вызывающего интерес к учебе;
• одобрение и положительная оценка исследовательского поведения, поиск проблем, а также 
направленное на их разрешение мышление;
• обеспечение условий, при которых ребенок не отделяет себя от школьной деятельности, что 
достигается благодаря поощрению, ответственности за работу, развитию положительной самооценки;
• приобщение к социальному творчеству во время групповых занятий и благодаря общим проектам с 
добровольно выбранными партнерами;
• увлеченность задачей благодаря высокой мотивации к самостоятельно выбранной теме;
• создание атмосферы, свободной от беспокойства и боязни не успеть;
36

45minut.kz Республикалық ұстаздарға арналған басылым топтамасы
• обеспечение психологического комфорта, открытости и свободы. [5]
На основе этих условий можно сформулировать некоторые положения для успешного воспитания 
креативности в школе.
1. Учитель не должен выступать в роли дающего оценки организатора, а должен проявлять себя как 
личность, партнер, помощник, инициатор и эксперт..
2. Чаще задавайте вопрос «а что, если?..» - это позволяет проявить свободную фантазию, пробуждает 
и поддерживает любознательность.
3. Поощряйте стремление задавать вопросы и самостоятельно находить ответы.
4. Организовывайте ситуации, требующие творческого отношения.
5. Позволяйте учащимся делать ошибки. Недаром говорят, что на ошибках учатся, поскольку они 
представляют собой активный поиск решения.
6. Воспитывайте в учениках адекватное отношение к критике и похвалам со стороны окружения. В 
образовании, направленном на развитие креативности, полное признание потенциала 
индивидуальной личности должно быть ведущим принципом. Таким образом, образование, 
направленное на развитие творчества учащихся, должно предусматривать:
• открытость всей системы, гибкость организации,
• общее творческое отношение учителей и администраторов,
• планирование и реализацию больших, длительных проектов, в которых все участники смогут 
принять и разделить общее решение проблем, приводящее к видимым результатам, значимым для 
жизни детей. [6]
Развитие креативных способностей учащихся осуществляется в процессе разнообразной творческой 
деятельности, в которой они взаимодействуют с окружающей действительностью и с другими 
людьми. Педагогический опыт позволяет конкретизировать понятие творческая деятельность 
школьников.
Это продуктивная форма деятельности учащихся, направленная на овладение творческим опытом 
познания, создания, преобразования, использования в новом качестве объектов материальной и 
духовной культуры в процессе образовательной деятельности, организованной в сотрудничестве с 
педагогом. Любую деятельность, в том числе и творческую, можно представить в виде выполнения 
определенных заданий. Для успешности реализации креативности целесообразно использовать 
системный подход, то есть единство разнообразных видов творческих заданий и методов их 
выполнения; определение соотношения различных видов творческой деятельности. Личностный 
подход педагога предполагает развитие креативных способностей школьников в процессе 
деятельности, в ходе которой учитель не ограничивает свободу выбора метода выполнения 
творческих заданий, поощряет разработку каждым учащимся личностных творческих продуктов, 
учитывает опыт учащихся, индивидуальные психологические особенности школьников, который 
осуществляется через содержание и форму творческих заданий, через общение с учеником. Обобщая 
опыт работы, предпринимается попытка разработать творческие задания, ориентированные на 
развитие креативных способностей школьников в учебном процессе. Результатом этих заданий 
должны стать более высокий уровень развития творческого мышления, творческого воображения, 
применение учащимися методов творчества в процессе выполнения заданий.  [7]
Развитие креативного мышления учащихся на уроках истории.
Один из способов развития творческого мышления учащихся на уроках истории – включение в 
содержание учебно-воспитательного процесса заданий творческого характера. К задачам творческого 
характера относят проблемные задачи, проблемные вопросы, ситуации и задания дивергентного типа,
главная особенность которых состоит в том, что они допускают множество правильных ответов. 
Именно с такими задачами чаще всего сталкивается человек в творческой деятельности, в научном 
поиске, при создании произведений искусства, в руководящей работе, работе с детьми – здесь 
разрабатываемые проблемы имеют не один, а множество способов решения и множество правильных 
ответов. Творческие задачи требуют от учащихся большой самостоятельности мышления. По 
содержанию творческие задания подразделяют на познавательные и нестандартные задачи, 
экспериментально-исследовательские и конструкторские задачи; задачи, развивающие логические и 
комбинаторные способности; задания с изюминкой, требующие помимо знания предмета 
нестандартного логического подхода.  [8]
Опыт работы учителей истории убедительно показывает, что успешное развитие творческих 
37

45minut.kz Республикалық ұстаздарға арналған басылым топтамасы
способностей учащихся невозможно без систематического применения в учебной работе заданий 
творческого характера. Взаимодействие учителя и учащихся в процессе организации творческой 
деятельности предполагает использование сочетания индивидуальных и коллективных форм работы 
на всех этапах выполнения заданий, позволяющего обеспечить гибкий подход к индивидуальным 
особенностям учеников со стороны преподавателя и высокую продуктивность творческой 
деятельности со стороны учащихся; учитывать особенности различных организационных форм 
обучения, оказывающих положительное влияние на процесс развития креативных способностей 
учащихся в ходе выполнения творческих заданий.
Выбор методов организации творческой деятельности осуществляется в зависимости от целей, 
уровня сложности содержания, уровня развития креативных способностей учащихся, конкретных 
условий, сложившихся при выполнении творческого задания: осведомленности учащихся в 
поставленной проблеме, степени проявления интереса, личного опыта применения способов решения
поставленной задачи. Творческие задания предполагают применение учащимися активных методов 
для организации самостоятельной творческой деятельности. В качестве ведущего в организации 
творческой деятельности учащихся выбран ситуационный метод преподавания, позволяющий 
использовать нетрадиционные пути, учитывать объективные и субъективные причины, принимать 
нестандартные решения, предвидеть предполагаемые последствия, гибко подходить к достижению 
намеченных целей.  [9]
Педагогические формы и методы включают в себя совместную групповую работу, моделирование, 
ролевые игры, дискуссии, индивидуальные и групповые проекты. Эти методы обучения не только 
повышают интерес учеников к истории, но и обеспечивают более глубокое усвоение содержания 
учебного материала и выработку гражданских навыков. Все методики, используемые на уроках 
истории, позволяют включить учащихся в целенаправленный творческий процесс мыслительной 
деятельности. Такая проверка образовательных достижений позволяет контролировать знания и 
умения учеников выпускных классов. Введение ЕНТ – это утвердившийся факт, никуда от этого не 
деться. Контрольные измерительные материалы включают в себя классические тестовые задания с 
выбором правильного варианта ответа из четырех предложенных, с открытым кратким ответом, а 
также задания с развернутым ответом, предполагающие различные виды деятельности: анализ 
источника, систематизация материала, представление общей характеристики, сравнение событий, 
явлений, анализ версий. Поэтому, при выполнении тестов ученикам необходимы навыки творческого 
мышления. Используя в работе определенную систему, у детей вырабатывается позитивное 
отношение к тестам. Начиная с простых заданий, которые используются на уроках, у учеников 
создается ситуация успешности, доброжелательный эмоциональный фон. Так как в нашей школе 
созданы классы коррекции, то у некоторых ребят несложный тест практически единственная 
возможность получить хорошую оценку, что является важнейшим психологическим аспектом. [10]
В процессе обучения детям предлагается выполнить различные тесты.
1. Базисные тесты. Этот вид тестирования проводится после завершения изучения каждого раздела. 
Их главная задача состоит в том, чтобы закрепить у ребят знание основных ключевых понятий и 
терминов, исторических фактов, дат, имен.
2. Текущие тесты. Это тесты, которые мы используем для контроля знаний и умений учащихся при 
изучении какой-либо отдельно взятой темы, параграфа. Такой вид работы особенно хорошо 
использовать для проверки 
текущих знаний на уроке для всего класса в целом, а возможно и для отдельно взятых учеников.
3. Итоговый тест. Такой вид работы проводится, как правило, по итогам четверти или полугодия.
Особенность   такого   теста   состоит   в   том,   что   результаты   работы   показывают   не   только   уровень
усвоенных   учениками   знаний,   но   и   дают   учителю   общее   представление   о   том,   какие   темы   или
вопросы   оказались   для   ребят   более   сложными   и   вызвали   затруднение.   У   преподавателя   имеется
возможность подкорректировать поурочное планирование, доработать какие-то вопросы, возможно,
уделить им больше внимания. Но главная задача состоит в том, чтобы выяснить уровень усвоения
учащимися   учебного   материала   за   достаточно   длительный   срок   и   по   нескольким   темам   сразу.  
Все   более   и  более   популярным   в  образовании  становится   метод   проектов.   Это  вызвано   тем,   что
проект   –   это   открытая   и   динамичная   форма   организации   учебной   деятельности   ребят   и
педагогической   деятельности   учителя,   которая   предполагает   выбор   темы   и   творческое   решение.
Этого   не   может   в   полной   мере   обеспечить   традиционный   урок.   Проект   устроен   иначе.   В   нем
38

45minut.kz Республикалық ұстаздарға арналған басылым топтамасы
основное содержание деятельности определяется учащимися самостоятельно и на основе выбора, что
позволяет   не   только   мотивированно   усваивать   отобранную   информацию,   но   и   накапливать   опыт
конструирования   своей  деятельности.   Система   проектов  дает  ученику  большую   степень  свободы,
возможность проявить мотивированный интерес к тому, что он выбрал в качестве предмета изучения,
выработать и отстаивать собственную позицию и систему взглядов, развивая критическое мышление. 
2. 4).Качество знаний, уровень обученности учащихся 8 классов в 2012 - 2013 году
1 четверть
2 четверть
3 четверть
Качество 
знаний
Уровень 
обученности
Качество 
знаний
Уровень 
обученности
Качество 
знаний
57%
100 %
64 %
100%
77 %
Качество знаний, уровень обученности учащихся с 2009 по 2012 год (9, 10, 11 классы)
Итоги 2009-2010
учебного года 9 класс
Итоги 2010-2011
учебного года 10 класс
Итоги 2011-
2012 учебного 
года 11 класс
Качество 
знаний
Уровень 
обученности
Качество 
знаний
Уровень 
обученности
Качество 
знаний
64 %
100 %
78 %
100%
89 %
III. Вывод: Хотя сегодня имеются определенные трудности для учителя – предметника в широком 
применении креативного мышления учащихся  хочется продолжить свою работу в этом направлении. 
Задачу вижу для себя в использовании возможностей  в проведении тестирования, подготовки 
домашнего задания и  углубленного изучения истории, учета знаний учащихся, проведении 
предметной исторической недели, в ходе школьной лекции. При этом можно опираться на 
разработанную методику использования ресурсов креативного развития  в школьном курсе.
Креативное развитие незаменимы:
на факультативных, индивидуальных занятиях;
для организации проверочных уроков, тестирования;
при проведении вводных лекций;
в ходе выполнения домашнего задания, проектных заданиях, докладов;
при написании, оформлении и представлении исследовательской работы. 
На протяжении 20-90 годов двадцатого века проблема креативного потенциала изучалась с разных
сторон,   но   не   смотря   на   это   обществу   необходимы   творчески   активные   личности,   способные
систематично, последовательно и качественно решать существующие проблемы.
 Сегодня это стало реальностью. Идти в ногу со временем - веление времени.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------
Жауынгер  және жазушы Б. Момышұлы бейнесі арқылы 
оқушыларды батырлыққа тәрбиелеу
Атырау облысы, Исатай ауданы, Хамит Ерғалиев  ауылы,
 Ғибатолла Мәсәлімов атындағы орта мектеп.
Жоғары санатты, бастапқы әскери даярлықты
 ұйымдастырушы оқытушы  Қабиев Парух Ғатауұлы.
«Біздің тарихымыз-батырға бай тарих, халқымыз батырлықты биік дәріптеп, азамат пен 
кісіліктің символы, үлгісі санаған. Батырлық, ерлік ұрпақтан-ұрпаққа ата дәстүр болып қала 
бермек. Өткенін білмеген, тәлім- тәрбие, ғибрат  алмаған халықтың ұрпағы түл, келешегі  
тұрлаусыз. Біздің қазақ халқы-батыр  халық». Б. Момышұлы.
   Кіндік қанымыз тамып, өскен өз Отанымызды қорғау әр азаматтың міндеті.Бұл халқымыздың
әскери   қызметшілерге   білдірген   үлкен   сенімі.Ата-бабаларымызға   арман   болған   егемендігіміз
тұғырлы, баянды болу үшін ел Президенті Н.Ә.Назарбаев былай дейді: «Ұлттық қауіпсіздік дегеніміз
аумақтың тұтастығын толық сақтай отырып, Қазақстанның тәуелсіз егемен мемлекет ретінде дамуын
39

45minut.kz Республикалық ұстаздарға арналған басылым топтамасы
қамтамасыз ету».(«Қазақстан-2030» Ел Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы).
Өскелең ұрпаққа адамзат тарихында ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келе жатқан патриоттық тәрбиені,
Отаншылдықты,   елжандылықты   дарыту-қазіргі   кезде   көкейтесті   мәселенің   бірі   болып   отыр.   Н.
Назарбаевтың  «Қазақстан-2030»  статегиялық   бағдарламасының   «Қазақстан   мұраты»   деп   аталатын
бөлімінде еліміздің тұтастығын, оның ішкі  және сыртқы  күштерден сақтау міндетінің өзі жастарды
Отаншылдық, елжандылық, патриоттық рухта тәрбиелеуді жүктейді.
Бүгінгі өскелең ұрпаққа Отан сүйгіштік, ұлттық сана-сезім қажет. Бұл қасиеттер ұрпақ бойына
оқумен, біліммен, үйренумен, талаптанумен сіңеді. Осы қасиеттерді ұрпақ бойына дарытатын- ұстаз,
ата-ана, тәрбиеші, қоршаған орта екені даусыз.
Патриоттық сезімнің нысаны мен қайнар көзі Отан десек, оның мазмұны   туған жер, ұлттық тіл,
ұлттық дәстүр, олардың адам көкірегіне жылылық, жақындық, туысқандық сезімдерін ұялатып, ізгі
ерлік істер қайнар көзіне айналуы патриотизмге тәрбиелеудің арқауы десек болады.
Әр балаға өз еліне деген патриоттық рух қалыптастыру үшін оның бай   тарихына, болашағына
деген   жауапкершілік   сездіретін   әрекет   жүйесін   жасауымыз   керек.Патриотизм     өз-өзінен
қалыптаспайды, бала кезінен «Қазақстан- менің Отаным, мен Отанымның алдында борыштармын»
деген ойларды сіңіру қажет. Бүгінде оқушыларға отансүйгіштік тәрбие беруден халықтық дәстүрге
негізделген батыр-бабаларымыздың ерлік дәстүрлерін насихаттау барынша нығайып келеді. Елімізді
білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған  мемлекеттік бағдарламасының міндеттерінде
«Жастарды   отансүйгіштікке   тәрбиелеу   және   олардың   азаматтық   белсенділігін,   әлеуметтік
жауапкершілігін және әлеуетін ашу тетіктерін қалыптастыру жөніндегі шаралар кешенін іске асыру «
туралы  айтылады.
Қазақтың   патриоттық,   Отансүйгіштік   тәрбиесі   тереңнен   тамыр   тартқан,   халқымыздың   сан
ғасырлық болмысының, дүние тану көзқарасының, ақыл ойымен салт-дәстүр, мәдениетінің көрінісі.
Осыларды   бойға   дарытпайынша,   келер   ұрпақты   патриоттық   Отан   сүйгіштік   тәрбиеге   лайықты
қалыптастырмайынша алтын бесік елін, кіндік кескен жерін қорғайтын және осы мақсат жолында бар
күш-жігері мен қайратын жұмсайтын Отаншыл азаматтарды, яғни, нағыз патриоттарды тәрбиелеп
шығару мүмкін емес.
Бауыржан Момышұлы айтқандай: «Патриотизм Отанға деген сүйіспеншілік, жеке адамның аман-
саулығы,   қоғамдық   мемлекеттік   қауіпсіздікке   тікелей   байланыстылығын   тікелей   сезіну,   өзінің
мемлекетке тәуелді екеніңді, мемлекетті нығайту дегеніміз- жеке адамды күшейту екенін мойындау,
қысқасын   айтқанда,   патриотизм   дегеніміз   –  мемлекет   деген   ұғымды,   оның  жеке   адаммен   барлық
жағынан: өткенімен, бүгінгі күнімен және болашағымен қарым-қатынасын білдіреді».
«Алғашқы   әскери   дайындық»-өзінің   атына   сәйкес   әскери   өнер   әліппесі.   Болашақ   жауынгердің
әскери   өнерді   меңгеру   сапасы   да   осы   әліппеден   басталатыны   сөзсіз.Жастарды   «әскери   өнер
әліппесіне» жүйелі,   педагогикалық  ,әдістемелік  заңдылықтарды сақтай отырып тұрақты  үйретсек,
Қазақстан Республикасы Қарулы Күштері қатарына қазіргі заман талаптарына сай толыққанды нағыз
сарбазда даярлап бере аламыз.
Ал оқыту процесіндегі бұл заңдылықтар сақталмаған жағдайда болашақ жауынгерлердің әскери
даярлығының сапасыз болары да анық.
Қарулы   Күштерге   қандай   сарбаз   керек   екендігіне   жоғарыда   тоқталдық,   ал   оны   Бауыржан
Момышұлы сөзімен айтсақ: «...Оқыту дегеніміз не? Бұл- өте қатал түрде тәрбиелеу жолымен солдат
кәсібінің   («мамандығының»   П.Қ.)   техникасын   үйрету.   Барлық   айла-тәсілдерді   солдат   снарядта
жаттығу   орындайтын   гимнасттай   дағдылы   түрде   істей   беретіндей   дәрежеге   жеткізу   керек»     (Б.
Момышұлы. Екі томдық шығармалар жинағы, 1 том. 39-бет.Алматы, «Жазушы» баспасы 2004ж)
Жалпы білім беретін оқу орындарындағы «Алғашқы әскери дайындық» пәнінің басты міндеті де
осы   талаптар   деңгейінде   болуы   шарт.   Елбасының   Жолдауынан   және   басқа   да   заңды   күші   бар
қаулылардан туындайтын талаптарды орындау барысында алғашқы әскери дайындық пәнін оқыту
әдістемелерін   жақсарту   үшін   көптеген   ізденістер   керек.   Ол   дегеніміз   әскери   білімді   меңгерту,
оқушылардың дене шынықтыру тәрбиесіне көңіл бөлу және жастардың бойына өз Отанына деген
патриоттық   сезімдерді   қалыптастыру.   Нәтижесінде   мектеп   қабырғасынан   тәрбиеленіп   шыққан
түлектер   әскер   қатарына   шақырылған   кезде   қысқа   уақыттың   ішінде   аз   ғана   шығынмен   әскери
мамандықты меңгеріп, өз Отанының қорғаушысы болу.
Біз   жазушы,   тәлімгер   Б.   Момышұлының   еңбектерін   оқи   отырып,   оның   шығармаларынан
патриоттық тәрбиенің қайнар көзін табатынымыз айқын...
40

45minut.kz Республикалық ұстаздарға арналған басылым топтамасы
Бауыржан   Момышұлы   1910   жылы   Жамбыл   облысы,   Жуалы   ауданында   қарапайым   отбасында
дүниеге  келген.  Әкесі-  Момыш,  шешесі-  Рәзия.  Әкесі  жаны  жомарт,  көзі  ашық,  көкірегі  ояу  кісі.
Отбасыларында  4  қыздан кейін  әкесі  Момыш  елуді  еңсерген  шағында  Бауыржан дүниеге  келіпті.
Тәуіржан   деген   інісі   бір   жасында   қайтыс   болған.   Әкесінен   аздап   хат   таныған   Бауыржан   көрші
Евгеньевка   ауылындығы   орыс   мектебінде   бір   жыл   оқып,   келесі   жылы   Жамбыл   қаласына   келіп,
бастауыш мектепті бітіреді.
1921 жылы Шымкенттегі жетіжылдық мектепке түсіп, 1928 жылы бітіреді. Жиырма жастан сәл
асқан   кезде   ол   міндетті   әскери   қызметке   шақырылып,   өзінің   бүкіл   болашағын   Қызыл   Армиямен
мәңгілікке байланыстырды.
Бауыржан атамыз сұрапыл соғыстың басынан аяғына дейін қатысты. Ол лейтенант шенінен бастап
полковник атағына дейін көтерілді, взвод, батальон, полк және дивизия басқарды.
Б.  Момышұлы  басқарған  бөлімшелердің  жау шабуылын қайтарып,  көрсеткен  ерліктері  аз емес.
Оның батырлығы және соғыс өнерін жетік білетіндігімен көзге түскені осы тұс.
1941 жылы Москва түбінде 27 рет сәтті шайқас жүргізді. Батырдың 207 рет ұрысқа қатысып, 5 рет
өлімнің   құрсауында   қалғаны,   2   рет   өлімші   болып   жараланғаны   «Ақиқат   пен   аңыз»   кітабында
жазылған.
1955 жылы Армиямен қоштасты. 11 ай қызыл әскер, 14 ай взвод командирі, 9 ай атқыштар полк
штабының бастағының орынбасары, 6 ай республикалық әскери комиссияның аға нұсқаушысы, 5 ай
батальон орынбасары, 8 ай атқыштар полкінің командирі, 3 ай  дивизия командирінің орынбасары, 6
ай дивизия командирі, 5 жыл әскери академияда әскери профессор болды.
1955 жылы қаруын қаламға айырбастап, азаматтық өмірге ауысқанда әдеби шығармаларымен де өз
биігіне көтерілді.
Біз Бауыржан атамыздың сонау сұрапыл соғыс күндерінде қатыгез жаумен қалай шайқасқанын,
азаматтық   қасиеттерін   майдангерлер   ауызындағы   сан-алуан   естеліктер,   кинофильмдер   мен   жыр
жолдары арқылы Александр Бек пен Александр Кривицкий, Мәлік Ғабдуллин мен Алексей Кузнецов
және Әзілхан Нұршайықовтың шығармалары арқылы кеңінен білеміз.
Ұлы Отан соғысынды қазақ халқының ұлттық батырына айналған Бауыржан Момышұлы бұлтта
ойнаған жасындай Москва түбіндегі шешуші шайқаста қапияда ой тапқан, қараңғыда жол тапқан,
ерен ерлігі мен даңқы әлемге жайылып, аты аңызға айналған бірегей қолбасшы ретінде танылды.
Мәскеуде   қазақтың   қайсар   ұлы,   Кеңес   Одағының   Батыры   Б.   Момышұлы   туралы   орыс   тілінде
жарық көрген « Аңызға айналған батыр» атты жинақтың тұсаукесер рәсімі болып өтті.Ұлы Жеңістің
65 жылдық мерекесі қарсаңында Мәскеуде №229 жалпы білім беретін орта мектептің аты берілді.
Батырдың туғанына   100 жыл  толу қарсаңында  Мәскеу  қаласындағы аталған  мектептің  берілуі   де
кездейсоқ емес.Крюкова стансасында орналасқан бұл мектеп Зеленоградтың орталығында тұр. 1941
жылғы қарашадағы Мәскеу үшін айқастың соңғы шебі де осында болған. 8-гвардиялық дивизияның
Б. Момышұлы басқарған жауынгерлері жауды осы жерде Мәскеуге өткізбей кері қайтарған. Қазір
мектепте   батыр-   Панфиловшыларға   арналған   музей   бар.   Онда   Б.   Момышұлына   қатысты   стенд
жасалған.
Гвардия полковнигі Б. Момышұлының бұдан 68 жыл бұрын айтқан тарихи сөздері, бүгінгі егеменді
еліміздің іргетасын нығайтуға, жастарды әскери өнерге тәрбиелеуге, Қазақстан туын жоғары ұстап,
Отанын жаудан қорғауға дайын болуға, намысын аяққа таптатпай, жоғары ұстауға шақырады.
Қазіргі уақытта  Қазақстанда білім берудің өзіндік ұлттық үлгісі қалыптасуда. Бұл процес білім
парадигмасының  өзгеруімен  қатар  жүреді.   Білім  берудегі  ескі  мазмұнның орнына  жаңасы  келуде.
Жаңа білім парадигмасы бірінші орынға баланың білімін, білігі мен дағдысын емес, оның тұлғасын,
білім   алу   арқылы   дамытуын   қойып   отыр.   Қазіргі   таңда   педагогика   ғылымының   бір   ерекшелігі
баланың тұлғалық дамуына бағытталған жаңа оқыту технологияларын шығаруда.
Қазақстан Республикасының «Білім туралы Заңында» оқыту формасын, әдістерін, технологияларын
таңдау да көп нұсқаулық қағидасы бекітілген, бұл білім мекемелерінің мұғалімдеріне, педагогтарына
өзіне   оңтайлы     нұсқаны   қолдануға,   педагогикалық   процесті   кез-келген   үлгімен,   тіпті   авторлық
үлгімен құруға мүмкіндік  бар.
Мен өз сабағымда оқытудың жаңа технологиялық     әдістерінің ішінді педагогика ғылымдарының
кандидаты   Марал   Мәденқызы   Жанпейісованың   Модульдік   оқыту   технологиясын   пайдаланамын.
«Алғашқы   әскери   дайындық     сабағында   баланы   патриоттық,   отансүйгіштік   рухында   тәрбиелеу»
тақырыбында шығармашылық жұмыспен айналысып келемін.
41

45minut.kz Республикалық ұстаздарға арналған басылым топтамасы
Алғашқы әскери дайындық сабақтарында мен негізінен дифференциалды, ұжымдық және жұптық
оқыту әдістерін қолданамын. Әсіресе, практикалық сабақтарда саптық   даярлық бойынша сабақтар
алдыңғы сабақтарда дағдыланған машықтардың ұмытылмауы үшін жүйелі түрде және бірдей уақыт
аралықтарында өткіземін.
Әскери-патриоттық   тәрбие жасөспірімдерді еліне деген сүйіспеншілікке, ұлттық армия сапында
адал қызмет атқаруға, азаматтық, адамгершілік қасиеттерді бойына сіңіруге баулиды. Бала әрдайым
өмірге қызыға қарайды, бәрін үйренгісі келеді, еліне керекті азамат болып өскісі келеді.
Қазақстан Республикасы  Үкіметі  жасөспірімдердің отансүйгіштік,  елінің патриоты  мен азаматы
болып   қалыптасуына   көңіл   бөліп   отыр.Патриоттық   тәрбие   беру-   оқушының   саналы   көзқарасын
қалыптастыру.   Алғашқы   әскери   дайындық   пәнінің   енгізілуі,   оған   байланысты   әскери   патриоттық
тәрбиенің   тереңдеуі,   Отанымыздың   саналы   және   белсенді   күрескерлерін   тәрбиелеуге,   оларды
еліміздің   игілігіне   жанқиярлықпен   еңбек   етуге,   республикамыздың   мүддесін   қорғауға,   талантты
әскери   кадрлар   даярлауға   жаңа   мүмкіндіктер   туғызады.   Жастарды   Отанды   қорғауға   даярлау,   жас
азаматтардың патриоттық тәрбиесіне  танымдары мен мінездерін қалыптастыру ауыр және сан қырлы
процесс.   «Отанды   сүю   отбасынан   басталады»,   отансүйгіштік   қасиетті   қалыптастыруда   отбасы
тәрбиесінің   маңызы   зор.   Патриот,   ержүрек   адамды,   табанды   күрескерлерді   тәрбиелеудің   негізі
мектепте қаланады.
Пәннің міндеті келешекте Отанын, жерін, елін қорғай алатын, ұлттық намысы мол, жігерлі ұл-қыз
тәрбиелеу, әскер қатарына сауатты, моральдық жағынан дайын азамат даярлау. Сабақ   барысында
ұжымдық қорғаныс жұмыстарына, сабақтан тыс уақытта жаттығу жұмыстарын өткізуге аса көңіл
бөлінеді. Ұжымдық қорғаныс жұмыстары алғашқы әскери дайындықты оқытудың негізгі бір бөлімі.
Оқушылар теориялық сабақта алған білімдерін ұжымдық қорғаныс жұмыстары кезінде іске асырып,
өздерінің білімдерін, біліктілік дағдыларын жетілдіреді.
Патриоттар   даярлаудағы   жауапкершілікті   неғұрлым   терң   сезініп,бар   мүмкіндікті   пайдаланып,
шыныққан   шымыр   отансүйгіш   азаматтар   даярлау   ісіне   АӘД   пәні   мұғалімдеріне   үлкен   талап
қойылады, сондықтан оларға өз ісінің жетік маманы болу   жеткіліксіз, сонымен қатар білімді, тың
ақпараттардан хабары мол болуы шарт.
Қазақ халқының тәрбие жүйесіндегі жас ұрпақты, қоғам мүшелерін Отанға, халқына, елге, жерге
деген сүйіспеншілікке тәрбиелеп, мұны олардың бойына сіңіріп қалыптастыру жетекші орын алады.
Өйткені Отан, халық, ел, жер деген ұғым өте ауқымды.
Қазақстан Республикасының Президенті «Қазақстаннның болашағы-қоғамның идеялық бірлігінде»
атты еңбегінде «Біздің тағы бір аса маңызды идеологиялық міндетіміз-Қазақстандық отансүйгіштікке
тәрбиелеу, әрбір азаматтың өзін-өзі айқын билеуін қалыптастыру»-деп жазды.
Ұлттық   негізде   ерлік   және   жауынгерлік   тәрбие   беруге   байланысты   халық   қаhарманы   Б.
Момышұлының   «   Жігітті   жауынгерлік   қасиеттерге   тәрбиелейтін   қазақтың   игі   дәстүрлері»   атты
мақаласында халықтардың басынан өткен жауынгерлік жолдарымен ұлттық дәстүрлердің маңызы зор
екеніне тоқтала келе, жоспарын ұсынады. Одан төрт тарау мысал келтірейік:
1.Әдет және әдеп. Үлкенді сыйлау, парыз бен ар-ұятты қасиет тұту, қоғамдық тәртіпті мүлтіксіз
сақтау,   заңға   мойын   ұсынушылық,   адамды   бәрінен   де   ардақтау,   адам     бойындағы   адамгершілік,
Отанға,   елге,   халыққа,   үй-   ішіне,   адамға,   өмірге   деген   сүйіспеншілік   сияқты   жақсы   қасиеттерге
тәрбиелейді:
1.   Асық,   жасырынбақ   және   жарыс,   күрес,   ақсүйек   ойнау   жастарды   ептілікке,   ширақтыққа,
табандылыққа және басқа да  жақсы жауынгерлік қасиеттерге тәрбиелейді;
2. «Сөз тапқанға қолқа жоқ». Бәдік айтыс, той, айтыс тез ойлауға, тапқырлыққа тәрбиелейтін өнер
саласы.   Бұл  арқылы  жасөспірімдер  мен  қыздар  өлеңді   суырып  салып  айтуға   машықтанады,   ауыз
әдебиеті мен музикаға сүйіспеншілігін арттырады, ой- өрісін кеңітеді, өткірлік пен ептілікке үйренеді;
3.Көкпар,   бәйге,   аударыспақ-   батылдыққа   ,ептілікке   баулып,   бұлшық   етті   шынықтырып,
құмарлықты оятар, есеппен тәуекелге бел байлауға, тіпті ары мен атағы үшін өлімге бас тігуге дейін
баратын   дәстүрлі   ұлттық   спорттық   ойындар.   Бұл   ойындар   ер   жігіттің   бойында,   Отан   солдатына
қажетті игілікті рыцарлық қасиетті тәрбиелейді.
Жас ұрпақты халқымыздың құнды еңбектерімен жасынан намысты, Отанын сүйетін, адамгершілігі
терең етіп тәрбиелесек мерейіміз үстем болады деп ойлаймын.
Сабақты     жоспарлау   және   оқыту   әдістемелерін   жетілдіру   мақсатында   әр   тақырыптың   өзіндік
ерекшеліктерін   ескере   отырып   тарих,   география,   әдебиет,   салауаттану   және   құқықтану   пәндерін
42

45minut.kz Республикалық ұстаздарға арналған басылым топтамасы
байланыстырып, жаңаша кіріктірілген сабақ өткізуге әбден негіз бар.
Оқушылардың бойына қайсарлық, батылдық және патриоттық сезімді қалыптастыруда тарихи жеке
тұлғаларды,   оның   ішінді   әскери     қолбасшылардың   белгілі   бір   тарихи     оқиғаларға   байланысты
көрсеткен   ерліктері   мен   соғыс   тактикасындағы   қолбасшылық   өнерлерін   дәріптеу   оқушылардың
жадында   қалары   сөзсіз.   Мысалға:   жас   ұрпаққа   өнеге   болатын   аттары   аңызға   айналған   батыр
бабаларымыз – Бауыржан Момышұлы, Қасым Қайсенов, Талғат Бигелдинов, Рақымжан Қошқарбаев
және Әлия мен Мәншүк, Хиуаз апаларымыз тағы басқалары болмақ.
Оқушының   әскери   мамандыққа   және   пәнге   деген   қызығушылығын   арттыру   үшін   тарих   пәнін
тактикаалық дайындық тарауына , сонымен қоса патриоттық тәрбиеге негіз болатын тақырыптарға да
қолдануға болады. Мысалы: 10- сыныпта «Қазіргі заманғы ұрыс сипаты» тақырыбын өткен кезде
«Ұрыс   дегеніміз   не?»   деген   сұраққа   «Ұрыс   –соғысушы   жақтардың   ұйымдасқан   түрдегі   қарулы
шайқасы, ұрыста әскерлердің қимылдары мақсаты мен уақыты жағынан бірлікте болады әрі шайқас
онша үлкен емес, атыс және тактикалық кеңістікте өрістейді.
Ұрыстың   басты   да   негізгі   мақсаты-   дұшпанның   адам   күшімен   қару-жарағын   жою,   құрту.
Дұшпанның қарсылық көрсете алмайтындай етіп сағын сындырып, моральдық күші мен қабілетін
басып,   жаншу,   басқаша   айтқанда,   ұрыстың   басты   мақсаты-жаудың   көзін   жою...»   (Бауыржан
Момышұлы. Екі томдық шығармалар жинағы, 1 –том, Алматы, «Жазушы», 2004 ж.94-95 беттер),- деп
жауынгер атамыздың өз сөзімен жауап беруім ұтымды шықты.
«Қорғаныс дегеніміз не?» деген сұраққа қосымша 1941 жылдардағы Ұлы Отан соғысындағы Кеңес
әскерлерінің қорғаныс шептері туралы тарихи деректерді әңгіме түрінде айтып кетуге болады.
Мысалға: Брест қамалының қорғанысы, Москва түбіндегі қорғаныстар кезіндегі жауынгерлердің
соғыс даласындағы асқан ерліктерін оқушылардың санасына  суреттей отырып жеткізсек тақырыпты
аша білгеніміз.
Білімділік пен тәрбиелік негізді басшылыққа ала отырып, бір тақырыптың деңгейіндегі сабақты
жоспарладық дейік. Осы тақырыпты толық ашып бекіту үшін алғашқы әскери дайындық   мұғалімі
тарихи деректерді қолдана білуі керек. Тактикалық дайындық бөліміндегі тақырыптарды нәтижелі
түрде   ашып   бекіте   білудің   тағы   бір   әдісі   тақырыпқа   байланысты   көркем   кинофильмдердегі
оқиғаларды талқылау.
Жалпы   әскери   ұрыс   әрекеттерін   теориялық   түрде   жай   бағдарлама   мен   оқулықтың   негізінде
түсіндірсек   ол   оқушыға   ешқандай   қызығушылық   туғызбайды.   Мысалы   :   «   Бетпе-бет   ұрыс»,
«шабуыл»,   «маневр   түрлері,   ұрыстағы   атыс   жүйесі   деген   түсініктерді   алғаш   оқығанда   оқушылар
жаттанды түрде түсінеді де, ой елегінен өткізе қорытындылай алмауы әбден мүмкін. Тақырыптың
мазмұнын жаттанды түрде оқыту көбінесе оқушының есінде сақталып қалмайды.
Тактика-   ұрыс   жүргізу   өнері   өз   алдына   жеке   бір   ілім   екенін   түсіндіру   мен   оқушыларды
еңбексүйгіштікке баулимыз, сондай-ақ   ер жігітке әскери маман болу халық арасында үлкен құрмет
екенін айтудың артықшылығы жоқ.
Мұғалім   оқу   бағдарламасының   шеңберінде   қалмай     оқушылардың   жас   ерекшеліктерін   ескере
отырып,   өзінің   немесе   жолдастарының   әскери   және   еңбек   жолындағы   ерліктің   үлгісі   болатын
оқиғаларды айта  отырса, оқушылар үлкен әсер алмақ.
Оқушыларды Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің әскери жарғыларымен таныстырғанда
әскери   тәртіптің   басқа   мемлекеттік   тәртіптен     айырмашылығын,   жарғылардың   талаптары   мен
ерекшеліктерін   айта   отырып,   еңбек   заңындағы   еңбек   тәртібіне   байланысты   кейбір   баптары   мен
салыстырмалы түрде түсіндіруге болады, бұл жерде құқықтану пәні мен байланыстылық қажет.
«Әскери тәрбиенің басты мақсаты жауынгердің бойында әскери қызметтің, жауынгерлік өмірдің
қиындығы, мұқтаждығы мен ауыртпалығын жеңе алатындай қабілеттілікке тәрбиелеу, денесін , оның
рухы мен еркін қиындықтан тайсалмайтындай етіп шынықтыру.Командирдің әміріне мойын ұсыну-
бұл   да   ауыр   нәрсе.   Әскери   тәрбиенің   мәні     қиындық   пен   ауыртпалықты,   мұқтаждықты   және
қорқынышты   жеңе   аларлық   қабілеттілікке   баулу,   тәрбиелеу,   ал   бұл   тек   парасатты   адамның   ғана
қолынан   келетін   іс».   (Бауыржан   Момышұлы.   Екі   томдық   шығармалар   жинағы,   1-том,   Алматы,
«Жазушы», 2004ж.36-37 беттер)
Сабақты талапқа сай ұйымдастыру, оқыту әдістерін жаңаша түрлендіріп өткізудегі мақсат білім
берумен қоса патриотизмді қалыптастыру, Абай атамыз айтқандай, ұлттық қадір-қасиетімізді арттыру.
Сабақ   өткізу   кезінде   жаңа   технологиямен   шығармашылық   жұмысты   байланыстырып   өтемін.
Сабақта   заман   талабына   сай   компьютер   техникасы,   интерактивті   тақта,   мультимедияны
43

45minut.kz Республикалық ұстаздарға арналған басылым топтамасы
пайдаланамын.
 Сабақтың тақырыбы: Бауыржан  Момышұлы – батыр тұлға.

жүктеу/скачать 9,78 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: