БЮДЖЕТ ІСІНДЕ ЖАУАПКЕРШІЛІКТІҢ

Қазақстанда «бюджет» дегенде «тиім-

ділік» мәселесі қосарлана айтылатын аса 

өзектінің біріне айналғаны белгілі. 

Мемлекет басшысы да оның үстіне әрбір 

тиынның қайтарымы болуы тиістігін ұдайы 

алға тартып келеді. Маңызды құ 

жат 

талқылау барысында депутаттар да осынау 

түйткілді мәселені түрткілемей өте алмады. 

Премьер-Министрге қойылған сауал дар-

дың алғашқысы да бюджеттік тиімділікке 

қатыс ты болатын. «Жалпы бюджет қар жы-

сын пайдалануды бағалау дың бүгінгі қол-

даныстағы жүйесі 2011 жылдан бері 

қолданылып келеді. Бірақ бұл жүйе бюд-

жеттің тиімділігін қаражатты шығындап 

бол 

ғаннан кейін ғана анықтап жатыр. 

пар лау кезінде біз олардың дұрыс және 

тиім ді бөлінуіне ерекше назар ау дару ға 

тиіс піз. Бұндағы басты мәселе дұ рыс жос-

пар лау. Дұрыс жоспарланған бюд жеттен 

МӘЖІЛІС

заңды қайта қарап, сауатты түрде 

жазып шығуды талап етіп жатыр. 

Айтпағымыз, ертең осы көрініс бізде де 

қайталанып жүрмесе екен деген тілектен 

туып отыр. Себебі кез келген құ 

жатты 

көршіден көшіріп алу – біздің әдеті мізге 

Әрине, заң қабылданар болса, педо-

фил дер ертесі күні-ақ өз әрекетін сап тыяр 

еді деуден аулақпыз. Дегенмен, заң де-

геніміз, мемлекеттің белгілі бір мәселеге 

қатыс ты көзқарасын білдіреді. Қылмыстық 

ко дексте педофилдік ұғым ретінде мойын-

далып, онымен күрестің негіздері көр-

сетіліп, жазасы қандай болатыны кесіп 

айтыл маса жағдайдың өзгере қоюы да 

екі талай. Қоғамдағы педофилдік құбы-

лыс пен күресуді жан-жақты бағытта жүзе-

ге асыру қажет екені түсінікті. Қазіргі жағ-

дайда мемлекетіміз педофилияның алдын 

алу шараларын ұйымдастыруды айтпа ған-

да, қылмыс орын алғаннан кейін қайғылы 

оқи ғаға себепкер болып отырған қылмыс-

керді залалсыздандыру мәселесін шеше 

алмай отыр. 

2010 жылы қазан айында біздің сена-

тор лар Бала құқығын қорғауға қатысты 

заңнамаға түзетулер енгізген болатын. Бұл 

түзетулер кәмелет жасқа толмағандарға 

зорлық жасағандарға қатысты жазаны кү-

шейтуді көздейді делінеді. Заңды талқылау 

бары 

көр сеткені үшін сотталып, жазасын өтеп 

келген адамды педагогикалық қызметке 

жіберуге бола ма?, – деген мәселенің төңі-

регінде өрбіген болатын. Бұл сұраққа 

біздің «гуманист» сенаторлар «болады» 

деп жауап беріп, шешім қабылдапты. Яғни 

10-20 жыл жазасын өтеп шыққаннан кейін 

оның бала тәрбиелеуге құқы бар. Сірә, 

педофилияның емделмейтін аурулардың 

қатарына жататындығын білмесе керек. 

Бойында педофилдік ауытқулары бар 

адамның 100 пайызды айтпағанда, 50 

пайыз емделуіне кепілдік жоқ екенін кез 

келген психолог айтып береді. Педофилді 

адам қатарына қосып жіберетін артықшы-

лық біздің түзету мекемелерімізде бар деп 

ойла 

Байсақова мұндай ауытқулары бар адам-

ды химиялық жолмен аталықсыз дандырып 

тастағанның өзінде ол қоғамға қауіпті 

болатынын айтады. Себебі ондай адам – 

ең алдымен, биологиялық тұрғыдан емес, 

психологиялық тұрғыдан ауру. Сәйкесінше, 

баланы қинаудан ләззат алатын  қылмыс-

кер әтек болып қалғаннан психологиялық 

тұрғыдан сауығып кетпейді. 

 Біз қылмыс орын алғаннан кейінгі жаза 

мәселесін ғана әңгіме етіп жүрміз. Ал оның 

алдын алу шаралары барлық мекемелердің 

бір ауыздан атсалысуын, қоғам болып кү-

ресуді талап етеді. Бүл үшін Үкіметтен ар-

найы бағдарлама да керек болар еді. Жал-

ғыз педофилдер мәселесін ғана емес, 

суицид пен нашақорлық сияқты бірнеше 

ірі проблемалардың басын құрайтын ірі 

жоба жасауға болар еді. 

ШАР

РА

П

А

Иванишвилидің азаматтығы 

«Бұл туралы Грузия мемлекеті басшы-

сының баспасөз хатшысы Манана Мандж-

галадзе мәлім етті», – деп жазады «Қазақ-

парат» агенттігі «Век» сайтына сілтеме 

жасап. Грузияда қос азаматтыққа заңмен 

тыйым салынған. Грузия Президенті Ми-

хаил Саакашвили тиісті жарлыққа қол қой-

ғанын, Иванишвилидің Грузия азаматтығы 

оның француз азаматтығы жойылған 

бойда күшіне енетінін тілге тиек етті. Мил-

лиардер Иванишвили француз азамат-

тығын алысымен, автоматты түрде Грузия 

азаматтығы тоқтатылған еді. Бұл шешімді 

де Грузия Президенті қабылдаған болатын. 

Оған себеп, Иванишвили 2011 жылғы 11 

қазаннан бастап Михаил Саакашвилиді 

тағы нан тайдыруды көздейтін саяси күресті 

бастаған болатын.   

«Іле», «Шошқалы» және «Берег» оқу 

полигон 

дарында өткізілген «Мызғымас 

бауыр ластық – 2012» жаттығулары ҰҚШҰ-

ға қатысушы мемлекеттер қарулы күш-

терінің тұңғыш бітімгерлік қимылдары 

болып отыр.

Бұл оқу-жаттығуларға Ұйымға мүше 

мемлекеттердің ең үздік деген құрылымдық 

бөлімшелері қатысты. Қазақстандағы бі-

тім герлік қимылдарға мыңға жуық адам, 

жетпіс шақты автокөлік, 35 броньды техни-

ка және төрт тікұшақ тартылды. Жаттығу-

лар ға Қазақстан Қарулы Күштерінен бес 

жүз ден астам адам, алпысқа жуық авто кө-

лік және 24 броньды техника, төрт тікұшақ 

жұ мыл ды рылды.  Ресей  Федерациясы 

Қарулы Күш 

терінен мотоатқыштар 

батальоны, Ар ме ния, Беларусь, Тәжікстан 

және Қырғыз Республикаларынан 

бітімгерлік топтар қатыстырылды. 

Әскери басқару органдары, ҰҚШҰ-ға 

мүше мемлекеттер қарулы күштерінің бітім-

гер лік контингенттері шартты түрде алынған 

мем лекет аумағында бейбітшілікті қолдау 

опе 

ларын 

мақ 

на кіретін 

шарт ты мемлекетте халықаралық экстремис-

тік, террорлық ұйымдардың әре кеттеріне 

той тарыс беріп, түрлі этникалық топ тар ара-

сындағы қарама-қайшылықтар дың салда-

ры нан пайда болған дағдарысты шешу.

Өзбекстанға келген шетел және Өз-

бекстан азаматтығы жоқ әр қонақ күніне 2 

дол лар көлемінде ақша төлеуі керек. Жи-

нал ған қаржы туризм саласын дамытуға 

ба ғыт талып, елдегі туризм әлеуетін жақ-

сар 

туға, туризмге қатысты мемлекеттік 

са лаға мамандар даярлауға жұмсалмақ. 

Мы салы, өзбек еліне 2010 жылы бір мил-

лион 

мыңы шетел азаматтары екен. 2011 жылы 

бұл көрсеткіш 5,4 пайызға артқан. Қонақ-

тар дың 60 пайызы Еуроодақ елдерінен, 25 

па йызы АҚШ пен Азиядан келіпті. Ал қал-

ған 15 пайызы ТМД елдерінің үлесінде. 

Өз бекстанның туризм министрлігі 2015 

жыл ға қарай елге келетін туристер саны 2 

мил лионға жетеді деп болжап отыр. Ми-

нистрлік осындай қадам арқылы қор жи-

нап, ел бюджетінің артуына да өз көмекте-

рін көрсетпек.

Конференция барысында ондаған 

баяндама жасалып, ғалымдар ғылыми тұ-

жырымдарын ортаға салды. Конференция 

бірнеше секцияға бөлініп, түркілердің 

әлемдік өркениеттен алатын орны сала бо-

йынша ғалымдар талқысына түсті. Түр кілер 

өркениетін ғылымиландыру мақсатында 

түрлі тақырыптардағы ғылыми баяндама-

лар әр секцияда оқылып, түркі бірлігінің 

Қазақ елі үшін берері, түркі халықтарының 

тарихының ортақтығы, салт-дәстүрлерінің 

бірегейлігі, т.б мәсе лелер сөз болды. 

Сіз не дейсіз?

Талас ОМАРБЕКОВ, 

тарих ғылымының докторы, профессор: 

 – Жалпы, ғалымдар түркі этнонимі 

арабтың «ержүрек, батыр» деген 

сөзінен шыққан деп жүр. Түркілер 

тарихын 552 жылы Бумын қағанның 

қағандық құрғанынан бастаймыз. 

Арабтар қазіргі Қазақстан аумағына 

VІІІ ғасырда ғана келген. Сол VІІІ 

ғасырда қазіргі Тараз қаласының 

маңында қытай, араб, түркі өркениеті 

тоғысып, ақырында арабтар жеңіске 

жетті. Еліміздегі араб мәдениеті сонан 

кейін ғана түркі өркениетімен 

ықпалдасып, Қарлұқ, Қарахан 

тұсында дамыды. Ендеше, неге түркі 

сөзінің этнонимі араб сөзі деп жүрміз. 

Қытай жылнамалары түркі сөзін «бас 

киім» деген сөзбенен 

мағыналастырады. Сақтардың 

ішіндегі Тигрохауд-сақтарын «шошақ 

бөріктілер» дейміз ғой. Мұнымен 

бірге тарихтағы «дулылар», 

«дулығалылар» деген атаулар түркі 

сөзінің этнонимін анықтауға 

көмектеседі деп ойлаймын. Қытай 

жазбаларында Алтай тауының өзі 

дулығаға ұқсайтыны жазылған. 

Түркілер өркениетін ғылымиландыра-

мыз десек, алдымен сөздің шығу 

тарихын анықтап алайық. Екіншіден, 

біз түркі қағандарын түгелге дерлік 

тарих кітаптарына кіргізген жоқпыз. 

Бумын қағаннан кейін билікке Мұқан 

қаған, одан кейін Табар қаған келді. 

Табар қаған өлгенде ұлы Төременді 

жас болғандықтан, ел билігін Әміре 

қаған ұстады. Мұнан кейін ел билеген 

Шату (Шпана), Аба (Төременді) 

қағандарды зерттеуіміз керек. Қазір 

біз тек Енесей бойындағы Күлтегін 

жазбаларындағы қағандарды ғана 

білеміз. Үшіншіден, Түркі қағандығы 

батыс, шығыс болып екіге бөлінген 

жоқ. Бұл орыс ғалымдарының 

топшылауы ғана. Қазақтың үш 

жүзінде үш ханы болғаны секілді 

түркілерді екі қаған басқарды деп 

түсінуіміз керек. 

Айта кетерлігі, конференцияға шетел-

дің ғалымдары да қатысты. Сонымен бірге, 

Қазақ ұлттық университетінің философия 

және саясаттану факультеті конференция 

барысында дайындалған баяндамаларды 

жинақтап, кітап етіп шығармақ. 

мұндай мәселелер туындамай ды», – дейді 

Үкіметбасы Серік Ахметов. Со сын Премьер 

өз пайымын нақты мәсе лені алға тарта сал-

мақтап көрді. Мысалы, шал  ғай ауылдан 

ха лық көшсе, ауру хана ларды толтыру бо-

йын 

ша нормативтер сақ 

халқы аз ауылдарда ауру ханалар, мектеп-

тер салудың қажеті бар ма? Жоқ, оларды 

оңтайлы, болашағы бар өңір ге шоғырлан-

дырған жөн бе? «Ақ бұ лақ» бағдарламасы 

бойынша да перс пек тивасы бұлыңғыр елді 

мекендерді сумен қамтамасыз етуге қара-

жат қаралып кеткен. Осындай мысалдарға 

сүйене оты рып, Үкімет басшысы бюджет 

әкімшілерінің  жа уап  кершілігін  де  ныса на-

дан тыс қалдыра алмады. «Бюджет қар жы-

сын тиімді пайда лану туралы ғана емес, 

бюд жеттік  бағдар ла малар  әкімшіле рінің 

жауапкершілігін күшейту туралы да сөз қоз-

ғау керек», – деді Премьер.

НАН БАҒАСЫ БЕРІК БОЛАДЫ

Қаржы министрінің мәліметіне сенсек, 

қомақты қаржы ауыл шаруашылығы сала-

сына бөлінеді. Мәселен, ауыл шаруашы-

лығы саласының шығыны 2013-2015 

жыл дарға жалпы 653,9 млрд теңге мөл-

шерінде қаралса, келер жылдың үлесінде 

264,2 млрд теңге тұр. Бір сөзбен айтқанда 

Қа зақстанда ауыл шаруашылығы тауарла-

рын өндірушілерді қолдаудың барлық 

шаралары қабылданған. «Қазіргі таңда 

Мемлекет басшысының тапсырмасына 

сәйкес, Үкіметте де, өңірлерде де «Агро-

өнер кәсіп кешенді дамыту-2020» бағдар-

ламасына енгізілетін толықтырулар бел-

сен 

қалуы 

шаруа 

сауық 

селе лері де талқылануда. Тоқ етері ауыл 

шаруа шылығындағы тауар өндірушілерді 

қол дауға қажетті шаралардың барлығы 

қам 

тылды. Бұдан бөлек, Тұрақтандыру 

қоры қарастырылып, оның аясында ұн мен 

нанның бағасы айқындалды. Ендеше, 

баға ны уыста ұстау үшін әкімдерде барлық 

құралдар жеткілікті деген сөз. Әйтсе де, 

Үкімет осы мәселелерді ұдайы қадағалап 

отыратын болады», – дейді Үкіметбасы 

Се рік  Ахметов. 

дә лелдi деп танылатын себептердiң тiз бе-

сiн ҚР Сыртқы iстер министрi белгiлейдi. 

6. Шетелдегi дипломатиялық қызмет ор-

ган дарына жұмысқа жiберу кезiнде дип-

ломатиялық қызмет персоналына ҚР 

заңдарында белгiленген мөлшерде 

бiржолғы жәрдемақы төленедi. 

7. Осы баптың 3, 4-тармақтарының 

кү шi шетелдердегi мекемелердiң басшы-

ла  ры ретiнде жұмысқа жiберiлетiн адам-

дар ғ а, кеңесшi-уәкiлдерге, ҚР халық ара-

лық ұйымдар жанындағы тұрақты 

өкiл д ерiнiң  орынбасарларына,  сондай-ақ 

си рек кездесетiн шет тiлдерiн меңгерген 

дип 

қол данылмайды.

№ Ел

Жұмысқа 

тұрғындарының саны

1

Қытай

2

Үндістан

3

Еуроодақ

4

АҚШ

5

Индонезия

6

Бразилия

7

Бангладеш

8

Ресей

9

Жапония

10

Пәкістан

11

Нигерия

12

Вьетнам

13

Мексика

14

Германия

15

Филиппиндер

Абай ОМАРОВ (коллаж)

Мансұр ХАМИТ (фото)

№185 (867) 

б

бе

йс

ен

бі

бі

РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИ АҚПАРАТТЫҚ ГАЗЕТ

ҚР «Дипломатиялық қызмет тура лы» 

Заң ның 15-бабы бойы

йы

нш

а диплома ти

и

я 

я

лық қызмет персо

она

на

лы

ны

ң

ро

ро

та

ци

яс

ы 

мынадай түрлерге б

б

өлiн

едi:

 1

. сыртқы ро-

ел дердегi мекемелерге және шетелдердегi 

мекемелерден Сыртқы iстер министрлiгiне 

ауысу; 2. iшкi ротация – СІМ құрылымдық 

бө

бө

лi

мш

мш

л

ер

i

i

ар

ас

ын

ы

д

 ауысу. 3. Шет-

ел

де

рд

ег

i ме

ке

ке

ме

ле

р

ж

дағы кезеңде  дипломатиялық  қызмет 

пер соналының  Сыртқы iстер министр лiгi-

нiң құрылымдық бөлiмшелерiндегi жұмыс 

мерзiмi, әдетте, кем дегенде екi жыл бо-

луға тиiс. 4. Дипломатиялық қызм

зм

ет ж

ұ-

мы

с ке

рлерiнiң шетелдегi мекем

ем

ел

елер

де

де

гi

i

дiксiз жұмыс мерзiмi үш жылдан аспауға

сол адамның келiсiмi бойынша аталған

мер зiмдi  ҚР  Сыртқы iстер министрi ұзар-

туы мүмкiн. 5. Дәлелсiз себептермен

шетел 

л 

де

гi м

ек

ек

ем

ег

е 

е

жұ

мы

сқ

сқ

а

ба

ру

ру

д

н бас

т

у 

тә

рт

iп

iптi

к

к тұ

рғ

рғ

ыдан

т

т

ер

iс

қ

қыл

ық бо-

ну үшiн негiз бола алады. Шетелдегi меке-

ме ге жұмысқа барудан бас тарту үшiн