Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігі Дін істері комитеті «Дін мәселелері жөніндегі ғылыми-зерттеу және талдау орталығы» рмм
жүктеу/скачать 0,78 Mb. Pdf көрінісі
|
Нәби мешіті (رارضلا دجسم): Мұхаммед пайғамбардың хижрадан кейін сахабаларымен бірге Мадина қаласында салған мешіті. «Мәсжиди расул», «мәсжиди сағадат», «мәсжиди шәриф» деп те атайды.
бауыздау. Түйені осы тәсілмен сою сүннет амалдарынан бірі болып табылады.
құрылымын зерттейтін синтаксис саласы. Нажаши (يشاجن): Эфиопия патшасы. Эфиоп патшаларына берілген атау. Мұхаммед пайғамбар дәуірінде Эфиоп нажашиінің есімі Әшамә болды. Діні христиан болып, кейіннен мұсылмандықты қабыл етті. Мекке мүшріктерінің қысымынан қашқан мұсылмандар алғашқыда Нажашиден пана сұрап Эфиопияға көшкен.
пайда болған адасқан ағым. Олардың сенімдік ұстанымдары Жәбәриямен және кейбір тұстары Мұғтазила ағымының көзқарасымен сәйкес келеді. Нажжарилердің көзқарасы бойынша Алла жүректегі танымның қуатын көзге береді. Осы танымның қуатымен Алланы тануға болады. Алланы, пайғамбарларды, парыздарды білу және оны тілмен айтуды иманның нышандары ретінде қабылдаған. Бұлардың біреуін білмеген және айтпаған адам имансыз болып табылады. Иман күшейеді, алайда әлсіремейді. Алланың ілім, құдірет, хаят және басқа әзәли сипаттарын қабылдамайды. Нажжария өз ішінде бірнеше топқа бөлінді. Олар мыналар: Бургуссия, Зафарания жән Мустадрика топтары.
дініне шақырған пайғамбар. Нәжасат (ةساجن): мұсылманның ғибадаттарына кедергі келтіретін лас заттар. Оларға кейбір жануарлардың нәжістері, қан, ірің және т.б. заттар кіреді. Намаз шарттарының бірі нәжасаттан киімді таза ұстау болып табылады. Нәжіс: дін бойынша таза болмаған, лас заттар. Нәпсі (سفنلا): араб сөзі, ауыспалы мағынада жан және адамның қалауы деген мағыналарды білдіреді. Нифақ (قافن): екіжүзділік. Жүрегі мен ислам діні негіздеріне сенім келтірмей, адамдардың көзіне мұсылман көрінген адам мұнафиқ деп аталады. Дін дұшпандарына қарсы қолданылатын атау.
куәгерлердің қатысуымен жасалатын шариғи келісімі. Неке – ер кісінің 36
үйленетін әйел адамына «сені әйелдікке алдым», ал әйел кісінің «қабыл еттім» деуімен жүзеге асатын келісім. Нығмет (ةمعن): Алла Тағала тарапынан адамдарға жіберілген жақсылықтар мен игіліктер. Нисаб (باصن): өлшем, мөлшер.Мұсылманның байлық өлшемі. Ислам дініндегі байлық пен кедейшілік арасындағы шекара. Ханафи мәзһабы бойынша нисабтың мөлшері адамның күнделікті мұқтаждықтарынан артып қалған байлығынан бөлек 96 гр. алтынның құнына тең болуы керек.
ةين ): жүректің бір істі жасауға бағытталуы. Дінде Алланың разылығын алу үшін ғибадаттар мен әмірлерді орындауға адамның жүрек арқылы шешім қабылдауын айтылады. Нұр (رونلا): жарық, сәуле. Құранның 24-сүресінің атауы. Сондай-ақ, Алланың көркем есімдерінің бірі – Ан-Нұр. Нұсайрия (ةيريصن): сахабаларға жала жапқан, адасқан ағымдардың бірі болып табылады. Х ғасырда сириядағы шииттік топтардың бірінен бөлініп шыққан. Бұл ағымның негізін қалаушы Мұхаммад бин Нусайри ан-Нумайри (883 ж. қ.б.) Ағым өкілдері он бірінші имам Әбу Мұхаммад әл-Хасан бин Әли әл-Әскеридің құдайлық сатыға көтерілгенін айтып, өздерін оның өкілі ретінде сипаттайды. Нубууәт (تاءوبن): пайғамбарлық. Алла Тағалаға жетуге тура жолды көрсету үшін жіберілген адамдардың ішіндегі таңдаулыларына пайғамбарлық міндеті жүктелген.
немесе ұстап жүрген кезде қандай да бір жағдайға байланысты білмей бұзылғандықтан, ораза айты мен құрбан айт күндерінен басқа күндерде әр күніне бір күн тұтып, өтеу қажет болып табылатын рамазан оразасы. Ораза кәффараты:Рамазанда ораза ұстап жүргенде біліп тұрып оразаны бұзудың жазасы. Ораза (موص):ислам дінінің бес шартының бірі. Сәресіде тамақтанғаннан кейін ниет етіп, күн батқанға дейін тамақтанудан, жыныстық қатынастан және басқа да нәрселерден өзін тыю. Ораза мұсылман күнтізбесі бойынша тоғызыншы айда ұсталады. Ө Өлім (توم): рухтың денемен байланысының үзілуі. 37
дейінгі өткізген кезеңі.
мүлкі болмаған адам. Парыз (ضرف):Алла Тағаланың Құран Кәрімде орындалуын нақты білдірген бұйрықтары. Парыз айын (نيع ضرف):әр мұсылманның жеке тұлға ретінде орындауға міндетті болған парыздары. Парыз кифая (ةيافك ضرف):мұсылмандардың бір бөлігінің орындаған жағдайда басқа мұсылмандардың мойнынан түсетін парыз. Пәтуа (ىوتف/ةوتف): қандай да бір істің ислам дініне сәйкес келетін- келмейтіні жайлы мүфти тарапынан берілген жауап. Пәтуа беретін ғалымды мүфти деп атайды.
күнәлардан пәк жаратылыстар. Пайғамбар (يبن): парсыша «пәйғам» – «жолдау», «бардән» – «жеткізу» сөздерінен құралған. Алланың әмірлері мен тыйымдарын құлдарына жеткізу үшін адамдар арасында таңдалған және мұғжиза берілген адам.
көсемдері немесе рухани басшыларын «пір» деп те атайды. Пітір садақасы(رطفلا ةقدص): нысап мөлшеріне байлығы жеткен мұсылманның Рамазан айтының бірінші күні айт намазына дейін мұқтаждарға бидай, арпа, құрма, жүзім, алтын, күміс, ақша және т.б. түрінде берілетін садақаның түрі. Р Рабыта (ةطبارلا): сопылықта ұстаз-пірдің бейнесін қиялына келтіріп, рухани байланысқа түсе отырып, оның жүрегіндегі жақсылық пен ілімдерге жету жолы. Іштей жүректі ұлы адамдардың жүрегімен байланыстыру арқылы рухани нәрлену, нұр алу. Ражим (ميجر): «Алла Тағаланың рақымынан қуылған, аластатылған» мағынасында Құрандағы шайтанның сипаты. Рамазан (ناضمر): мұсылман жыл санауы бойынша тоғызыншы айдың аты. «Рамазан» сөзі «жану», «күю» деген мағыналарды беріп, бұл айда ораза ұстап, тәубе еткендердің күнәләрі жану арқылы жоқ болады дегенді білдіреді. 38
мағыналарын терең түсіне алған дін ғалымы.
أ ي ): дін ғалымдарының Құран аяттары мен хадистерге сүйеніп айтқан жеке пікірлері. Раузаи Мұтаххара (ةرهطم ةضور): (таза мекен) – Мадина қаласындағы пайғамбар мешітіндегі мінбер мен Мұхаммед пайғамбардың қабірі арасындағы қасиетті жердің аты.
айдың аты. Мұхаммед пайғамбар туылған ай. Ражаб айы (بجر رهش): мұсылман жыл санауы бойынша жетінші айдың аты. Қасиетті үш айдың біріншісі. Ражаб айы Алла Тағаланың айы болып есептеледі. Миғраж оқиғасы ражаб айында болған. Бұл айда мұсылмандар нәпіл ораза ұстап, түндерді ғибадаттармен өткізеді. Раддия: исламдағы мирас құқығы бойынша өлген адамның артында қалған мирасқорлары мирастың өздеріне тиісті бөліктерін бөліп алғаннан кейін, артылып қалған мал-мүлікті алатын адам табылмаған жағдайда, өзгелерге үлестіріп беруін «раддия» деп атайды. Рағайыб түні (بئاغرلا ةليل): қасиетті түндердің бірі. «Рағайыптың» сөздік мағынасы «рағибә» сөзінің көптік мағынасын береді. Ал «рағибә» сөзі «жауһар, құнды, бағалы, ихсан» мағыналарына келеді. Осыған байланысты «Ләйләту Рағайып» тіркесін «Жақсылық пен игілікке толы және аса құнды, ерекше бағалауды қажет ететін түн» деп түсінуге болады. Ислам ғұламаларының айтуына қарағанда Мұхаммед пайғамбар бұл түнді адамның жан сарайына шуақ берер амалдар жасап, нұрлы сырларға қанығып, Ұлы Жаратушыға мадақ келтіріп, шүкіршілік жасап, дұға мен кешірім тілеп, намаз оқыған. Рағайып түні қасиетті Рамазан айының келетіндігін бірінші болып сүйіншілейді. Рағайып намазы (بئاعرلا ةلاص): ражаб айының алғашқы жұма түні оқылатын нәпіл намазы. Рағайып, бәраат және қадір түндерінің намазын жамағатпен оқу мәкрүһ болып табылады.
деген мағынаны білдіреді. Шииттік ағымдардың бірі. Имам Зейнел Әбидин қайтыс болғаннан кейін оның баласы Зейдтен бөлініп кетіп, сахабаларға дұшпандықта шектен шыққан, Хазіреті Әбу Бәкір мен Омардың халифалығын қабылдамаған ағым.
ақылдылығы және парасаттылығы жағынан сол кезеңдегі адамдардың ең ұлығы болған, жаңа бір дінмен жіберілген пайғамбар.
қатысты, материалдық емес (хәл, күй, құндылық, т.б.). 39
таспен ұрып өлтіру. 2. Қажылықта шайтанға тас ату амалы.
екі сәжде бар. Намаз негізінен төрт, екі және үш рәкағаттан тұрады. Риба (ابر): өсім. Ақшаны немесе құнды затты қарызға пайыздық өсіммен беру. Өсіммен қарызға ақша беруге ислам шариғаты тыйым салған. Құран Кәрімнің «Бақара» сүресіндегі: «Негізінде Алла сауданы халал, өciмді харам еткен» аятының негізінде пайызға харам үкімі жүреді. Риуаят (ةياور): бір нәрсенің хабарын жеткізу. Хадис ілімінде хадисті жеткізуге қатысты айтылады. Риуаят тәпсірі (يئاورلا ريسفتلا): Құран Кәрімдегі кейбір аяттарға басқа аяттармен немесе пайғамбардың сүннеті және сахабалардың сөздерімен түсініктеме жасалуы. Мұндай тәпсірлерге «мәсур» немесе «нақли тәпсір» атауы да қолданылады. Рия(ءاير): көзге көрсетушілік, екіжүзділік. Өзінің табиғи мінезін жасырып, адамдардың көзіне алдамшы бейнеде көріну. Риякерлік ислам дінінде айыпталатын амалдардың қатарына кіреді.
ақиқаты. Руқия (ةيقر): Құранның кейбір аяттарын оқу арқылы ем-шипа табу мақсатында адамға үрлеу. Руқия жасу үшін үш шарттың болуы қажет. Олар: Біріншісі – Құран аяттары мен Алланың есімдері болуы шарт; Екіншісі – араб тілінде немесе мағынасы түсінікті тілде болуы қажет; Үшінші – Алла Тағаланың қалауымен шипасының жіберілетініне сенуі қажет.
Сондай-ақ, намаздың ішіндегі парыз амалдар. Оның ішінде қиям, қырағат, рүкуғ, сәжде, соңғы отырыс амалдары намаздың рүкіндерінен болып табылады. Рүкуғ (عوكر): намаз ішіндегі шарттардың бірі. Намаз ішіндегі қиямнан кейін қолдарын екі аяқтың тізелеріне қойып иілу. Рұя (ةيؤر): түс көру. Адамның ұйқы кезінде көрген көріністері. Түс үшке бөлінеді. Олар мыналар: 1.
немесе қайғылы оқиғалардың көрінісі. 2.
Шайтанның адамды қорқыту және онымен ойнау мақсатында көрсетілетін ұйқы ішіндегі көріністер. Бұл түстер мұсылман үшін лас болып кейбір жағдайда тазалануды қажет етеді. 3.
Алла тарапынан сүйген құлдарына жол көрсету немесе аян беру арқылы келген түстер. Бұл түс «салихалы түс» деп аталады. 40
мұсылман күнтізбесінде ескі айдың аяқталып, жаңа айдың басталғанының нышаны болып табылады. Мұхаммед пайғамбардың ораза айы туралы: «Жаңа айды көрсеңдер, оразаны бастаңдар» деген хадисі де бар. С Саби (يبص): балиғатқа жетпеген ұл бала. Қыз бала болса «сабия» деп аталады. Сабилер (ةئباص): ай мен жұлдыздарға табынған қауым өкілдері. Алжир мен Харран аймағы арасында өмір сүрген бұл қауым иудаизм, христиандық және
отқатабынушылықтың кейбір
элементтерін қабылдаған. Құран аяттарында сабилер туралы ақпараттар бар. Сабилердің сенімі бойынша жұлдыздар ұлы рухтар болып табылады.
жасағаны үшін разы болатын ұнатқан ісі, ғибадаты. Садақа (ةقدص): Алла Тағаланың ризалығын алу мақсатында мұқтаж адамдарға дүние-мүлік, ақша және басқа материалдық заттармен жәрдем беру.
жалғасатын жақсылықтар. Салафия (ةيفلس): өздерін «салафи салихиндердің» (сахабалар, табиғиндер және табаға табиғиндер) жолында жүргендер деп танытуға тырысатын діни-саяси қозғалыс. Бұл қозғалыстың ең алғашқы негізін қалаушылар тобы біздің заманымыздың XI ғасырында Ханбали мәзһабы құрамынан бөлініп шыққан. XIV ғасырда Ибн Таймия (1328 жылы қайтыс болған) аталмыш қозғалыстың жұмыстарын жандандырған. Оның шәкірті Ибн Қайим әл-Жаузии (1350 жылы қайтыс болған) одан ары қарай жалғастырған. Ал енді XVIII ғасырда Мұхаммед Ибн Абдулуаһһаб (1794 жылы қайтыс болған) жаңадан кең тұрғыда салафилік сенімге байланысты көзқарастарын таратқан. Салафия діни- саяси қозғалысы қазіргі Сауд Арабиясы мемлекетінде орныққан, басқа да мұсылман елдерінде таралуда. Құранда айтылғандармен ғана шектелу, кейінгі құбылыстардың барлығын жаман бидғатқа жору, Құран аяттарын тура мағынада ғана ұғыну, оларды ақылмен жоруға қарсы шығу, ақылдың пәтуа берудегі маңызын жоққа шығару тәрізді салафилікке негіз болған буквализм көріністері еліміздегі мұсылман жамағаты арасында пікір қайшылықтары мен талас-тартыстарға алып келуде. Сап: қатар, сап. Намаздағы жамағаттың қатары немесе бір сапта тұруы. 41
тарапынан ақыретте берілетін өзіндік ерекшелік сипаты бар сыйлық.
Қажылықта мұсылмандар Сафа және Маруа төбелерінің арасында «саи» деп аталатын амалды орындайды. Саи жасау – екі төбенің арасында жүрістерді қайталап жасау. Бұл ғибадат Исмаил әләйһиссәләмнің анасы Ажардың баласына су іздеп жүгірген оқиғасын еске алады. Хажар ананың Сафа және Маруа төбелерінің арасында бірнеше рет арлы-берлі су іздеп жүгіріп, шаршап, соңғы рет Маруа төбесінің үстіне шыққанда бір дауыс естиді. Сол дауыстың шыққан жағынан бір періште көріп сол жаққа қарай жүреді. Ол жерден содан кейін зәмзәм суы шыққан.
көрген, көзі көрмесе сұхбатына қатысқан, иман келтірген әртүрлі жастағы үлкен және кіші бірнеше немесе одан да көп мұсылмандарға қатысты қолданылатын атау. Сахаба – «сахиб» сөзінің көпше түрі. Сахабалардың аттары аталғанда оларға қатысты «радиаллаху анхум» (Алла Тағала оларға разы болсын) сөзі қолданылады. Сахих хадис (حيحصلا ثيدحلا): тілдік мағынасы «дұрыс хадис» дегенді білдіреді. Терминдік мағынасы: адал, нақты рауилермен соңына дейін тізбегі жалғасқан, әрі қайшылығы (шәзз) мен хадистің дұрыстығын жоятын бүркеме олқылығы (ғилласы) болмаған хадис. Сахих Бұхари (يراخبلا حيحص): хадис жинақтары арасындағы ең танымалы.Танымал алты хадис кітабының біріншісі. «Сахих Бұхари» жинағында 7175 сенімді хадис жинақталған. Бұл хадистер 600 мың хадистің арасынан таңдалып алынған. «Сахих Бұхари» хадистер жинағы 16 жылда жинақталып біткен.
тарапынан бекітілген алты хадис кітабының арасындағы «Сахих Бұхари» мен «Сахих Муслим» хадистер жинақтарына берілген атау.
уақыттың он алтыдан бір бөлігі. Сәресі уақытында ораза ұстаушы тамақтану үшін тұрады.
пайғамбардың есімі айтылғанда немесе жазылған кезде бірге айтылатын тіркес. «Алланың игілігі мен сәлемі болсын» деген мағынаны білдіреді.
Сарф – морфология, ал наһу – синтаксис ілімі. Сәлде: бөрік, тақия сияқты бас киімдерге оралған ақ мата. Сәлде тартып, бас киім кию мүстахаб амалдарға жатады. 42
күн батқанға дейінгі аралықта жеуден, ішуден, жыныстық қатынастан өзін тыю арқылы жасалынатын ислам парыз еткен ғибадаттың түрі. Саи: қажылықта Қағба маңындағы Сафа мен Маруа төбелерінің арасында Сафадан Маруаға және Маруадан Сафаға жеті рет барып-келу. Саи төрт рет бару, үш рет келуден тұрады.
көпшілігін жамандаған адасқан ағым. Сахабаларға жала жапқандарды үш топқа бөлуге болады. 1. Тафдилия – хазіреті Әлиді сахабалардың ең ұлығы дегендер. 2. Сәбәбия – сахабалардың көпшілігін залым, кәпір дегендер. 3. Ғұлат (адасқандар) – хазіреті Әлиді тәңір дегендер.
«Хуруфилер» деп те аталады. Бұл ағымның негізін қалаушы – Абдуллах ибн Сәба.
мұрын, екі қолдың алақаны, тізелер мен аяқ бармақтарының жерге тиюі арқылы орындалатын амал.
сәжде жасау уәжіп. Құран кәрімнің 14 жерінде сәжде аяты бар. Олар: «Ағраф» сүресі, 206-аят; «Рағыд» сүресі, 15-аят; «Нахыл» сүресі, 50-аят; «Исра» сүресі, 109-аят; «Мәриям» сүресі, 58-аят; «Хаж» сүресі, 18-аят; «Фурқан» сүресі, 60-аят; «Нәміл» сүресі, 25-аят; «Сәжде» сүресі, 15-аят; «Сад» сүресі, 24-аят; «Фуссилат» сүресі, 37-аят; «Нәжім» сүресі, 62-аят; «Иншиқақ» сүресі, 21-аят; «Алақ» сүресі, 19-аят.
сәжде. Намаз парыздары мен уәжіптерін уақытынан бұрын немесе кейін оқыған жағдайда сәһу сәждесі орындалады.
құрылған, сипаты кесімді түрде белгілі болмаған көпір деген сипаттама бар. Басқаша айтқанда, рухани жолы бар көпір деп сипатталады. Сонымен бірге «қылдан жіңішке, қылыштан өткір» деп сипаттама берілген. Дүниеде мұсылман болғандар әрі нәпсісіне ие болғандар сырат көпірінен жеңіл өтеді, ал нәпсісіне ие бола алмағандар жұмаққа өте алмай, тозаққа түсіп кетеді делінеді. Сонымен қатар күнәлары үшін тиісті жазасын өтеген мұсылмандар да жұмаққа кіреді делінген. «Үлкен құрбандық алып, сойыңыздар! Өйткені құрбандыққа шалынған малдарыңыз – сырат көпірінен өтердегі көліктеріңіз» деген хадис бар. Сыратул мустақим (ميقتسملا طارص): «ислам діні көрсеткен тура жол» деген мағынаны білдіреді. Құранда «сыратул мустақим» туралы «Фатиха» сүресінің 5-аятында, «Ясин» сүресінің 4-аятында, сондай-ақ «Зухруф» сүресінің 43-аятында баяндалады. «Сахих Муслим» хадис 43
кітабында ардақты Айшаның риуаяты бойынша Хазіреті Мұхаммед дұға жасау барысында «Ей, Микаил, Жәбрейіл мен Исрафилдің Раббысы болған, көктер мен жерді жаратқан, жасырын және ашық кез келген нәрсені білуші Аллаһым! Құлдарының арасындағы айырушылықты түзетуші Хаким (үкім етуші) сенсің. Мені ақиқатқа бастай гөр! Өйткені, сен қалғанынды тура жолға бастаушысың» деген. Садықтар (тура сөйлегендер) мен ақиқатқа ергендердің (шындықты тапқандардың) сөз бірлігі бойынша: «Сыратул мустақим» – «әһлі сүннет уал жамағаттың», яғни пайғамбардың және оны сұхбатына болған сахабалардың жолы. жүктеу/скачать 0,78 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|