Мазмҧны кіріспе

152 
 
Шын іздесек, табармыз шыны ғалым, 
Күнде күйлей бермелік бозбалалық. 
 
Сақ болалық, бір шоқып, бір қаралық! 
Қарауылдар мезгіл ғой, тұр, қаралық! 
Жүз айтқанмен, ӛзгенің бәрі надан, 
Жалыналық Абайға жүр баралық, – 
 
деп, ұстаз ұлылығын танып, жастарды Абай тӛңірегіне топтастырып, данадан 
тәлім  алуға  үндесе,  кейінгі  ӛлеңдерінде  ұстаз  болмысымен  тіпті  үндесіп, 
оның рухын терең ұғынғандығын дәлелдей түседі. 
 
Кім жалғыз, дүниеде есті жалғыз, 
Болмаған соң мұңдасар бір сыңары. 
Жалтақтап жалғыз Абай ӛткен жоқ па?! 
Табылды ма қазақтан соның пары? 
 
Бұл “бұл қазақтан мұңдасар жан таппаған” Абай рухымен астасу емей, не? 
Ұстаз жанын таныса, Шәкәрімдей танысын! 
ХІХ  ғасырдың  екінші  жартысынан  бастап  күрт  алға  басқан  ағартушылық 
ой-сананың  ӛрістеуі  Абай  арқылы  қазақ  поэзиясына  азаматтық  ой-
толғанысты  әкелген  болатын.  Шәкәрім  де  ұлы  ұстаз  ұстанған  осы  бағытты 
дамытты.  Азаматтық  поэзияға  тән  биік  асқақтық,  ӛмір  құбылысына  терең 
үңілген  таным-толғам  Шәкәрім  ӛлеңдерінің  басты  идеялық  тұғырына 
айналды.  Ақынның  шынайы  азаматтық  болмысын,  ақындық  сенім  кӛзін 
айқындайтын  басты  тақырыптар  –  қоршаған  орта,  табиғат  әлемі,  тартысты 
қоғам,  қоғамдағы  адам,  оның  болмысындағы  қадір-қасиет,  адамгершілік 
қағидалары және мінез-құлық, тәрбие негізі. Шәкәрім үшін нағыз адам деген 
атқа лайық жандар – ең биік идеал. “Ескіден қалған сӛз теріп” ӛлеңінде осы 
нақты кӛрініс тапқан: 
 
Жүрегі таза адамдар, 
Зұлымдықтан амандар, 
Қиянатсыз надандар 
Әулиеден кем емес.  
 
Сондықтан  да  жалпы  адамзатқа  тән  асыл  қасиеттер  адалдық  пен  әділдік, 
білімділік  пен  еңбекқорлық,  парасаттылық  пен  зиялылық  мәселелерін 
жырлауға  келгенде  Шәкәрімге  жетер  ақын  жоқ.  Осынау  ізгі  қасиеттердің 
маңызын  ашып,  және  оған  терең  мән  бере  отырып,  ақын  айналасындағы 
адамдар  бойындағы  қасиетсіздікке  жирене  қарайды.  Ӛмірден  кӛргені  мен 

153 
 
одан  түйгенін  ӛлең  арқылы  оқырман  мен  тыңдарманға  ақтарып  салады. 
“Насихат” ӛлеңінде ақын:  
 
Адалдық жолы болар заман бар ма, 
Жем болдық шын жексұрын надандарға.  
Адастың деп отырмын айғай салып, 
Бар тапқаным сол болды, амал бар ма… – 
 
деп  күйінеді.  Ол  надандық  торлаған  қазақ  даласына  адалдық  келіп,  әділет 
жолбасшы болар  күнді  армандайды.  Бұл  арадағы ақын  арманы  ащы ӛксікке 
толы,  үнінде  зарлылық  басым.  Ол  осынау  надандықтың  түп  тамыры 
адамдардың  бойындағы  сауатсыздық  пен  қараңғылықта,  жалқаулық  пен 
бойкүйездікте  жатқанын  жақсы  біледі.  Шәкәрімнің  сыршыл  поэзия  арқылы 
адамдық  болмысты  тануға  ұмтылған  азаматтық  ірі  мақсатының  бірі  – 
ұлтының  бойына  бәле  болып  жабысқан  осы  бір  жағымсыз  қасиеттерден 
арылту.  “Үйретуден  жалықпау”  қағидасын  ұстанған  Абайды  дана  ұстаз 
таныған  Шәкәрім  ұлы  ақын  ұсынған  адамды  адамдыққа  тәрбиелеу  атты 
жанды идеяны одан әрі дамытты. Данышпан Абай: 
 
Болмашы кекшіл, 
Болсайшы кӛпшіл. 
Жан аямай кәсіп қыл! – 
 
деп  нақыл  айтса,  Шәкәрім  де  ұлтқа  қызмет  етуді  адам  баласының  ең  басты 
міндеті, қасиетті парызы санайды.  
 

жүктеу/скачать 2,17 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: