қайтып ораламыз
(Ғ. Мүстафин). Бір күні ел көшкенде,
қыр астында ойнап жүріп, екеуі жұртта қалып
қойыпты...
Асан айқай салып жылай
бастайды
(Ы. Алтынсарин). Осы
сөйлемдердегі баяндауыш құрамындағы (қайтып) ораламыз,
(қалып) қойыпты, (жылай) бастайды көсемшетүлғалы етістіктер
жіктеліп қолданбаса, сөйлем аяқталмас еді, тиянақты да болмас
еді: (қайтып) орала, (қалып) (жылай) бастай, ал бұларды 1 және
3-жақ жіктік жалғаулары сөйлемді тиянақты етіп отыр. Ал
есімше тұлгасы - тиянақты форма. Ол багыныңқы сөйлемнің
баяндауышы болу үшін, жоғарыда көрсетілгендей, тиянақсыз
формада тұру қажет болады. Сондай тиянақсыз форманың
бірі - шартты рай тұлғасы. Шартты рай жіктелсе де, онда
тиянақтылық сипат болмайды, сондықтан да болса керек шарт-
ты рай тұлғасынан болған багыныңқы сөйлемнің баяндауышы
жіктеліп қолданылады, ол — өткен шақ тұлғасы сияқты ерек-
ше түлғамен, жіктік жалғаудың мүжілген түрімен жіктеледі.
Майысса да сынбайтын болат па
десем,
морт кетер шойын
екен ғой (Ғ. Мұстафин).
Достарыңызбен бөлісу: |
