Адам физиологиясы
жүктеу/скачать 28,52 Mb. Pdf көрінісі
|
| Белсенді тыныгу. Жүмыстан кейін бұрынғы күйгс жетудің манызды
амалы - белсенді тынығу. И.М. Сеченовтың тәжірибелері бойынша, қажыған бұлшықеттер, толық тыныштык сақтағаннан гөрі, баска еттерді жұмысқа қосқан кезде тезірек бүрышы қалиына келеді. Ол еттердің өзара алмасып, нэтижелі жұмыс істеу сапасын көтереді. Тынығудың мэні орындалатын жұмыстың сипатына байланысты. Жалпы алганда, жайбарақат тынығу тиімсіз келеді, өйткені одан кейін іске қосылу баяулайды жэне қиындайды. Бұл кезеңде бұлшықеттердің жүмыскерлігі төмендегенмен, олардың өте жоғары электрлік белсенділігі байқалады. Сонымен қатар селқос тынығудан кейін ол баяу қалпына келеді. Сондыктан селкос тыныгу көбінесе ауыр жэне қолайсыз өндіріс жагдайларында істелетін жүмыстан кейін орынды. Тынығудың мағынасы жүктсмені қажыган жүйке орталықгары мсн ағзалардан жүмыс кезінде іске кіріспеген мүшелерге аударақосу. Тыныгу кезінде, шаршаған бұлшықеттерге демалыс беру үшін, дене қалиын өзгертіп отыру керек. Ой еңбегінен кейінгі тыныгу кезінде, ксрісінше, қимыл жүктемелері косылуға тиіс. Мұндай жағдайда жұмысқа кіріскен бүлшықеттердің кабылдағьпптары жүйке орталығына серпіністер жіберіп, оларды қоздырады. Ал козу толқыны жайылган ми қыртысының аймактары индукция зацына сэйкес тежелу үрдістерін жаңғыртады, сөйтіп кайта қалыптасу жақсарады, олардың козғыштық касиеті артады. Тынығуды нәтижелі ұйымдастыру іс-әрекеттердің түрлерін өзгерту мен өндірістік гимнастика аркылы қамтамасыз етіледі. Өндірістік гимнастика жұмыскерлікті жогары деңгейде сақтау мен еңбекшілердің денсаулығын ныгайту үшін көп пайдалы болады. Ол әсіресе аз кимылдайтын жұмыстарда, акыл-ой еңбектсрінде өте тиімді. Жүйксге тиетін жэнс зор зейінді талап ететін жұмыстарда, саусақтың жогары ырғакты, дэлме-дэл, үсақ кимылдарында, бірсарынды істерде жиі жэне қысқа (5-10 мин) үзілістер енгізілуі керск. Тым қатты қажытатын жүмыстарда үзілістер жиі жэне үзаққа созылуы тиіс. Жүмыстың тұракты (статикалық) түрлерін жылжымалы (динамикалық) түрлеріне, қол еңбегін ой еңбегіне алмастырып отыру қажет. Сонымен қатар еңбек пен шынығудың тәуліктік және апталық режимдері сақталуға тиіс. Жұмыскерлікті көтеру үшін
қолайлы гигиеналық, эргономикалык жэне психологиялык жагдайлар толық жасалуы керек. Бұл шаралар организмнің апталық немесе тэуліктік физиологиялык ыргақтарына сэйкес үйымдастырылуға тиіс. Еңбек пен тынығу режимінің нэтижесін багалау үшін жұмыскерлердің эртүрлі көрсеткіштері анықталады.
жүмыскерлігі мен кажу жагдайларын көрсетеді. Мэселен, калыпты жағдайда жұмыскерліктің тұрақты жоғары деңгейі жүмыс мерзімінің алғашқы жартысының 75%-і, ал екінші жартысының 65%-інде далзды. Ал іске қосылу кезеңі жұмыс басталганда 40 минутка созылады. Әрекеттік көрсеткіштердік қайта қалыптасуы 10-15 минут ішінде орнына келсе, кажу шамалы деп есептеледі. Қапжыраган кезде қайта қалыптасу келесі күнге дейін созылады.
калу жэне өндірістік мертігулер арқылы анықталады. Бүлар да еңбек пен тынығу режимдерінің тиімділігін көрсетеді.
Сонымсн бірге еңбек пен тынығу рсжимдерін экономикалық (өндірістік онім сапасы, еңбек өнімділігі) және элеуметтік көрсеткіштер сипатгай алады. Еңбек пен тынығу режимдерінің нэтижесін бірнеше физиологиялық жэне психофизиологиялық эдістер арқылы анықтайды. Ол үшін жұмыскерліктің динамикасын өндірілген өнімдердін, мөлшері мен сапасын есептеп тексереді. Психофизиолоі иялық эдістерде жұмыс кезінде адамның көру, есту, қозғалыс талдағыштарының қызмегін тексеру, қантамырының соғу жиілігі, қанның артериялық қысымы, жүректің систолалық жэне минуттық көлемдері анықталады. Әртүрлі кестелер, тестілер арқылы зейін, зерде жэне ақыл-ой тексеріледі. Қазіргі кезде еңбек жэне спорт физиологиясында адамның эртүрлі жағдайын жэне ауруға шалдығуын болжау өте маңызды орын алады. Әсіресе бүл организм мен қоршаған ортаның арақатынасы өзгергенде, төтенше түрткілер эсер еткенде, еңбек жэне машыктану жүктемелерінен кейінгі қажу пайда болғанда қолданылады. Организмнін эртүрлі
әрекеттік күйі
вегетативтік (энергиялық), соматикалык немесе бұлшыкет (орындаушы) жэне психофизиологиялык (меңгеруші) жүйелер аркылы анықталады (П.К Анохин, В.И. Медведев). Әрекеттенудің энергиялық деңгейін ішкі агзалардың (жүрек-тамыр, тыныс алу, эндокриндік, қан жүйесі т. б.) қызметі арқылы бағалайды. Оның орындаушы деңгейін рефлексометрия эдісімен бүлшықет пен орталық жүйке жүйесінің психомоторлық көрсеткіштері арқылы анықтайды. Әрекеттенудің меңгеруші (психофизиологиялык) деңгейін ойлау, зейін, зерде ерекшеліктерінің көрсеткіштері аркылы тексереді. Осы комплексті эдістерді қолданып, адамның іс-әрекетіне, спортпен айналысуға мүмкіндігін жэне қабілетін t болжауға болады. Сонымен бірге адамның үж^імға сыйымдылығы, эмоциялық күйі, мінез-құлығы, еркі, санасы, мотивациясы, еңбек сүйгіш қасиеттеріне ұзақ мсрзімге болжам жасалады. жүктеу/скачать 28,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|