Бағдарламасының ( Syllabus) титулдық парағы Нысан пму ұс н

Сөз   түбірінің   дамуы.   Қосымшалар.   Сөз

жасаудың қалыптасқан тәсілдері.

Жоспар (қарастырылатын мәселелердің тізімі:

1.

Сөз түбірінің дамуы. Қосымшалар.

Сөз жасаудың қалыптасқан тәсілдері.

Түбірдің тарихи сипаты.  Қазіргі қазақ тілінде  тын, қарт, қария,  айт,

кел, кет  төрізді әр түрлі грамматикалық кластарға жататын сөздер — түбір

(жалаң түбір) деп танылады да, айтыс, келіс, кетіс, қарттық, тыныш тәрізді

сол түбірлерден әр түрлі аффикстер арқылы жасалған сөздер туынды түбірлер

немесе   туынды   сөздер   деп   қаралады.  Осы   сөздерді   өзара   салыстырғанда,

олардың   өз   арасында   да   кейбір   алшақтықтар   кездесетіндігі   байқалады.

Мысалы,  қарт, қария, кәрі —  бүл үшеуіне ортақ морфема  қар-, -т, -йа, -і

белгісіз қосымшалар, түбір қүрамына қатысы жоқ элементтер,  айт, айтыс,

айқай,  ортақ түбір  ай-,  сонда айтыс сөзінің қүрамындағы қосымшалар  -ыс

және   -т  элементі,   ал  айқай  алдыңғылармен   түбірлес   екені   мағыналық

байланысынан   көрінеді.   Кейде   бір-бірімен   тікелей   мағыналық   байланысы

жоқ сөздерді салыстыру арқылы да ортақ түбірді ажыратуға болады: кел, кет,

беліктері бірыңғай (ке-), қал, қайт, қайыр етістіктерін өзара салыстырғанда да

алдыңғы морфемалар бірыңғай да  (қа-), -л, (й) т-, (й) ыр морфемалары ғана

езгеше   болып   шығады.   Бүл   фактілер   кейбір   антонимдік   қатынасты

сез.парларының қалыптасуы да белгілі дәрежеде арнаулы аффикстер арқылы

болғандығын   керсетеді.   Қысқасы,   осы   азғана   фактілер   тобына   жасалған

талдаудың әзі де (және тек бір ғана тіл ыңғайында) қазіргі тіл нормалары

бойынша   бөліп-жаруға   келмейтін   жалаң   түбір   деп   қаралатын   сөздердің

недәуір   тобы   "мағынасыз"   түбірлер   мен   "белгісіз"   қосымшаларға

ажырайтындығын көрсетеді.

Олардың арғы негізі жайлы қазіргі түркологиядағы екі пікір: а) олардың арғы

негізі дербес сөздер деп қарайтын көзқа-рас; ә) кез келген қосымшаның арғы

негізі дербес сөз деп қарауға  бола бермейтіндігі, олардың біразының о баста-ақ

қосымша   екендігі

 жайлы,   бүл   пікірлерді   дәлелдейтін   фактілер.

Қосымшалардың  синкретизмі, ескі түркі тіліндегі бүл қүбылыстың іздері. Қазіргі

тілдегі  грамматикалық кластар бойынша жіктелген қосымшалар тіл дамуы-ның

соңғы,   жоғарғы   сатысының   жемісі   екендігі.

тәсілдері. Аффиксация, оның шығуы мен қалыптасуы жайлы. Субстантивация,

сөздің   синтаксистік   қол-данылуы   -   сездердің   грамматикалық   кластарға

жіктелуінің негізгі