Қазіргі тілдегі бірсыпыра түбірлер -ра//ре түлгалы болып отырады. Сан
жағынан бүлар аса үлкен топ та емес. Кейбір фактілерге қарағанда -ра екі түрлі
аффикстің қосындысы. Мысалы, ажыра етістігі соны дәледцейді. Көне түркі
тілінде адыр, соның фонетикалық бір варианты ажыр//аджыр. Онда сонғы -а
негіздің ескіруімен байланысты қосылған қосымша болып шығады. Сондай-ақ,
Э. В. Севортян былжыра
1
етістігін қазақ тілінің фактілері негізінде былжыра
түріңце жіктейді. Өйткені қазақ тілінде былжыр сын есімі бар, сонда есімді
етістікке айнаддыратын қосымша -ра емес, -а. Қазақ тілінде осымен мәндес
(олай болса түбірлес болуы да әбден ықтимал) былшы етістігі де бар. Бүл да
байырғы түбір емес, негіз. Мағыналық жағындағы мынадан көрінеді: былшы
— процесс, процестің нәтижесі — былжыр. Айырмашылық бірінде ж,
бірінше ш дыбысының айтылуы. Алж>ш ауысуы түркі тілдерінде әр кез
кездесіп отыратын қүбылыс. Қазақ тілінде ж-ның ш-ға ауысуы говорлар
қүрамында бар.
Сонымен, қазақ тіліндегі былжыр туыңды етістіктің -р арқылы есімге
айналуы, былжыра сол есімнің -ра арқылы етістікке айналуы болып шығады.
|