Эмпириялық зерттеулер әдістері

34 
 
Салыстыру  –  бҧл  екі  немесе  бірнеше  нысандарға  қатысты  заттар  мен  шын 
мәніндегі қҧбылыстың айырмашылығы мен ҧқсастығын белгілейтін процесс. 
Салыстыру әдісі келесі талаптар орындалатын болса жемісті болады:  
(1) белгілі объективті ҧқсастығы бар қҧбылыстарды ғана салыстыруға болады;   
(2)  айтарлықтай  маңыздылығы  барларға  ғана  (жоспарлы  нақты  міндеттер 
белгілері бойынша) салыстыру жҥргізілуі тиіс.  
Тҥрлі нысандар немесе қҧбылыстарды салыстыру мақсатында ҥшінші нысанмен 
(эталон) тікелей немесе жанама тҥрде салыстыруға болады. 
Бірінші  жағдайда  негізінен  сапалы  нәтижелер  алынады  (ҥлкен-кіші;  жоғары-
тӛмен).  Нысандарды  эталонмен  салыстыру,  сапалы  сипаттама  алуға  мҥмкіндік 
береді. Осындай салыстырулар ӛлшемдік деп аталады.  
Салыстыру кӛмегімен нысан туралы екі жолмен ақпараттарды алуға болады. 
(1) салыстырудың тікелей нәтижесі (бастапқы ақпарат);  
(2) бастапқы деректерді ӛңдеудің нәтижесі (екінші немесе негізгі ақпарат).   
Ӛлшемдік  - кейбір кӛлемдердің бірлік белгілерін сандық тҥрде анықтау.  Ӛлшем 
келесі негізгі элементтердің болуын қажет етеді: нысан, эталон  ӛлшемдері, ӛлшем 
жабдықтары,  ӛлшем  әдістері.  Ӛлшем  салыстырмалы  операциялардан  дамиды, 
сонымен қатар мықты және жан-жақты тану қҧралы болуы керек.  
Эксперимент – нысанды зертеу әдісі, ізденуші белсенді және мақсатты бағытта 
жасанды жағдай туындата отырып әсер етеді немесе оның сәйкес қҧрамын анықтау 
мақсатында табиғи жағдайларды пайдаланады.  
Нысанды  экспериментальды  зерттеуді  байқаумен  салыстырғандағы  оның 
басымдылығы мыналар:  
(1)  эксперимент    процесі  кезінде    негізгі  процеске  әсер  беретін  қосалқы 
факторларды жоя отырып, «таза тҥрінде»  қҧбылысты зерттеу; 
(2) экспериментальдық жағдайда нысанның қҧрамын зерттеуге болады; 
(3) эксперименттің қайталануы: бір сынау қажетті санда жҥргізуі керек. 
Эксперимент мынандай жағдайларда жҥргізіледі: 
(1) ертеде белгісіз қасиетін анықтауға  талаптану кезінде; 
(2) теоретикалық дҧрыс қҧрастырылғандығын тексеру кезінде  ; 
(3) қҧбылысты кӛрсету кезінде . 
Ғылыми зерттеулерде эксперимент және теория тығыз ӛзара байланысты.  
Экспериментті  елеусіз  қалдыру  қателесуге  соқтырады,  сондықтан  да 
эксперименттік зерттеулерді кеңейтіп жҥргізу, барлық замануаи ғылымның ерекше 
жолының бірі болып саналады. 
Ағылшын  ғалымы  және  жаратылыстанушы  А.  Конан  Дойль  афоримзмін  еске 
тҥсіру  пайдалы:  "It is  a  capital  mistake to  theorize  before  one  has  data.  Insensibly  one 
begins  to  twist  facts  to  suit  theories,  instead  of  theories  to  suit  facts."  (Sir  Arthur  Conan 
Doyle  (1859-1930).
  «
Капиталдың  қателігі  деректер  болғанға  дейін  теорема  болып 
табылады.  Бейтаныс  фактілерге  сәйкес  келу  ҥшін  теорияларға  емес,  теорияларға 
сәйкес келетін фактілерді бҧру». «Ошибкой капитала является теоретизация до того, 
как  у  вас  есть  данные.  Незнакомец  начинает  закручивать  факты,  чтобы 
соответствовать  теориям,  а  не  теориям,  чтобы  соответствовать  фактам»  (Sir  Arthur 
Conan Doyle (1859-1930). 
 
Ӛзіндік бақылау сҧрақтары 

35 
 
1. «Ғылым» - анықтама беріңіз. 
2. Ғылым қалай жіктеледі? 
4. Фундаментальды және қолданбалы зерттеулердің айырмашылығы неде?  
5. Ғылыми-зерттеулердің этаптары. 
6. Ғылыми проблема деген не?  
 
Ҧсынылған әдебиеттер 
1.  Ахметсадыков  Н.Н.,  Омарбекова  У.Ж.,  Хусаинов  Д.М.  Ветеринария  негіздері  - 
Алматы, 2010, 336 б. 
2. Новиков А.М. Методология научного исследования. – М.: Либроком. 2013. -272 с. 
3.  Новиков  А.М.  Методология:  Основания    методологии.  Методология  научного 
исследования. Методология практической деятельности. М.:Красанд. 2014. -632 с. 

жүктеу/скачать 1,94 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: