Ордабекова Хафиза Арысбайқызы

21 
Индекс таңбалар таңбалаушы мен таңбалаушының уақыт пен кеңістіктегі 
орналасуы жағынан өзара үйлесуін танытатын таңба саналады. Мұндай таңба 
түріне қардағы аңның ізін, құмдағы адамның ізін, адам ауырғандағы 
симпомдық белгілер, түтін т.б.
Символ таңбаларды өзге этнос өкілдеріне ондағы берілетін ақпарат 
түсініксіз болады, себебі мұндай таңбаларды сол қоғамдық ортаға ғана 
түсінікті. Күрделі символдық таңба ретінде сөз немесе тұрақты сөз тіркесіне 
талдау 
жасайық. 
Н.Уәли 
ашішектей 
созылу 
тұрақты 
тіркесінің 
фразеологиялық мағынасын «ұзаққа созылған, бас-аяғы көрінбейтін, адамды 
ығыр қылатын баяу іс-әрекет» ретінде бере отырып, фразеологиялық мағына 
ақиқат дүниедегі денотаттық ситуацияның тілдік ұжымның санасында 
фреймдік құрылым ретінде қалыптасуымен байланыстырады. Тілдік санада 
қалыптасқан фразеологиялық бірліктің құрылымын Н.Уәли былайша 
түсіндіріп береді: «жаңа сойылған малдың ішек-қарны тазаланады, әсіресе, аш 
ішек ұзын, жіңішкелеу болғандықтан, ши жүгіртіп, сумен шаю ұзаққа 
созылып, баяу орындалады». Н.Уәлидің көрсетуінше, дәл осы жағдаят
«ұзақтық, баяулық» ұғымдық белгілері екіншілік номинацияның жасалуына 
негіз болып тұр (3,17). 
Тілдегі таңбалық бірліктер халықтың дүниетанымы мен болмысынан, рухани 
мәдениеті мен сол халық тіршілігінен, өмір сүрген ортасынан, менталитетінен, 
психологиясы мен әлеуметтік-саяси көзқарасынан мағлұмат береді. Мәселен, 
қазақ және орыс тілдерінде «бас – голова» лексемасымен келген 
фразеологиялық тіркестер «бас – жоғары әлем бөлігі, негізгі бөлігі» деген 
таңбалық белгісі негізінде бас құда, бас бәйге, бас тоғыз, бас маман, бас 
жүлде, бас мақала, бас әріп; в первую голову, главный специалист; «бас – 

жүктеу/скачать 1,73 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: