Учебное пособие для магистрантов. Астана: Мастер по

92 
 
Транскрипция 
Западная сторона I. 1-40 

93 
1. üze kök teŋri, asra jaɣyz jer qylyntuqda ekin ara kisi oɣly qylynmys. Kisi oɣlynda üze 
ečüm apam bumyn qaɣan, istemi qaɣan olurmys. Olurypan türük bodunyn elin, törüsin tuta 
birmis, iti birmis.
2. Tört buluŋ qop jaɣy ermis. Sü sülepen tört buluŋdaqy bodunyɣ qop almys. Qop baz 
qylmys. Bašlyɣyɣ jükündürmis, tizligig sökürmis. Ilgerü qadyrqan jyšqa tegi kirü temir 
qapyɣqa tegi qondurmys. Ekin ara
3. Idi oqsyz kök türük anča olurur ermis. Bilige qaɣan ermis, alp qaɣan ermis. Bujruqy 
jeme bilige ermis erinĉ, alp ermis erinĉ. Begleri jeme boduny jeme tüz ermis. Any üčün elig 
anča tutmys erinč. Ilig tutup törüg itmis. Özi anča
4. kergeg bolmys. Joɣčy syɣytčy öŋre kün tuɣsyqda bökli čöllig el tabɣač, tüpüt,apar, 
purum, qyrqyz, üč-quryqan, otuz-tatar, qytaj, tataby bunča bodun kelipen syɣtamys joɣlamys. 
Andaɣ külüg qaɣan ermis. Anda kisre inisi qaɣan
5. bolmys erinč. Oɣly qaɣan bolmys erinč. Anda kisre inisi ečisin teg qylynmaduq erinč. 
Oɣly qaŋyn teg qylynmaduq erinč. Biligsiz qaɣan olurmys erinč. Jablag qaɣan olurmys erinč.
Bujruqy jeme biligsiz erinč, jablaq ermis erinč.
6. Begleri boduny tüzsiz üčün, tabɣač bodun tebligin kürlüg üčün armaqčysyn üčün inili 
ečili keksürtükin üčün begli, bodunlyɣ joŋašurtuqyn üčün türük bodun illedük ilin yčɣynu 
ydmys.
7. Qaɣanladuq qaɣanyn jitürü ydmys. Tabɣač bodunqa beglik ury oɣlyn qul boldy, silik 
qyyz oɣlun küŋ boldy. Türük begler türük atyn ytty. Tabɣačɣy begler tabɣač atyn tutpan. Tabɣač 
qaɣanqa 
8. kürmis. Elig jyl isig küčig bermis. Ilgerü küün tuɣsyqda bökli qaɣanqa tegi sülejü 
birmis. Tabɣač qaɣanqa ilin törüsin aly birmis. Türük qara qamaɣ 
9. bodun anča timis. «ellig bodun ertim. elim amty qany? Kimke elig qazɣanur men», -tir 
ermis. «Qaɣanlyɣ bodun ertim. Qaɣanym qany? Ne qaɣanqa isig küčig birürmin», -tir ermis. 
Anča tip tabɣač qaɣanqa jaɣy bolmys.
10. Jaɣy bolup itinü jaratunu umaduq jana ičikmis. Bunča isig küčig birtükgerü saqynmaty 
«türük bodun ölürejin, uruɣsyratajyn», -tir ermis. Joq ydu baryr ermis. Üze türük teŋirisi, türük 
yduq jeri 
11. suby anča temis. Türük bodun joq bolmazun tijin, bodun bolčun tijin qaŋym ilteris 
qaɣanyɣ, ögim Ilbilige qatunyɣ teŋri töpesinde tutyp jügerü kötürmis erinč. Qaŋym qaɣan jiti 
jigirmi erin tašyqmys. Tyšra.
12. Joryjur tijin kü esidip balyqdaqy taɣyqmys, taɣdaqy inmis tirilip jetmis er bolmys. 
Teŋri küč birtük üčün qanym qaɣan süsi böri teg ermis. Jaɣysy qoj teg ermis. Ilgerü quryɣaru 
sülep tirmis qobratmys. Qamaɣy.
13. Jeti jüz er bolmys. Jeti jüz bolup elsiremis, qaɣansyramys bodunyɣ, küŋedmis 
quladmys bodunyɣ, türük törüsin yčɣynmys bodunyɣ, ečüm apam törüsinče jaratmys, 
bošɣurmys. Töles, tarduš bodunyɣ anda etmis.
14. Jabɣuɣ, šadyɣ anda birmis. Tabɣač bodun jaɣy ermis. Jyryja baz qaɣan toquz-oɣuz
bodun jaɣy ermis. Qyrqyz, quryqan, otuz-tatar, qytaj, tataby qup jaɣy ermis. Qanym qaɣan 
bunča, [ . . . . . . . . ] 
15. Qyrq artuqy jeti joly sülemis jigirmi süŋüš süŋüšmis. Teŋri jarylqaduq üčün illigig 
elsiretmis. Qaɣanlyɣyɣ qaɣansyratmys. Jaɣyɣ baz qylmys. Tizligig sökürmis, bašlyɣyɣ 
jüküntürmis. Qanym qaɣan anča ilig 
16. törüg qazɣanyp uča barmys. Qaŋym qaɣanqa bašlaju baz qaɣanyɣ balbal tikmis. Ol 
törüde üze ečim qaɣan olurty. Ečim qaɣan olurypan türük bodunyɣ jiče itdi, igitti. Čyɣajyɣ [baj 
qyldy, azyɣ üküs qyldy]. 
17. Ečim qaɣan olurtuqta özüm tarduš bodun üze šad ertim. Ečim qaɣan birle ilgerü jašyl 
ügüz šanduŋ jazyqa tegi süledimiz. Quryɣaru temir qapyɣqa tegi süledimiz. Kögmen ača qy 
yrqyz jirine tegi süledimiz.

94 
18. Qamaɣy biš otuz süledimis. Űč jigirmi süŋüšdimiz. Illigig ilsiretdimiz, qaɣanyɣ 
qaɣansyratdymyz. Tizligig sökürtimiz. Bašlyɣyɣ jükündürtimiz. Türges qaɣan türükimiz 
[bodunymyz erti. Bilmedükin] 
19. üčün biziŋe jaŋyluqyn üčün ölti. Bujruqy begleri jeme ölti. Onoq bodun emgek körti. 
Ečümiz apamyz tutmys jir sub idisiz bolmazun tijin az bodunyɣ itip jar [atyp. . . . . ] 
20. bars beg erti. Qaɣan at bunda biz birtimiz. Siŋilim qunčujuɣ birtimiz. Özi jaŋyldy, 
qaɣany ölti. Bodunu küŋ qul boldy. Kögmen jir sub idisiz qalmazun tijin az qyrqyz bodunyɣ 
i[tip] jarat[yp keltimiz. Süŋüšdimiz ilin].
21. Jana birtimiz. Ilgerü qadyrqan jyšyɣ aša bodunyɣ anča qonturtymyz. Anča itdimiz. 
Quryɣaru keŋü-tarmanqa tegi türük bodunuɣ qonturtymyz. Anča itdimiz ol ödke quul qulluɣ 
bolmys erti. [küŋ küŋlüg bolmys erti. Inisi ečisin bilmez erti. Oɣly qaŋyn bilmez erti].
22. Anča qazɣanmyš anča itmis elimis, törümiz erti. Türük, oɣuz begleri, bodun esidiŋ! 
Üze teŋri basmasar, asra jir tilinmeser, türük bodun, eliŋin törüŋin kim yrtady. . Udtačy. . .
[ert]i. Türük bodun
23. Ökün! Küregüŋün üčün igitmis. Bilige qaɣanyŋyn ermis, barmys. Edgü eliŋe kendü 
jaŋyldyɣ, jablaq kigürtig. Jaraqlyɣ qandan kelip jaj eltidi. Süŋüglig qandan kelipen süre eltidi. 
Yduq ötüken jyš [bodun bardyɣ ilgerü baryɣma] 
24. bardyɣ. Quryɣaru baryɣma bardyɣ. Barduq jirde edgüg ol erinč. Qanyŋ subča jügürti, 
söŋüküŋ taɣča jatdy. Beglik ury oɣlyŋ quul boldy. Silik qyz oɣlyŋ küŋ boldy. Bilmedük üčün 
[jablaqyŋyn üčün ečim qaɣan uča bardy] 
25. Bašlaju qyrqyz qaɣanyɣ balbal tikdim. Türük bodunyɣ aty küsi jog bolmazun tijin 
qanym qaɣanyɣ, ögüm qatunyɣ kötürmis teŋri, il birigme teŋri, türük bodun aty küsi joq 
bolmazun [tijin özümin ol teŋri 
26. qaɣan olurytdy erinč. Neŋ jylsyɣ bodunqa olurmadym. Ičre ašsyz, tyšra tonsyz jabyz 
jablaq bodunda üze olurtym. Inim Kül-tegin birle sözlešdimiz. Qaŋymyz ečimiz qaz[ɣanmyš 
bodun aty küsi joq bolmazun] 
27. tijin türük bodun üčün tün udymadym, küntüz olurmadym. Inim Kül-tegin birle eki 
šad birle ölü jitü qazɣandym. Anča qazɣanyp biriki bodunyɣ ot sub qylmadym. Men [özim 
qaɣan olurtuqyma jir saju]
28. barmyš bodun ölü jiti jadaɣyn jalaŋyn jana kelti. Bodunyɣ igidejin tijin jyrɣaru oɣuz 
bodun tapa, ilgerü qytaj, tataby bodun tapa , birgerü tabɣač tapa uluɣ sü eki jigir[mi süledim. . . 
süŋüsdim anda] 
29. kisre teŋri jarylqazu qutym bar üčün ülügüm bar üčün ölteči bodunuɣ tir igitdim. Jalaŋ 
bodunuɣ tonlyɣ, čyɣaj bodunyɣ baj qyltym. Az bodunyɣ üküš qyltym. Yɣyr elligde [yɣyr 
qaɣanlyɣda jig qyltym. Tört buluŋdaqy ] 
30. bodunuɣ qup baz qyltym, jaɣysyz qyltym. Qup maŋa kürti. Isig küčig birür bunča 
törüg qazɣanyp inim Kül-tigin özi anča kergek boldy. Qanym qaɣan učduqda inim Kül-tigin jit[i 
jašda qaldy. On jašda] 
31. Umaj teg ögüm qatyn qutyŋa inim Kül-tigin er at boldy. Alty Jigirmi jašyŋa ečim 
qaɣan ilin törüsin anča qazɣandy. Alty čub soɣdaq tapa süledimiz, buzdymyz. Tabɣač oŋ-tutug 
biš t[ümen sü kelti. Süŋüšdimiz] 
32. Kül-tigin jadaɣyn oplaju tegdi. Oŋ-tutuq jorčyn jaraqlyɣ eligin tutdy. Jaraqlyɣqy 
qaɣanqa ančulady. Ol süg anta joqqyšdymyz. Bir otuz jašiŋa čača-seŋünke süŋüsdimiz. Eŋ ilki 
tadyqyn čoryn boz [atyɣ binip tegdi. Ol at anda] 
33. ölti. Ekinti yčbara jamtar boz atyɣ binip tegdi. Ol at anda ölti. Üčünči jegin silig begiŋ 
kedimlig toryɣ at binip tegdi. Ol at anda ölti. Jaraqynda, jalmasynda jüz artyq oqun urty. [Jüziŋe, 
bašyŋa bir tegmedi. . . .] 
34. tegdükin, türük begler uqup bilirsiz. Ol süg anda joq qyšdymyz. Anda kisre jir Bajyrqu 
uluɣ irkin jaɣy boldy. Any jajyp türgi jarɣun költe buzdymyz. Uluɣ irkin az qyja erin tezip 
bardy. Kül-tigin [alty otuz]

95 
35. jašyna qyrqyz tapa süledimiz. Süŋük batymy qaryɣ sökpen. Kögmen jyšyɣ toɣa joryp 
qyrqyz bodunyɣ uda bašdymyz. Qaɣanyn birle soŋa jyšda süŋüšdimiz. Kül-tegin bajyrqunyŋ aq 
adɣyryɣ 
36. binip oplaju tegdi bir erig oqun urdy. Eki erig udyšru sančydy. Ol tegdükde 
bajyrqunyŋ aq adɣyryɣ udluqyn syju urtu. Qyrqyz qaɣanyn ölürtimiz. Ilin altymyz. Ol jylqa 
türgeš[tapa altun jyšyɣ] 
37. toɣa ertis ügüzig keše jorydymyz. Türges bodunuɣ uda basdymyz. Türges qaɣan süsi 
bolčuda otča borča kelti. Süŋüsdimiz. Kül-tigin bašɣu boz at binip tegdi. Bašɣu boz k[...........] 
38. tutuzty ekisin özi altyzdy. Anda jana kirip türges qaɣan bujruqy az tutuqyɣ eligin 
tutdy. Qaɣanyn anda ölürtümiz. Ilin altymyz. Qara türges bodun qup ičikdi. Ol bodunyɣ tabarda 
qo[ndurtymyz. . . . . . ] 
39. Soɣdaq bodun itejin tejin jinčü üguz keče temir qapyɣqa tegi süledimiz. Anda kisre 
qara türges bodun jaɣy bolmys. Keŋres tapa bardy. Biziŋ sü aty turuq azuqy joq erti. Jablaq kisi 
er[. . . . . . . ] 
40. Alp er biziŋe tegmis erti. Andaɣ ödke ökünip Kül-tiginig az erin ertürü yttymyz. Uluɣ 
süŋüš süŋüšmiš. Alp šalčy aq atyn binip tegmiš. Qara türges bodun anda ölürmiš almyš. Jana 
joryp [. . . . . . . ] 

жүктеу/скачать 3,42 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: