2 (17) • 2010 1 Караганда 2010
жүктеу/скачать 2,62 Mb. Pdf көрінісі
|
| 2 (17) • 2010 1 Караганда 2010 ҚЭУ Жаршысы: экономика, философия, педагогика, юриспруденция ЖУРНАЛЫ ЖУРНАЛ Вестник КЭУ: экономика, философия, педагогика, юриспруденция Издается с июля 2003 г. 2003 жылдың шілдесінен шығады ISSN 1998-7862 Жазылу индексі: 74106 Подписной индекс: 74106 Журнал Қазақстан Республикасының Мәдениет, ақпарат және қоғамдық келiсiм министрлiгiнде тiркелген (тiркеу куәлiгi № 3672-Ж 11.03.2003 ж.) МЕНШІК ИЕСІ Қазақтұтынуодағы Қарағанды экономикалық университеті мемлекеттік емес мекемесі Журнал зарегистрирован в Министерстве культуры, информации и общественного согласия Республики Казахстан (регистрационное свидетельство № 3672-Ж от 11.03.2003 г.) СОБСТВЕННИК Негосударственное учреждение “Карагандинский экономический университет Казпотребсоюза” (г. Караганда) № 2 (17) ВЕСТНИК КЭУ: ЭКОНОМИКА, ФИЛОСОФИЯ, ПЕДАГОГИКА, ЮРИСПРУДЕНЦИЯ 2 РЕДАКЦИОННЫЙ СОВЕТ Аймагамбетов Е.Б. ректор, доктор экономических наук, профессор (председатель) Сатубалдин С.С. академик НАН РК, доктор экономических наук, профессор Алимбаев А.А. директор института регионального развития, д.э.н., профессор Алиев У.Ж. доктор экономических наук, доцент Григорова Т.В. зав. кафедрой экономической теории СибУПК, доктор экономических наук, профессор (г.Новосибирск) Ефремова Г.М. доктор экономических наук, профессор СибУПК (г.Новосибирск) Искакова З.Д. доктор экономических наук, профессор КЭУ Касенов Б.К. доктор философских наук, профессор Николенко С.С. доктор экономических наук, профессор Полтавского кооперативного института (Полтава) Невматулин А.М. проректор по научной работе кандидат экономических наук, профессор КЭУ (зам.председателя) Айнабек К.С. директор НОЦ университета, д.э.н. , профессор Борбасова З.Н. д.э.н., доцент, зав. кафедрой маркетинга Весельская Н.Р. к. ю. н., доцент, зав.кафедрой правового регулирования экономических отношений Сальжанова З. А. д.э.н., профессор, зав. кафедрой экономики и менеджмента Серикова Г. С. к.э.н., доцент, ведущий научный сотрудник НОЦ университета Сихимбаева Д.Р. д.э.н., профессор, профессор кафедры Экономики и менеджмента Накипова Г.Н. д.э.н., декан учетно-финансового факультета Осик Ю.Н. к.т.н.. доцент, ведущий научный сотрудник НОЦ РЕДАКЦИОННАЯ КОЛЛЕГИЯ 2 (17) • 2010 3 СОДЕРЖАНИЕ ЭКОНОМИЧЕСКАЯ ТЕОРИЯ Я Айнабек К.С. АДАМ - ШАРУАШЫЛЫҚ ЖҮРГІЗУ СУБЬЕКТІСІ РЕТІНДЕ 5 Кадырова Г.А. НАПРАВЛЕНИЯ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ СРЕДСТВ СЫРЬЕВОГО СЕКТОРА ЭКОНОМИКИ РК В УСЛОВИЯХ ПОСТКРИЗИСНОГО РАЗВИТИЯ 11 Жакишева А.А. ЛИБЕРАЛИЗАЦИЯ ВНЕШНЕЙ ТОРГОВЛИ КАЗАХСКОЙ РЕСПУБЛИКИ 13 Тержанова А.Ж. ПРОЦЕССЫ МОДЕРНИЗАЦИИ В УСЛОВИЯХ АДМИНИСТРАТИВНОЙ ЭКОНОМИКИ 18 ТЕОРИЯ УПРАВЛЕНИЯ Я Раисов Э.М. НЕКОТОРЫЕ ВОПРОСЫ ОРГАНИЗАЦИИ И УПРАВЛЕНИЯ РЫНКОМ МЕДИЦИНСКИХ УСЛУГ В РЕСПУБЛИКЕ КАЗАХСТАН 21 Есенгалиева А.М. ПРИГРАНИЧНОЕ СОТРУДНИЧЕСТВО КАЗАХСТАНА И РОССИИ: СОСТОЯНИЕ И ПЕРСПЕКТИВЫ 26 Адыкамова Ж.Д. ЗАРУБЕЖНЫЙ ОПЫТ НАРАЩИВАНИЯ КОНКУРЕНТОСПОСОБНОСТИ ПРИ ПОМОЩИ КЛАСТЕРИЗАЦИИ КАК ИННОВАЦИОННОЙ ФОРМЫ УПРАВЛЕНИЯ ПРОИЗВОДСТВОМ 28 Жеңісбек А. ПОСТДАҒДАРЫСТЫҚ КЕЗЕҢДЕ МЕМЛЕКЕТТІҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ САЯСАТЫН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ 32 Омаров М.Е. РОЛЬ КАДРОВОГО МЕНЕДЖМЕНТА В РАЗВИТИИ ИНДУСТРИИ ТУРИЗМА КАЗАХСТАНА 36 СОЦИАЛЬНАЯ СФЕРА Я Бирюков В.В. ЧЕЛОВЕЧЕСКИЙ КАПИТАЛ В СТРУКТУРЕ ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНОГО КАПИТАЛА ФИРМЫ 40 Капелюк З.А. Капелюк С.Д. ПРИМЕНЕНИЕ МЕТОДОВ КЛАСТЕРНОГО АНАЛИЗА В ИССЛЕДОВАНИИ УРОВНЯ ЖИЗНИ НАСЕЛЕНИЯ КАЗАХСТАНА 42 Иманалиева Ж.Т. СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ СИСТЕМЫ МОТИВАЦИИ УЧИТЕЛЕЙ ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ ШКОЛ В КЫРГЫЗСКОЙ РЕСПУБЛИКЕ 48 Абдрахманова А.С. ВОПРОСЫ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ УСЛУГ 51 Утепова М.М. К ВОПРОСУ СОЗДАНИЯ И ФУНКЦИОНИРОВАНИЯ ЦЕНТРОВ РАЗВИТИЯ НАУЧНО-ПРИКЛАДНЫХ ИССЛЕДОВАНИЙ И ИННОВАЦИЙ В ВУЗАХ В РАМКАХ ПРОЕКТА "ТЕМПУС PERSEUS" 53 Абдрахманова А.С. ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ РАЗВИТИЯ СФЕРЫ УСЛУГ 55 Кулумбетова Л.Б. АНАЛИЗ СОВРЕМЕННОГО СОСТОЯНИЯ РЫНКА ЖИЛЬЯ КАЗАХСТАНА 57 ФИНАНСОВАЯ СИСТЕМА Я Ажаипова И.Ш. СОСТОЯНИЕ ФИНАНCОВ КОРПОРАЦИЙ (ПРЕДПРИЯТИЙ) ПРОМЫШЛЕННОСТИ АКТЮБИНСКОЙ ОБЛАСТИ 60 ВЕСТНИК КЭУ: ЭКОНОМИКА, ФИЛОСОФИЯ, ПЕДАГОГИКА, ЮРИСПРУДЕНЦИЯ 4 Абдрахманов Н.Т. КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДЕГІ НЕСИЕ ТӘУЕКЕЛІ ЖӘНЕ ОНЫ БАСҚАРУ 63 Елшибеков С. СОЦИАЛЬНО-ЭКОНОМИЧЕСКИЕ ПРОБЛЕМЫ РАЗВИТИЯ НАЛОГОВОЙ СИСТЕМЫ РК В СОВРЕМЕННЫХ УСЛОВИЯХ 65 Кожанов Б. ИСЛАМСКАЯ МОДЕЛЬ ПРОЕКТНОГО КРЕДИТОВАНИЯ - КАК ПЕРСПЕКТИВНОЕ НАПРАВЛЕНИЕ РАЗВИТИЯ КРЕДИТОВАНИЯ ПРОЕКТОВ В КАЗАХСТАНЕ 68 Мороз А.В., Усепян Л.Х. АНАЛИЗ ФИНАНСОВОГО СОСТОЯНИЯ С УЧЕТОМ ПРЕВЕНТИВНЫХ МЕХАНИЗМОВ ИДЕНТИФИКАЦИИ ФИНАНСОВОГО СОСТОЯНИЯ В ОРГАНИЗАЦИИ ПОТРЕБИТЕЛЬСКОЙ КООПЕРАЦИИ 72 Березюк В.И. ВОПРОСЫ ОБЕСПЕЧЕНИЯ КАЧЕСТВА АУДИТОРСКИХ УСЛУГ 77 Сембеков А.К. К СТРАТЕГИИ МИНЕРАЛЬНО-СЫРЬЕВОГО КОМПЛЕКСА РК: ИНВЕСТИРОВАНИЕ И СТАБИЛЬНОЕ РАЗВИТИЕ 79 СЕЛЬСКОЕ ХОЗЯЙСТВО И АПК Я Панзарбеков У.З РОЛЬ ГОСУДАРСТВА В РЕГУЛИРОВАНИИ ПРОДОВОЛЬСТВЕННЫХ РЫНКОВ 83 Касенова А.Ж. ВЛИЯНИЕ ТЕРРИТОРИАЛЬНОЙ СТРУКТУРЫ СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННОГО ПРОИЗВОДСТВА НА РАЗВИТИЕ ПИЩЕВОЙ ПРОМЫШЛЕННОСТИ В УСЛОВИЯХ МИРОВОГО ХОЗЯЙСТВА 86 ИНДУСТРИАЛЬНО-ИННОВАЦИОННОЕ РАЗВИТИЕ Я Аяганова М.П. РОЛЬ ГОСУДАРСТВА В КОММЕРЦИАЛИЗАЦИИ ИННОВАЦИОННОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ МАЛЫХ ПРЕДПРИЯТИЙ 91 Бейсенгалиев Б. Т. ПРИОРИТЕТЫ ИННОВАЦИОННОЙ ПОЛИТИКИ ГОСУДАРСТВА НА СОВРЕМЕННОМ ЭТАПЕ 95 Молдабекова А. И. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ИНДУСТРИЯЛЫҚ-ИННОВАЦИЯЛЫҚ ДАМУЫ: ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ МЕН ДАМУ ҚАРҚЫНДЫЛЫҒЫ 98 Кокенова Г. Т. МЕМЛЕКЕТТІК ИННОВАЦИЯЛЫҚ САЯСАТТЫҢ НОРМАТИВТІ-ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗІ МЕН ДАМУ ИНСТИТУТТАРЫ 10 2 Нурканов Ж. К. ӘЛЕМДІК ТӘЖІРИБЕГЕ НЕГІЗДЕЛГЕН ДЕПРЕССИВТІ АЙМАҚТАРДЫҢ ИНДУСТРИАЛДЫ-ИННОВАЦИЯЛЫҚ ДАМУЫ 10 7 Хамитов А.Н. ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ ИННОВАЦИОННОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ПРЕДПРИЯТИЙ НА СОВРЕМЕННОМ ЭТАПЕ 11 1 ТЕОРИЯ ОТРАСЛЕВОЙ ЭКОНОМИКИ Я Степанова А.Г. СОЦИАЛЬНОЕ ПРОГРАММИРОВАНИЕ ТУРИСТСКОЙ АКТИВНОСТИ 115 Тайлак А.Е. ОЦЕНКА ИНВЕСТИЦИОННОГО ПОТЕНЦИАЛА КАРАГАНДИНСКОЙ ОБЛАСТИ 117 Сембеков А.К. РАЗВИТИЕ МЕХАНИЗМА ПЛАТНОГО НЕДРОПОЛЬЗОВАНИЯ В КАЗАХСТАНЕ 120 АННОТАЦИИ СТАТЕЙ 124 2 (17) • 2010 5 АДАМ - ШАРУАШЫЛЫҚ ЖҮРГІЗУ СУБЬЕКТІСІ РЕТІНДЕ АЙНАБЕК К.С., э.ғ.д., профессор Қазтұтынуодағы Қарағанды экономикалық университеті ЭКОНОМИЧЕСКАЯ ТЕОРИЯ УДК 338.242.01 Экономикалық теория оқулықтарында адамның әлеуметтік-экономикалық мазмұны- ның маңызы мен эволюциясын анықтауға ар- налған параграфтар бөлінген. [1, 16-24-б]. Әдет- те, аталған обьекті бойынша зерттеу әлеуметтік, экономикалық, психологиялық және өзге аспек- тілерде жүргізіледі. Бұл ретте Адам мен Адам- зат және Дүние өздігінен дамитын жүйелер ре- тінде қарастырылады. Аталған жүйелер мате- риалдық даму нәтижесінде ғана пайда болма- ғанын және оның жағдайларымен ғана алдын ала айқындалмайтынын, сонымен бірге нәзік және өте нәзік әлемнің әсеріне тікелей тәуелді екенін атап өткен орынды. Нәзік әлем - өмір сүру ортасы және Абсо- люттік субьекті мазмұны. Бұл ретте адам өте нәзік және нәзік әлемнің голограммасы болып көз алдыға елестейді. Егер, біздің дәуірімізге дейінгі ежелгі даналық деректеріне назар ауда- ратын болсақ, онда Дүниенің пайда болуының мынадай нұсқасын кездестіруге болады: "На- қты, нақты еместен пайда болады" [2, 176-б]. Осылайша, "Ештемеден" "Бірдеме" пайда бола- тын, Дүниенің пайда болуы интуитивті топшы- ланады. "Ертедегі қытайлықтардың түсініктер- інде, - деп жазады М.Т Степанянц, - пішінсіз түнектен, әлемді ретке келтірген екі күш пайда болды..." [2, 12-б]. Мысалы, ертедегі қытай ой- шылы, біздің дәуірімізге дейінгі 76-157 жылда- ры өмір сүрген Ван Фу, "ерте-ертедегі әлемде Ұлы ешнәрсе жоқ бос болған уақыттарда, бәрін біріктіріп бір жерге жинаған субстанциялардан тұрған, бастапқы Ци пішінсіз және белгілерсіз өмір сүрді. Оны ауыздықтауға болмады, оны басқару мүмкін емес болды. Осылай ұзақ жал- ғасты, бірақ содан кейін аяқ астынан өзгере ба- стады, ол таза және лайға бөлінді, Инь және Янға айналды. Ендігі уақытта Инь мен Ян пішінге ие болды; әлемде ретке келе отырып, олар аспан мен жерді қалыптастырды... Инь мен Янның қосылған үйлесімі адамды дүниеге келтірді... [3, 348-б]. Ертедегі данышпандар және тұтастай алғанда адамның ақыл-ойы бүкілінің бастауын іздейді және оны, бастапқы ақпарат болып көрінетін, "Ештеме" ретінде анықтайды. Ол "біреуін тудырады, біреу екеуін тудырады, - деп ой тұжырымдайды ертедегі қытай данышпаны Лао-Цзы, - екеу үшеуін ту- дырады, ал үшеу бүкіл тіршілікті туғызады" [2, 226-б] . "Ештеме" "Бірдеңенің" пайда болуын, яғни өте нәзік энергияны алдын ала анықтай- ды. Өйткені ақпарат өте нәзік (бір) және нәзік (екі) энергияның сәулесін таратуы, ақпараттар мен өте нәзік энергиялардың өзара әсері жағ- дайларында Ақпараттық дүние өрісін (алаңын) қалыптастыру мен өздігінен дамудың тізбектік реакциясы өтеді (үшеу барлығын тудырады). Бұл Г. Гегелше, белгілі бір сандық және сапа- лық жағдай кезіндегі Ғаламдық ақыл-ойдың немесе Абсолюттік рухтың "оянуын" туғызады [4, 25-26]. Ілгеріде айтылғандардың дәлелін Таурат- тан табуға болады. Білімнің осы дерек көзінде былай деп атап өтіледі: "СӨЗ БАСТАПҚЫ бол- ды..." [5, 111-б], яғни ақпарат бастапқы болды. Сол уақытта тауратта: "Сөз дегеніміз Құдай" [5, 111-б] деп жазылады. Бірақ ақпарат өз-өзінен Жоғары ғаламдық ақыл-ой бола алмайды. Мұны таураттағы: "Құдай дегеніміз Дүние" [5, 191-б] және Құрандағы: " Құдай дегеніміз ас- пан мен жер жүзі" [6, 653-б] деген сөздер дәлел- дейді. "Сөз" бен "Дүние" - ақпарат және өте нәзік энергия ретінде Жоғары ғаламдық ақыл-ой не- месе Абсолюттік рухты құраушылар болып көз алдыға елестейді, өйткені Тауратта Құдай "Дүниемен" және "Сөзбен" теңестіріледі. Адам - ең алдымен Абсолютті рухтан, Ғаламдық ақыл-ой жүйесінен, көп өлшемді, нәзік және аса нәзік әлемнен, ал содан кейін материалдық үш өлшемді әлемнен туынды тіршілік иесі. Адам рухтан, жаннан және фи- зикалық денеден тұрады. Біріншісіз тұлға рет- інде адам жоқ - рухсыз және жансыз дене ақыл- санасы жоқ, өлік ретінде көз алдыға елестейді. Г. Гегель осы жайлы былай деп жазады: "Адам ойлай білетін рух... Менің денемнің өміршеңдігі мыналардан тұрады... ол маған ешқандай қарсы әрекет көрсету жағдайында емес бірақ маған бағынады, менің бүкіл жанымды түсінеді..." [4, 24, 118-беттер]. Қасиетті кітап "Құранда" былай деп жазылады: "... Мен оған сымбатты бейне беремін" және өз рухыммен оны рухтандырамын..." [6, 481-б]. Құранның мәтінінен көрініп тұрғандай, адамның денесі бар болғаны өмірсіз материяның бөлшегі ғана, жоғарыда айтылған топырақ оған рух берудің негізінде аса Жоғары мәртебелі жаратушының ойлай алатын өніміне айналады. Бастапқы көзқараста, адам физикалық дене ретінде қабылданады, бұл ретте кәдімгі сана оның жа- нын және рухын қарастырмайды. Ақпараттық ғаламдық өріс пен өте нәзік ВЕСТНИК КЭУ: ЭКОНОМИКА, ФИЛОСОФИЯ, ПЕДАГОГИКА, ЮРИСПРУДЕНЦИЯ 6 энергия негізінде жұмыс істейтін адам рухы сол уақытта өте нәзік энергияның толық пайдала- нылуы мен ұлғаюы есебінен болатын, рух пен нәзік энергия арқылы қалыптасатын жан ретін- де, Абсолютті рухтан тікелей туынды болып көз алдыға елестейді. Осы арқылы жан рухтан туынды болып көрінеді, бұл жайлы Тауратта: "Әке Құдай" және "Бала Құдай" бар "және "Қасиетті рух" арқылы олар біртұтас" [5, 195-б] делінеді. Осы жайды Г. Гегель атап көрсетеді [4, 23-24-б]. Мұндағы "Әке құдай" "Бала Құдайды" туғыза- ды, жан ретінде рухтан туынды болып санала- ды. "Әке Құдай" мен "Бала Құдай" үшін "Қаси- етті рух", яғни аталған деңгейдегі ақпаратпен өзара әсердегі өте нәзік энергияның қасиеті бірыңғай. Ғаламдық дерек көздерінен алынған про- грестік ойлар, діни ұйымдардың (буддистер, йогалар, кришнайтттар, мұсылмандар, христи- андар және т.б.) озық ойлы адамдарының ғылы- ми жетістіктері, сол сияқты зерттеуші материа- листер, әлем көпөлшемді деген қорытындыға келеді. Нәзік және өте нәзік әлем өмір сүреді. Олар Ғаламдық ақпараттық өріспен және өте нәзік және нәзік энергиялармен өзарабайланы- сты, яғни нығыздалу, концентрациялану және ұлғаю үдерісінде ақпараттық өріспен матери- алдық энергияның түрлерін және үш өлшемді өлшеу материясын жасайды [7, 124-125-б]. Рух өте нәзік әлемге, ал жан - нәзік әлемге жатады. Олар материалдық денеге өтеді және адамның физикалық күйінің ішкі мазмұны, сол сияқты көрінбейтін қабығы болып қызмет етеді [7, 77-78-б]. Айтпақшы, дененің аталған қабы- ғын йогалар, экстрасенстер, парапсихологтар, энергиялық деңгейде жұмыс жасайтын халық емшілері анықтайды. Олар адамның нәзік энер- гиясын өлшей алады. Адамның нәзік және өте нәзік энергиясы- ның қабығы, оның жай-күйіне қатысты бір мет- рден бір жарым метрге дейін жетуі, ал йогалар мен озық ойлы адамдарда 3-5 метрге дейін және одан көп болуы мүмкін. Өте нәзік және нәзік энергия, адамның жалпы күйі мен денсаулы- ғын көрсететін түске ие болады. Қазіргі уақыт- та, адамның аурасын камераға түсіретін аппа- рат жасалған. Осындай жаңалықты ашқан ре- сей ғалымдары. Аталған ғалымның аппараты, адамның аурасы немесе жаны деп атау қабыл- данғанды өлшейді және таныстырады - К.Г. Ко- ротков. Оның аппараты денені сканирлейді және экранда оның аурасының түсірілімдері шығарылады. "Компьютердің экранындағы көк түспен тірі дені сау бөлік бөлінеді, ал қызыл түске дейін дерлік, неғұрлым жылы реңктер- мен өлген, қимылы жоқ бөлік бөлінеді, - дейді К.Г. Коротков " [8]. Адамның өте нәзік және нәзік "қабығы", негізі бойынша, энергиялардың тиісті форма- ларымен ақпараттық өріс голограммасын көз алдыға елестете отырып, "Абсолютпен" тікелей байланысты болады. Сондықтан. Адамның жер- де пайда болуын түсіндіруді, толықтыру ретін- де таныстыруға болатын Ч. Дарвиннің эволю- циялық көзқарасына ғана негіздемей, өте нәзік және нәзік әлем жүйесін қалыптастыратын негізгі көзге сүйене отырып негіздеу қажет [7, 77-78-б]. Адам негізін анықтау "Абсолюттен", содан кейін материалдық әлем жағдайынан шығарылуы тиіс, өйткені ол рухтан, жаннан және физикалық, материалдық денеден тұра- ды. Г.Гегель бойынша "Абсолют", бүкіл матери- алдық дененің пайда болуының бастапқы себебі ретінде, өзін-өзі тануға, өзін-өзі дамытуға және өзін-өзі жетілдіруге ұмтылады. Дене рух негізінде адам маңызына ие бо- лады, яғни адамның негізі, мәні, оның рухының болуында. "Рух ұғымы, - деп жазды Г. Гегель, ? рухтан өзінің іске асатындығын, шындығын та- бады" [4, 322-б]. "Абсолюттік дегеніміз рух"; аб- солюттіктің осындай жоғары анықтамасы - оның анықтамасын және оның мағынасын және маз- мұнын түсіну болып табылады, бүкіл білім мен философияның абсолютті үрдісі - бүкіл дін мен ғылым осы пунктке ұмтылды деп айтуға бола- ды... [4, 29-б]. Г. Гегельдің осы идеясы, Құранда айтылатындай, - "Құдай дегеніміз ақиқат" де- геннен туындайды [6, 771-б]. "Абсолютті рух дегеніміз осындай шекте ? өзіне терең қайтатын және қайтқан барабарлық сияқты, өзіндегі - на- қты мәңгі; сол үшін" ол осындай өмір сүретін, өзіне және білуге бірінші рухани негіз болу (Vrteil) ретінде бірыңғай және жалпыға ортақ субстанция" [4, 382-б]. Бірақ, Абсолютті рухты танудың қарсылас- тары да бар. Мәселен, австро-американ эконо- мисі, Нобель сыйлығының лауераты Ф.А. Хайек мынадай тұжырымдарды алдыға тартады: "Менің жеке басыма қатысты айтатын болсам, онда Құдай атымен не өмір сүретінін бекітуге, не теріске шығаруға менің құқымның бар екенін сезбейтінім туралы мәлімдегенім дұрыс болғ- ан болар еді, өйткені, бұл сөздің нені білдіруі тиіс екенін, мен білмейтінімді мойындаймын. Мен, сол арқылы көптеген адамдардың оған мағына беріп қулық жасағысы келетін, аталған ұғымды кез келген антромофорлық, дербес- тейтін немесе анимистикалық интерпретация- лауды, сөзсіз жоққа шығарамын. Адам тәрізді немесе осындай ақылды әре- кет ететін тіршілік иесі ұғымы, маған, ең алды- мен, адамның ақылына ұқсас мүмкіндіктерді жоғары өлшеммен асырып бағалау өнімі сияқ- ты болып көрінеді. Мен, сол үшін өзімнің ойлау құрылымымдағы немесе менің өз әлем карти- намдағы, олар мағынаға ие болатын, сөздің маңызын бөліп көрсете алмаймын. Демек, егер осы сөздерді мен, олар қандай да бір менің на- ным-сенімімді білдіретіндей етіп қолдансам, мен адал емес болып шыққан болар едім. Мен ұзақ уақыт қобалжыдым, бірақ ең соңында, бұл мойындауды жеке сипаттағы шешім деп қабыл- дадым, өйткені ашық агностиканы қолдау, дінге сенушілердің, біз үшін ортақ болып саналатын қорытындылардан берік ұстануына көмектес- кен болар еді. Құдай туралы айта отырып адам- дардың сол деп ойлайтыны, бар болғаны, олар- 2 (17) • 2010 7 дың одақтарының өмірін ұстап тұратын дәстүрлі моральдық нормалар мен құндылық- тарды дербестеу ғана болып саналуы мүмкін. Ендігі уақытта біз, жекелеген бөліктердің тұта- стық ішінде ойдағыдай бағдарлануға, физика- лық әлемнен тыс болмауға көмектесетін, бірақ оның сипаттамаларының бірі болып саналатын, осы әлемнің құрамды бөліктерінің қандай да бірі оның "суретін" немесе "бейнесін" жасай алуы үшін, тым күрделі, өзіндік картаны неме- се жол сілтейтін бағдаршамды ұсына отырып, дін, адам тәрізді құдайға таңатын сол тәртіп көзін түсіне бастадық. Сондықтан пұтқа табы- нушылыққа, яғни осындай тектегі бейнелер жа- сауға діни тыйым салулар толықтай әділетті болып саналады. Сонымен бірге, адамдардың басым көпшілік бөлігінің, әлде кімнің жеке ба- сының Еркі ретінде ғана дәстүрлерді қабыл- дауға қабілетті екені, жоққа шығарылмайды. Мұндай жағдайда, табиғаттан тыс күштердегі неғұрлым ашық сенім суеверие ретінде жоққа шығарылатын осы ерікті қарауға олар бейім болып кетпей ме деген сұрақ туындайды?"[9, 93- б]. Аталған жағдайда, ашық айтқан ойлары үшін оған алғыс білдіруге болады. Сол мезгіл- де осы белгілі оқымыстыны айыптауға болмай- ды, өйткені ол өз уақытының өкілі. Бізге белгіл- ідей, танымы мен ақпараттар алудың жеткіліксіз деңгейі, әлемді қабылдауы мен әлемді түсінуін шектейді. Абсолютті рух адам дамуын, туынды реті- нде, өзін-өзі тануын, өзін-өзі дамытуын және өзін-өзі жетілдіруін, материалдық әлемдегі оның негізі мен өмірінің мақсаты не болып та- былатынын алдын ала анықтайды. Егер адамның негізін анықтайтын болсақ, онда шаруашылық жүргізу субьектісі ретінде оның маңызын түсінуге және ашуға болады. Сондықтан, дәстүрлі емес тұрғыдан келе оты- рып, адамның негізін анықтауға біршама көңіл бөлінеді, өйткені материалдық және дәстүрлі тұрғыдан көптеген ережелер проблеманы толық ашуға оң ықпал етпеді. Адам өзінің негізін (мәнін) іске асыру үшін өзінің тіршілігін қамтамасыз етуі тиіс, бұл өзін- өзі тануды және қоршаған ортаны тануды, өмір сүру құралдарын анықтауды, мақсатты бағыт- талған қызметті жүзеге асыруды жорамалдай- ды. Материалдық әлемдегі адамның негізін (мәнін) іске асыру еңбек арқылы жүзеге асыры- лады. Экономикалық әдебиеттерде еңбекке әртүрлі анықтама беріледі: "Еңбек - саналы мақ- сатты бағытталған қызмет" [1, 16-б]; " еңбек - шығындардың өзіндік түрі"[1, 17-б]; еңбек - бұл атқарылған жұмыстардың өзінен тікелей ала- тын қанағаттануды есептемегенде, қандай да бір нәтижеге жету мақсатымен, ішінара немесе тұтастай кез келген ой немесе физикалық күш жұмсау" [10, 124-б]; "еңбек - бұл табиғат ресур- старын материалдық, әлеуметтік, интеллекту- алдық, эстетикалық және рухани игілікке ай- налдыруға бағытталған, адам энергиясы және уақыт шығындарымен сипатталатын, үдеріс" [11, 131-б]. Жоғарыда келтірілген анықтамалар айы- рымының нәзік қырларын елеместен, жинақ- талған формада еңбек, адам негізін (мәнін) іске асыру құралы болып саналатынын атап өтуге болады, өйткені субьектінің физикалық, интел- лектуалдық және рухани қызметі сол арқылы жүзеге асырылады. Адам қызметінің бұл жи- ынтығы құралдар, еңбек заттарын жасауға, өнімдер өндіруге, өмір сүретін ортаны жайлас- тыруға бағытталған. Адамның осындай қызметі оның шаруашылық немесе экономикалық фор- масына жатады. Адамды адам еткен еңбек деп есептеу дәстүрлі түрде қабылданған. Бірақ, адамды қалыптастырудағы еңбектің мәнін теріске шы- ғармай, адам қызметінің бағдарламасына Ақпараттық ғалам алаңының әсер етудегі бас- ты болушылық рөлін атап өту қажет. Бұл жерде осы жайлы М.Н. Чепуриннің кейбір ойларын келтіре кету орынды, ол былай деп жазады: "еңбек саналы мақсатты бағытталған қызмет ретінде адамды жануарлар дүниесінен бөлді, оған сана берді және, ұзақ уақыт аксиома бо- лып саналып келген, оның өмірінің қоғамдық сипатын анықтады. Бірақ, бұл, дәлелдеуді та- лап ететін, бар болғаны теория ғана болуы мүмкін" [1, 16-б]. Адам өзін көрсетуі үшін еңбек етуі тиіс [7, 126-б]. Және ол шаруашылық жүргізу форма- сында тіршілік әрекетін жүзеге асыратын су- бьекті болып таныстырылады. Сондықтан адам шаруашылық жүргізу субьекті ретінде қарас- тырылады, яки ол, материалдық дүниеде өзінің тіршілік әрекетін қамтамасыз етуде мақсатты бағытталған қызметті, еңбек түрін анықтау және таңдау иесі болып саналады және Ақпараттық ғалам алаңының бағдарламасын жекелеген түрде, сол сияқты тікелей жүзеге асырушы бо- луы мүмкін. Адам, рухани-ойлай білетін тіршілік иесі ретінде, шаруашылық қызметін жүзеге асыра отырып, өмір сүретін қоршаған ортаны бара- бар қабылдауға ұмтылуы тиіс. Қоғамдық өндіріс ауқымдарының кеңеюімен шаруашы- лық қатынастары күрделене түседі, экономи- калық оң және келеңсіз даму үрдістерін алдын ала айқындайтын, стихиялы күштердің бой көрсету негізін білдіретін обьективті экономи- калық заңдар пайда болады. Қоғам дамуының бастапқы кезеңінде адам, өзін рухани тұлға ретінде өте аз шекте және өте бұлыңғыр сезілді. Оның алғашқы қауымдық қатынастарда қалыптасқан шеңбердегі қауым- дық-өзімшілдік ойлау деңгейінде өзіндік сапа- сы болды. Адамның ойлауы дамудың ерте кезінде қауымдық шаруашылық жүргізу қатынастары- на, пайдаланылатын еңбек құралдарының дең- гейіне, алғашқы қауымдық өндірістің шектеулі шеңберлеріне сәйкес келді. Адамдар қарабай- ыр еңбек құралдарына еркін иелік етті. Және олардың тіршілік әрекеті, өмір сүру ортасымен жүктеу/скачать 2,62 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|