Жансүгіров атындағы жму хабаршысы №4 / 2015

     
 
 
56 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 4  / 2015     
 
қызметтен 
аластаумен 
және 
оларды 
қудалаумен 
аяқталады. 
Күштеп 
коллективтендіруге  қарсы  бағытталған  Қазақстандағы  372  шаруалар  көтерілісі 
бассыз,  панасыз  қалған  халықтың  зорлықшыл  саяси  жүйеге  көрсеткен  ең  соңғы 
наразылығы еді. 
Ғылымда  болып  жатқан  өзгерістерге  байланысты  қайта  қарауға  мұқтаж 
келесі, екінші мәселе - Ұлт-Азаттық қозғалыстың кеңістік шеңбері. Негізгі мақсаты - 
ұлттық  бостандық  үшін  күресте  азаттық  ізденіс  жолында  болған  қазақ  ұлт-азаттық 
қозғалысы  бізге  қарап  отырған.  Мезгілде  өзімен  тағдырлас  көрші  түркі 
халықтарымен  (татар,  қырғыз,  башқұрт,  өзбек  т.б.)  күш  біріктіруге  тырысты,  өз 
мүмкіндігінше оларға көмек көрсетуге даяр екендігін танытты. Егер 30-шы жылдары 
бұл сияқты сауалдарда жауап іздеу қауіпсіз емес болса, қазіргі тарихи әділдікке бет 
бұрған  жағдайда  оларды  сол  жабулы  күйінде  қалдыру  орны  толмас  өкінішпен  тең 
болар еді. 
Өкімет өкілдері капиталистермен күресеміз деген жаяу мен момын халықтың 
жиған-тергенін  сыпырып  ала  берді.  Қызыл  әскерлер  жергілікті  халықты  қорғаудың 
орнына  тонап,  өлтіріп  жатты.  Дәлірек  айтқанда  большевик  ВЦИК-тің  Түркістан 
істері  жөніндегі  арнаулы  комиссиясының  мүшесі,  Сафаров  былай  деп  жазды.  "Бұл 
жерде  социалистік  деректер"  қабылданғанымен  олар  сөз  жүзінде  қалған,  ал  іс 
жүзінде  "национализациялay",  "конфискелеу"  деген  сылтаумен  жер-жерде  малды 
халықтан зорлықпен тартып алу орын алған "Перовскіде (Сырдария облысы)" патша 
жендеті  Гершан  деген  билік  етуде.  Ол  тұтас  бір  халықты  қазақтарды  қырғынға 
ұшыратты. Соның кесірінен бір миллиондай қазақ аштан өлді" - дейді Сафаров [2]. 
Большевиктік идеология және олардың елде жүргізген, саясаттары халықтың 
жағдайын  жақсарта  қоймады.  Өкімет  өкілдері,  өздерінің  орыстарын  қорғаштап, 
жақсылап киіндіріп, тамақтандырды. Ал аш-жалаңаш мұсылман мыңдап, он мыңдап 
қырылып  жатты.  Осы  кездегі  Түркістан  Компартиясы  басшыларының  бірі  болған 
Шыған  Тоболин  сынды  большевиктің  өзінің  аузынан  маркстік  тұрғыдан 
экономикалық  жағынан  әлсіз  қазақтар  бәрібір  құрып  бітіп  жоғалуға  тиіс"  [3]. 
Патшалық тұсында басталған құру саясаты одан әрі жалғасып, кәдімгідей жоспарлы 
түрде мыңдап, миллиондап халықтың көзін жойып жатты. Ал 1917 жылғы Қазын тау 
керісін  жасап  билікке  келгеннен  соң  бірнеше  жыл  өткеннен  кейін,  большевиктер 
басқаша  сайрай бастады. Міне осындай аласапыран кезінде қазақ зиялылары Алаш 
партияларын  құрып  автономия  мәселелеріне  кірісе  бастады.  Жалпы  Алаш 
интеллигенциясы  арасында  большевиктер  бағдарламасы  әуелі  бастан-ақ  қолдау 
тапқан жоқ. Олардың түсінігі бойынша, большевиктер ұстаған бағыт Қазақстан емес, 
тіптен Ресейдің өзіне де, азапты болашақ әкелетін бағыт болатын.  
Осыған  орай  Әлихан  Бөкейханов:  "Қазақ  арасындағы  ұлттық  қозғалыстың 
бәріне де орыс әкімшілігі қарсы деп жазды. 1917 жылы 10 сәуірде Ташкентке келіп, 
Түркістан  өлкесін  жұмысшы  солдат  депутаттары  кеңесінің  құрылтай  жиналысында 
сөйлеген  халықшыл  социалист,  Никола  дегеннің:  "революцияны  орыс 
революционерлері  орыс  жұмысшы  солдат  депутаттары  жасады.  Сондықтан 
Түркістанда барлық мекеме билік орыстардың қолында болуы тиіс, жергілікті халық 
біздің  бергенімізге  қанағаттануы  керек",  -  деп  айтқанын  ашына  жазады  [4]. 
Демократтарының мақтап жүрген ақпан төңкерісінің қазақ даласында эрі  саяси, эрі 
элеуметтік теңсіздікті күшейте түскенін көрсетеі. 
XIX  ғасырдың  соңы  –  XX  ғасырдың  бас  кезеңіндегі  Қазақстанның 
экономикалық  және  әлеуметтік-саяси  дамуының  өзіне  тән  ерешеліктері  болған  еді. 
Бұл  кезеңінде  Қазақстанның  барлық  аумағы  Ресей  империясының  құрамына  еніп, 
оның  аймақтағы  ажырамас  бөлігі  ретінде  танылғандықтан  «ішкі  отары»  [34,  23  6] 
мәртебесіне ие болды. Осыған байланысты көшпелі қазақ қоғамының ғасырлар бойы 
қалыптасқан  экономикалық,  саяси-құқықтық  құрылымы  өз  ерекшеліктерінен 

     
 
 
57 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 4  / 2015     
 
ажырап,  капиталистік  қатынастардың  ықпалын  біртіндеп  сезе  бастағаны  анық 
байқалды.  Орыс  көпестері  мен  буржуазиясы  Қазақстанды  және  оның  жергілікті 
халықтарын  ашық  тонаудың  жемтігіне  айналдырды.  Мысалы  көпестер  5  тиын 
тұратын құмыраны 80 тиын, сапасыз теріден жасалған киімдерді жарты қойға сатуда 
күнделікті өмірдің экономикалық талабына айналдырған. 
Патша  өкіметі  қазақ  жерін  отарлау  саясатын  жүзеге  асырып,  әкімшілік 
басқару  жүйесін  енгізіп,  қазақ  жерінің  байлығын  өз  мақсаттарына  пайдалану  үшін 
жанталасып  жатты.  Мұжықтарын  лек-легімен  әкеп  төгіп,  қазақтың  ең  шұрайлы 
жерлерін тартып алып, өздерін шөлге, құмға, тау-тасқа қарай тықсырды. Шекараны 
нығайта түсу үшін бекіністер салды. Патша өкіметі осы әрекеттерімен ғана шектеліп 
қалған жоқ, іле-шала жергілікті халықтың тіліне, діліне, дініне шабуылын күшейтті. 
Халықты бірден үркітіп жібермеу үшін бүл саясатын аса сақтықпен жүргізді. Патша 
өкіметі  ең  бастысы  халықтың  ауқатты  тобын  өз  жағына  шығарып  алуға  тырысты. 
"Болыстарға  тілмаштар  даярлау  мектебін"  ашып,  болыстардың,  атқамінерлердің 
балаларын  оқытып,  билік  сүйгіштерді  өзіне  жақындатып  алды.  «Ислам  дініне  бой 
ұрады»  деген  ниетпен  татарларды  қазақтарға  жолатпауға  тырысады.  Патша 
өкіметінің 
«жымысқы» 
саясатының 
нәтижесінде 
ашылған 
«орыс-қазақ» 
мектептерінде  оқыған  қазақ  балалары  орыстың  білімі  мен  ғылымының  арқасында 
көкірек  көзін  ашып,  XX  ғасырдың  басында  саяси  аренаға  шыға  бастады.  Орыс 
мектептерінде  оқып,  орыс  қалаларында  жоғарғы  білім  алғанымен  олар  өз  елінің 
мүддесін  көздеді,  ұлттық  білім  беру  жүйесін  қалыптастыруға  жэне  ұлттық  тәлім-
тәрбиенің негізін қалап, ғылымға айналуына көп еңбек сіңірді 
Қазақстанның  экономикалық  жағдайының  дағдарысқа  ұшырауының  негізгі 
себептерінің  бірі  –  жердің  тарылуы  болды.  Кейбір  деректерге  жүгінетін  болсақ, 
Ресей имеприясының жаулап алу  саясатының нәтижесінде,  1917 жылға дейін қазақ 
халқының  45  миллион  десятина  шүрайлы  жері  оның  тікелей  пайдалануына  тартып 
алынып қазақтар мен орыс офицерлеріне, орыс мүжықтарына тегін үлестіріп берілді. 
Патша  өкіметінің  қазақ  жерін  тартып  алу  саясаты,  қазақ  халқының  экономикалық 
мүддесін  ескермей,  іс  жүзіне  асырылып  отырды.  Ата-баба  жерлерінен  күштеп 
қуылып  көшірілген  жергілікті  халық,  шел  жэне  шөлейт,  тақыр  жерлерге 
ығыстырылуының нэтижесінде, олардың түрмыстық жағдайлары нашарлап, жаппай 
қырылу  қаупіне  әкеп  соқтырды.  Ал,  жер  аударугдылардың  қүқықтары  болса,  қазақ 
халқының мүдделерінен ашық түрде жоғары қойылды. мысалы, «уақытша ереженің 
230-шы  параграфы  мынандай  норманы  бекітті:  "Орыс  қоныстанушыларына 
жеңілдіктер беріледі» [5]. 
Жетпіс  жыл  бойы  тарих,  саяси-қүқықтық  ілімдер  тарихи  ғылымы, 
большевиктердің  идеологиялық  паранозимінің  қыспағында  болып,  таптық  бағалау 
қағидасы  негізінде  жалған  мағынада  жазылды,  келер  үрпақтың  санасын,  рухани 
өмірін  коммунистік  режимге  қажетті  идеялармен  уландырды.  Соның  нэтижесінде 
тарихи-қүқықтық  ғылым,  өтірік  мағынамен  жазылды.  Егемендіктің  туын  үстап, 
дербес  мемлекет  қүру  сэті  ғана,  есімдері  тарих  беттерінен  өшіп  қалған  саяси-
күқықтьщ  ой-пікірдің  қайраткерлерін  толыққанды  мағынада  зерттеуге  мүмкіндік 
беріп отыр. 
Тіпті, Кеңес дэуірі кезеңінде жарық көрген шығармаларда қазақ халқының батырлық 
пен  ақындық  дэстүрге  бай  тарихы,  саяси  жэне  қайраткеріміз  жағымсыз  кейіпке 
суреттелінеді.  Қоғамдық-саяси  жэне  қүқықтық  ой-пікірдің  ойшылдары  мен 
қайраткерлері  "тек  қана  бай-феодалдарды  мадақтап,  хандардың  қанішерлік, 
басқыншыл  және  заңсыздық  эрекеттерін  уағыздаумен  шүғылданды"  деген  пікірді 
халық санасында қалыптастыруға барлық күшін, бүкіл таптық идеологиясын жүмсап 
бақты. Ал, олардың шын мэнінде халықтың бостандығы мен тэуелсіздігі үшін жэне 
ағартушылық  саласында  өлшеусіз  қызметтері  саналы  түрде  бүрмаланып  қана 

     
 
 
58 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 4  / 2015     
 
қоймай, оларға "үлтшыл", "пантюркист", "панисламист", "буржуазияны жақтаушы", 
"үстем  тап  өкілі",  "бай-феодалдардың  қүйыршықтары"  сияқты  айдарлар  тағылды. 
Осының салдарынан, үлы даланың бүкіл бай рухани қазынасы "керексіз", "ескі" деп 
жарияланды.  қазақ  халқы  жетпіс  жыл  бойы  большевиктердің  сандырақ 
идеолгиясымен  уландырылды.  Соның  нэтижесінде,  Қазан  төңкерісіне  дейінгі 
мерзімде  ғүмыр  кешкен  үлы  ойшылдардың  еңбектерін  окуға,  зерттеуге  тыйым 
салынады, тіпті есімдерін атаудың өзі қылмыс санатына жатқызылды. Еңбектері еш, 
өмірлері сор, өшіп барып, қайта халыққа оралған қайраткерлерді зерттеу, насихаттау 
— тэуелсіздіктің басты міндеттерінің бірі. 
Адамзат өркениетінің тарихында эйел қүқы және бостандығы  туралы ғүлама 
ойшыл даналар мэселе көтеріп қүнды пікірлер айтқаны, саяси-қүқықтық ой-пікірдің 
жалпы тарихында жақсы белгілі. Жаңа заман тарихында да бұл мэселе дау-дамайдың 
объектісі  болуымен  ерекшеленеді,  пікірталас  тудырды.  Негізінде  айтыс-тартыс, 
еркек пен эйелдің саяси, элеуметтік жэне экономикалық қатынастарда тең  қүқылық 
болу  идеясы  салтанат  қүру  төңіренінде  болды.  1787  жылы  қабылданған  Америка 
Қү_рама  Штаттарының  Конституциясы,  1789  жылы  бекітілген  ¥лы  француз 
революциясының  "Адам  және  азамат  қүқық  Декларациясы"  сияқты  құжаттарында 
барлық адамдардың заң алдында теңдігі жарияланды. 
Дегенімен, Европаның прогресшілдік саяси-құқықтық ой-пікірлерінде де эйел 
қүқы  туралы  регресшілдік  көзқарастар  болғаны  тарихтан  мэлім.  Мысалы,  немістің 
ірі философы Артур Шопенгауэр эйел қүқы туралы былай деп жазды: "Эйел мінез-
қүлқының.  түбегейлі  кемшілігі,  ол  эділетсіздік.  Бүл  жоғарыда  көрсетілген  жете 
түсіну мен зеректілігінің кемшілігінен. Бірақ олар элсіз болғандықтан, табиғатынан 
күш  емес,  қулық  дарыған:  сондықтан  олар  қулық  пен  өтірікке  бейімді...  Осы 
анықталған  түбегейлі  кемшіліктен  жэне  оның  қосымшаларынан  өтірік  айту, 
опасыздық,  жақсылықты  білмеушілік  жэне  т.б.  шығады.  Сот  алдында  жалған  ант 
беру  бойынша,  ерлерге  қарағанда  эйелдер  көбірек  айыпты  болады.  Оларды  ант 
беруге  жіберу  туралы  элі  де  дауласуға  болады...  Өйткені  эйелдер  тек  кана  адамзат 
түқымын тарату үшін өмір сүруде жэне осыменен олардың міндеті шектеледі  жэне 
де  олар  жекеден  гөрі  топ  ішінде  түрғандықтан,  топтың  істеріне  жекеге  қарағанда, 
көбірек  көңіл  бөледі.  Бүл  оларға  барлық  болмысы  мен  эрекеттеріне  ерлерге 
қарағанда, жеңілдікпен қарайтын өзгеше бағыт береді, сондықтан некелер жиі жэне 
үйреншікті  араздасушылыққа  негізделген...  Эйелдер  ешқашан  да  жеке  мүлікпен, 
яғни қаржы, үлес жерлермен еркін меңгеріп пайдаланбауы керек. Оларға эрқашан да 
қандай болса да бір қамқоршы қажет." [6]. 
Ғүмар  Қарашев  Қазақстанның  XX  ғасыр  басындағы  қазақтың  демократ 
зиялыларының  қоғамдық  -  саяси  жэне  қүқықтық  ой-пікірінің  көрнекті  өкілі,  қазақ 
халқының үлттық прогресс пен демократиялық дамуды және тэуелсіздікті ұран етіп 
көтерген ірі қайраткер, ағартушы демократ, патриотизмнің символы. 
Оның саяси - көзқарастарының қалыптасуы, сол заманның үлттық езгіге қазақ 
халқының жан айқайынан туып, жаңа кезенде пайда болған қарма-қайшылықтардың 
тікелей  жемісі  ретінде  анық  байқалады.  Қазақ  халқының  Алаш  Орда  жэне  социал- 
демократтармен  тығыз  байланыста,  Ғумар  Қарашев  батыл  түрде  отарлық  саясатқа, 
үлттық  езгіге  жэне  патша  өкіметінің  "боліп  ал  билей  бер"  саясатына  қарсы  батыл 
пікірлер  білдірді,  өз  елінің  қамқоршысы  ретінде  танылды.  Патша  өкіметінің 
экспансиясын,  қазақ  жерін  жаулап  алу  саясатын  қатаң  сынға  алды,  өз  халқының 
бостандық пен тэуелсіздікте дамуына барлық ғүмырын сарп етті. Өксік пен өкінішке 
толы  өткен  кезеңдер  -  ел  тарихы  мен  халық  тағдырының  ащы  сабақтарын  алға 
тартады.  Өз  жерінде,  өз  елінде  күн  кешіп  отырса  да  отаршылықтың  озбырлығын, 
теперішін көрген халқымыздың өткен өмірін дос түгілі дүшпанның басына бермесін 
деңіз.  Тарихтың  сарғайған  парақтарынан  патшалы  Ресей  қазақ  жерін  империяның 

     
 
 
59 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 4  / 2015     
 
ажырамас аумағы ретінде езіп, жаншып, орыс экімшілігінің барлық  сатыларындағы 
шенеуніктері өз тарапынан ойына  келген тэртіпсіздіктерді орнатқанын, сол арқылы 
түргылықты қазақ халқын адам деп санамаганын оқығанда төбе шашыңыз тік түрып, 
тэніңіз  тітіркенеді,  жаныңыз  түршігеді.  Мәселен,  1905  жылдарга  дейін  Верный 
қаласының  мейрамханаларының  маңдайшаларына:  "Иттер  мен  қазақтарга  кіруге 
тыйым салынады" деген жазулар ілінген екен. Бүдан артық қорлау, кемсіту, басыну 
бола ма?! 
Ол ол ма, христиан дініне қарсылық білдіру, мемлекеттік басқаруга қарсылық 
білдіру,  мемЛекеттік  жэне  жергілікті  міндеттер  туралы  қаулыға  қарсылық  білдіру, 
қазынаның  мүлкі  мен  пайдасына,  қоғамдық  аманатқа,  тыныштық  пен  тэртіпке, 
меншікке  қарсылық...,  қойшы  эйтеуір  кез-келген  нэрсеге  қарсылық  білдіру  соңы  - 
түргылықты халықтың ауыр жазага тартылуына экеп соғатын. Міне, осының бәрі де 
қасақана  қазаққа  жасалган  қысастық  еді.  Елдің  бірлігі,  жерінің  тұтастыгы  үшін 
осындай  езгіге,  эділетсіздікке,  заңсыздыққа  жол  беріп  отырган  озбыр  империяга 
қарсы тұрган оқығаны мен тоқыганы мол қазақтан шыққан зиялы адамдар аз болган 
жоқ.  Солардың  бірі  де  бірегейі  Гүмар  Қарашев  еді.  Кеңестік  заманда  Ғүмар 
Қарашевтің ісі бүрмаланып көрсетіліп, соң 
ында қалган бай мүраларына талдау жасалынбады. Сөйтіп, елім деп еңіреген 
ердің халқына сіңірген еңбегі, жазган мақалалары мен көсемсөздері, өлеңдері еске-
русіз  қалды.  Түңгыш  рет  1911-1913  жылдары  Орал  қаласында  "Қазақстан"  газетін 
шыгарушылардың  бірі,  озық  ойлы,  қаламы  жүйрік  Ғүмар  ел  өміріндегі  айтулы 
оқигаларга жаңаша көзқараспен мэн бере отырып, ойлы да салмақты 
 
ӘДЕБИЕТТЕР 
1.
 
Шоқаев  М.,  Элихан  Бокейханов.  Алаш  үлына  үндеуі  //  Халық  кеңесі.  1992.  -  30 
қазан. - 3-5 бб. 
2.
 
Сәрсенбаев Р. Совветтер билеген Түркістан. 1935. Париж // Лениншіл жас. - 1991. - 
16-қаңтар. -6-8 бб. 
3.
 
Қойгелдиев М. Алаш қозгалысы. - Алматы: Санат, 1995. - 366 б. 
4.
 
Шілдебай  С.Қ.  Қазақстандагы  қоғамдық-саяси  күштер  жэне  Алашорда:  1917  ж. 
Ақпан революциясынан соң Қазақстанда қалыптасқан эр түрлі бағыттағы қоғамдық-
саяси күштер туралы // Алматы ақшамы. - 1997. - 12-желтоқсан. - 3-5 бб. 
5.
 
Мұқанов С. Ғұмар Қарашев. Оқшау сөз. Сүйінші! // Қазақ. - 1913. -№14.-5-9 бб 
6.
 
Өзбекүлы С. Арыстары алаштың. Алматы: Жеті-Жарғы, - 1998. - 187б. 
 
 
УДК 343.983 
 
АКТУАЛЬНОСТЬ И ВОЗМОЖНОСТИ ИЗУЧЕНИЯ 
ОГНЕСТРЕЛЬНЫХ ПОВРЕЖДЕНИЙ, ОБРАЗОВАВШИХСЯ В РЕЗУЛЬТАТЕ 
РИКОШЕТА 
 
Жұмағали Е., магистрант,  
Ашимова Д.И., м.ю.н., старший преподаватель 
Жетысуский государственный университет им. И. Жансугурова, г. 
Талдыкорган 
Egemen92@mail.ru
, 
Dinastie_galiktdk@mail.ru
  
 
Мақалада  сот  қылмыстық  істер  және  сот  талқылауынды  қарау  кезіңде 
фактілік мәні мен негіздерін орнықтыру мақсатында   қарулар мен қару жарақтарды 
қолдану  мен  олардың  іздерін  зерттеуде    баллистикалық  сараптаманы  жүргізу 

     
 
 
60 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 4  / 2015     
 
мәселесі қарастырылған. 
В статье рассматриваются процессы баллистической экспертизы проводимой 
для  исследования  огнестрельного  оружия,  боеприпасов  к  нему  и  следов  их 
применения,  с  целью  установления  фактических  данных,  имеющих  значение  для 
расследования уголовного дела и судебного разбирательства. 
In  article  processes  of  ballistic  examination  carried  out  for  research  of  firearms, 
ammunition  to  it  and  traces  of  their  application,  for  the  purpose  of  establishment  of  the 
actual  data  important  for  investigation  of  criminal  case  and  judicial  proceedings  are 
considered. 
Ключевые  слова:  огнестрельное  повреждение,  огнестрельный  снаряд, 
рикошет. 
 
Судебно-медицинское  изучение  повреждений,  причиненных  в  результате 
применения  огнестрельного  оружия,  ведется  на  протяжении  более  чем  трех 
столетий.  Наиболее  фундаментальные  исследования  в  данной  области  были 
проведены  после 
окончания  Великой  отечественной  войны.  Основная 
направленность этих исследований сводилась к выявлению признаков, позволяющих 
объективно  дифференцировать  входные  и  выходные  огнестрельные  раны, 
устанавливать  направление  раневого  канала,  дистанцию  выстрела,  определять  вид 
огнестрельного  снаряда  и  образец  использованного  оружия.  За  последние 
десятилетия  судебно-медицинская  наука  и  практика  сделали  значительный  шаг 
вперед  в  изучении  огнестрельных  повреждений.  Установлены  закономерности 
образования  и  отложения  на  поверхностях  окружающей  обстановки  продуктов 
взаимодействия  пули  с  частями  тела  человека  [1],  проведен  сравнительный  анализ 
повреждений  при  различных  видах  террористических  актов  и  разработан  способ 
решения  вопроса  об  обстоятельствах  причинения  огнестрельных  повреждений, 
изучены  судебно-медицинские  характеристики  повреждений,  возникающих  в 
результате  применения  оружия  специального  назначения,  разработана  методика 
диагностического  исследования  огнестрельных  повреждений,  причиненных 
выстрелами  из  нарезного  оружия.  При  исследовании  огнестрельных  повреждений, 
причиненных  выстрелами  через  преграду,  выявлена  зависимость  площади 
отложения  металлов  выстрела  от  предпреградного  и  запреградного  расстояний, 
предложены  оригинальные  способы  установления  в  огнестрельной  ране  материала 
поражаемой  преграды.  Вместе  с  тем.  во  многих  разделах  судебно-медицинской 
экспертизы  остаются  нерешенные  задачи.  На  протяжении  всего  времени  изучения 
огнестрельной  травмы  вопросу  образования  повреждений  при  рикошете 
огнестрельного снаряда уделялось крайне мало внимания [2].  
Рикошетирование  огнестрельного  снаряда  может  происходить  от  различных 
по  характеру  преград.  При  рикошете  соотношение  угла  встречи  и  отражения  пули 
может быть различным: угол встречи может быть больше, меньше или равным углу 
отражения. Это соотношение зависит от  формы пули, ее прочности, способности к 
деформации,  скорости,  величины  угла  встречи  с  преградой,  прочности  материала 
преграды  и  др.  Различные  сочетания  указанных  факторов  могут  приводить  к 
приобретению  пулей  «кувыркательного»  характера  движения  и,  как  следствие, 
образованию  разрывов  краев  в  области  входного  отверстия,  начальных  отделов 
раневого  канала,  обширных  повреждений  костей.  При  образовании  повреждений  в 
результате рикошета огнестрельного снаряда может наблюдаться его деформация и 
фрагментация,  частичное  рикошетирование  дополнительных  факторов  выстрела, 
однако  закономерности  образования  данных  процессов  и  влияние  их  на  характер 
повреждений изучены недостаточно [3]. 
Закон  Республики  Казахстан  «Об  органах  внутренних  дел  Республики 

     
 
 
61 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 4  / 2015     
 
Казахстан»  разрешает  применение  огнестрельного  оружия  сотрудником  органов 
внутренних  дел  для  задержания  лиц,  совершивших  особо  тяжкие  преступления 
(убийство, террористический акт и др.). Статья 59 Законом Республики Казахстан «О 
правоохранительной службе» применение огнестрельного оружия в данных случаях 
не  признает  преступлением  и  относит  их  к  обстоятельствам,  исключающим 
преступность  деяния.  В  некоторых  ситуациях,  при  отсутствии  оснований  для 
применения  огнестрельного  оружия  на  поражение  (например,  совершено 
преступление,  не  представляющее  большой  общественной  опасности  -  кража  в 
незначительном  размере  и  др.),  оружие  может  быть  использовано  как  средство 
психологического  воздействия  на  правонарушителя  без  использования  его 
поражающих свойств, для чего сотрудник органов внутренних дел может произвести 
предупредительный  выстрел  в  воздух.  В  данном  случае  сотрудник  органов 
внутренних дел не преследует цели физического поражения преследуемого, однако 
вред  его  жизни  и  здоровью  может  наступить  вследствие  рикошета  огнестрельного 
снаряда  от  какого-либо  предмета  окружающей  обстановки  (здание,  сооружение, 
транспортное  средство  и  др.)  и  правовая  оценка  содеянного  будет  зависеть  от 
субъективного  восприятия  сотрудником  органов  внутренних  дел  окружающей 
обстановки.  Нет  оснований  свидетельствовать  о  прямом  умысле  на  причинение 
вреда,  т.к.  сотрудник  органов  внутренних  дел  исключал  подобную  возможность, 
производя  выстрел  в  воздух,  а  не  на  поражение  преследуемого.  В  развитии 
причинноследственной  связи,  в  данном  случае,  вмешался  рикошет  огнестрельного 
снаряда, что не предвиделось самим сотрудником. И именно обнаружение признаков 
рикошета  в  огнестрельном  повреждении  позволяет  вести  речь  о  неосторожном 
преступлении  и  отграничить  его  от  умышленного,  что  существенно  повлияет  на 
правовые последствия для сотрудника органов внутренних дел. 
Несмотря  на  то,  что  развитие  судебно-медицинской  науки  и  практики 
достигло  значительных  высот,  к  настоящему  времени  отсутствуют  четкие 
дифференциальнодиагностические  морфологические  признаки  повреждений  в 
результате  рикошета  огнестрельного  снаряда,  что  не  позволяет  с  полной 
уверенностью утверждать о наличии рикошета в каждом конкретном случае, а также 
устанавливать  угол  и  дистанцию  выстрела,  и  тем  более  -  природу  преграды,  от 
которой  произведен  рикошет.  Таким  образом,  весомым  подтверждением 
актуальности  изучаемой  темы  являются  отсутствие  научно-обоснованных 
дифференциально-диагностических  критериев  повреждений  в  результате  рикошета 
огнестрельного  снаряда  и  кардинальные  различия  в  правовой  оценке  действий 
стрелявшего  при  установлении  признаков  рикошета,  в  отличие  от  ситуации,  в 
которой  таковых  признаков  не  обнаружено.  Все  вышеизложенное,  несомненно, 
говорит  в  пользу  необходимости  проведений  исследований  по  установлению 
судебно-медицинских 
диагностических 
признаков 
пулевых 
огнестрельных 
повреждений, образовавшихся в результате рикошета; определении угла, дистанции 
выстрела при рикошете. 
Результаты и обсуждение Изучение повреждений, возникающих в результате 
рикошета  огнестрельного  снаряда,  требует  экспериментального  характера  работы. 
На  протяжении  всего  периода  изучения  огнестрельных  повреждений  в 
экспериментальных  условиях  традиционно  использовался  следующий  принцип: 
оружие, из которого производится выстрел, фиксируется в специальных тисках, а на 
пулеулавливатель  крепится  объект  (тканевая  мишень,  одежда  и  др.),  повреждения 
которого, в дальнейшем, и подвергается изучению [4]. 
Для  создания  условий  рикошета  в  экспериментальных  условиях  фиксатора 
огнестрельного  оружия  и  пулеулавливателя  недостаточно:  необходимо  каким-то 
образом  расположить  и  прочно  фиксировать  преграду,  от  которой  предполагается 

     
 
 
62 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 4  / 2015     
 
рикошет,  на  определенной  дистанции  от  дульного  среза  ствола  оружия,  и  под 
определенным углом; в то же время, указанные параметры расположения преграды, 
как  и  сама  преграда  должны  быть  легко  изменяемы  в  соответствии  с  задачами, 
стоящими  перед  исследователем.  При  изучении  литературы  выявлен  лишь  один 
способ  экспериментального  изучения  повреждений,  возникающих  в  результате 
рикошета огнестрельного снаряда: Л.М. Бедрин с этой целью производил выстрелы 
по  поверхности  массивных  камней,  имеющих  гладкую  поверхность,  от  которых  и 
происходил  рикошет  огнестрельного  снаряда.  Подобным  способом  не 
представляется  возможным  изучить  повреждения,  возникающие  в  результате 
рикошета  огнестрельного  снаряда  от  других,  менее  массивных  объектов  (стекло, 
кафельная плитка и т.п.). Принимая во внимание вышеизложенное, для дальнейшего 
изучения  огнестрельных  повреждений,  образовавшихся  в  результате  рикошет, 
очевидным  является  необходимость  разработки  и  создания  установки  для 
моделирования рикошета огнестрельного снаряда в экспериментальных условиях, с 
помощью которой возможно осуществление прочной фиксации различного рода как 
объемных  преград  (кирпич,  железобетонный  блок  и  т.п.),  так  и  преград  малой 
толщины (кафельная плитка, стекло и т.п.) на необходимом расстоянии от дульного 
среза  ствола  оружия  до  преграды  (предпреградное  расстояние)  и  от  преграды  до 
поражаемого объекта (запреградное расстояние), а также под определенным углом к 
дульному  срезу  ствола  оружия  [5].  Для  расположения  установки  на  необходимых 
исследователю  расстояниях  она  должна  обладать  определенной  степенью 
мобильности.  Использование  подобной  установки  позволит  моделировать 
образование  рикошета  огнестрельного  снаряда  в  экспериментальных  условиях  в 
зависимости  от  поставленных  целей  и  задач,  предоставит  исследователю 
возможность  прочной  фиксации  на  необходимых  предпреградном  и  запреградном 
расстояниях, под определенным углом к дульному срезу ствола оружия различного 
рода  объектов,  используемых  в  качестве  преград,  а  также  позволит  заменять 
преграды по ходу проведения лабораторного эксперимента. 
Таким  образом,  принципиальные  различия  в  правовой  оценке  действий 
стрелявшего  при  установлении признаков  рикошета,  в  совокупности  с  отсутствием 
четких  дифференциально-диагностических  критериев  огнестрельных  повреждений, 
образовавшихся  в  результате  рикошета  огнестрельного  снаряда  подтверждают 
актуальность  проведения  исследований  по  данной  тематике.  Получение 
достоверных, научно обоснованных данных по изучению огнестрельных «рикошет-
повреждений»  на  современном  этапе  развития  судебно-медицинской  науки  и 
практики  может  быть  достигнуто  в  ходе  экспериментальных  исследований,  для 
проведения  которых  необходимы  разработка  и  создание  установки  для 
моделирования  рикошета  огнестрельного  снаряда  в  экспериментальных  условиях. 
Подобная  установка  должна  позволить  исследователю,  в  соответствии  с 
поставленными  перед  ним  задачами,  осуществлять  размещение  и  прочную 
фиксацию  различного  рода  преград  на  необходимых  предпреградном  и 
запреградном  расстояниях,  а  также  под  определенным  углом  к  дульному  срезу 
ствола  оружия,  давая  возможность  изменения  условий  эксперимента  по  ходу  его 
проведения. 
 
ЛИТЕРАТУРА 
1.
 
Инструкция  по  производству  судебных  экспертиз  и  специализированных 
исследований  в  Центре  судебной  экспертизы  МЮ  Республики  Казахстан.  Алматы. 
2002. 372с. 
2.
 
Погребной,  А.  А.  Пособие  криминалиста.  Установление  обстоятельств 
происшествия  по  следам  рикошета  на  преградах  и  пулях:  учеб.  пособие  для  вузов. 

     
 
 
63 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 4  / 2015     
 
М., «Приор-издат», 2004. 112 с. 
3.
 
Попов,  В.  Л.,  Шигеев,  В.  Б.,  Кузнецов,  Л.  Е.  Судебно-медицинская 
баллистика. СПб.: «Гиппократ», 2002. 656 с. 
4.
 
Тюрин,  М.  В.,  Шигеев,  В.  Б.,  Попов,  В.  Л.,  Панов,  В.  П.  Принципы 
проведения  баллистических  экспериментов  с  использованием  био  и  небио 
имитаторов // Актуальные вопросы СМ и экспертной практики. Новосибирск, 2002. 
В.7. С. 125-127. 
5.
 
Бедрин,  Л.  М.  Об  особенностях  повреждений  при  обычных  и  некоторых 
своеобразных поражениях пулей винтовки: автореф. дис. на соиск. учен. степ. канд. 
мед. наук /  Л.  М. Бедрин; науч. рук. Л.  М. Эйдлин;  Воронежский государственный 
медицинский институт. Кафедра судебной медицины. Воронеж, 1951. 21 с. 
 
 

жүктеу/скачать 2,17 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: