Ж. қысы: 8-шы шығарылуы
аулап, оларға радио-ошейниктер кигізуде
жүктеу/скачать 1,8 Mb. Pdf көрінісі
|
аулап, оларға радио-ошейниктер кигізуде. Сурет Дж. К. Янг/WCS
Ақбөкенді сақтау Альянсы шығарады 2008-2009 ж. қысы: 8-шы шығарылуы
2008 ж. WWF-Моңғолия жергілікті тұрғындарды ақбөкендер туралы мəліметтермен толығырақ қамтамасыз ету, оны қорғау мен сақтау бағыттарындағы жұмыстармен қамтамасыз ету үшін моңғол ақбөкені қоныстанған аудандарда социологиялық бақылау өткізді. Моңғол ақбөкені туралы жергілікші тұрғындардың қазіргі білімдер денгейін білу міндеті тұрды. Зерттеу үш деңгейде өтті: ақбөкен мекендейтін аудандарда тұратын тұрғындар арасында, полицейлер мен инспекторлар арасында, сондай-ақ мемлекеттік структуралар мен табиғатты қорғау саясатын жүргізушілер арасында жүргізілді. Барлығы зерттеуге 627 адам (респонденттер) қатысты.
1. Ақбөкенді сақтау жəне жергілікті қауымның оған қатысы Сұраушылардың жауаптарына сəйкес ақбөкеннің таралу аймағы соңғы жылдары тұрақты болар еді, егер де оның мекендейтін жерлеріне үй малдарын жаймаса. Соған сəйкес аңның таралуы да өзгерді. Оған мынадай себептер əсер етті: • Соңғы жылдары үй малдарының саны күшті өсті. Яғни бұрынғы пайдаланылмай жатқан алыс аудандар мал жайылымдары ретінде пайдаланылатын болды. • Ақбөкеннің саны өсті, оның мекендейтін қоныстары
кеңейді яғни үй малдары жайылымдарында мекендейтін болды. Малшылар жайылымдарында ақбөкендердің келуіне қарсы, сондықтанда оларды қуады, үркітеді; басқа жерлерге аңның кетуін мəжбір етеді. Бастысы, мүмкін болғанша, ақбөкен мекендейтін қоныстарды үй малдарынан босату. Егерде бұл мүмкін болмаса, бұл мекендерде үй малдарын маусым бойынша жайылуын практикаға енгізу қажет. Тіпті су көздерінің жетіспеуінен үй малдары үшін пайдаланылмайтын жерлер ақбөкендер жайылымдары үшін пайдалануға болады. Мұндай ақбөкен үшін қажетті участкелерде (мысалы, Шар
Бурог, Улан Ергин Нуру) су көздері болуы керек. Ақбөкенның күйге түсетін жəне төлдейтін негізгі участкелер қорғауға алынуы керек. 2. Заңсыз аңшылық жəне ақбөкен популяциясының қазіргі жайы Жүргізілген зерттеулер соңғы жылдары ақбөкенге браконьерлік жолмен аңшылық жасау дəрежесі азайғанын көрсетті. Ақбөкен ареалы кеңейді, саны өсті, сөйтсе браконьерлік тамыр жайған жоқ. Сондықтанда, ақбөкенді қорғауға жауапты инспекторлар болуы қажет, əсіресе, оның
Зерттеушілер командасы (сол жақта) жəне социологиялық сұрауға қатысқандар (оң жақта). Сурет Б. Чимеддоржанікі
мəліметтерді) жақсарту керектігін бағалау Б. Чимеддорж WWF-Моңғолия, chimeddorj@wwf.mn
негізгі қоныстарында. Сондай-ақ кейбір облыстарда, уақытша негізде, жергілікті қауымдастықтан қоғамдық инспекторлар құруға болады. Бұл жағдайда жергілікті үкімет басшыларымен олардың атқаратын жұмыстары туралы келісу керек. Жергілікті сұраушылардың мəліметтеріне сүйенсек, ақбөкенге аңшылық жасаудың негізгі себебі-жергілікті тұрғындардың кедейлігі. Сондықтан да, олардың тұрмыс жағдайын көтеру қажет. Мысалы, табиғи ресурстарды тұрақты пайдалану туралы оларға мағлұматтар беріп, жеміс-жидек өсіру, семья қаржысын дұрыс пайдалану, мал өнімдерінен əртүрлі бұйымдар жасауға үйрету қажет. Оларға қарыз ақша алуға жəне қолдап дем беруге мүмкіндіктер туғызу да керек. 3. Мəліметтер алуды жақсарту Жергілікті тұрғындар арасында ақбөкен туралы насихаттау жұмысы жүргізілген жоқ. Табиғатты қорғау туралы бірлескен
2003 ж. қыркүйек айынан бастап, Солтүстік-Батыс Прикаспийде, Қалмақияда, Ресей инспекторлар күшімен ақбөкен популяциясына мониторинг жүргізілді. Қазірде ол инспекторлардың территорияларды аралаған кездегі толық емес бақылауларына негізделген. Бұл деректердің дəлдігі шектеулі, өйткені инспекторлардың қай жерде, қай уақытта бақылау жүргізгені күнделіктерінде жазылмаған. Бұл санақпен қандай территориялар қамтылғанын жəне оның дəрепсесін анықтау қиын екендігін көрсетеді. Популяцияның күйі туралы сенімді қортынды жасау үшін белгілі уақыт ішінде бақылаудың нəтижесінде, түзету енгізу үшін де, өткізілген бақылау түрін бағалауымыз қажет. Инспекторлар күшімен орындалатын мониторинг программасының артықшылығы мынада: онда ақбөкен мекендейтін жерлер түралы мəліметтерді пайдаланады жəне инспекторлардың көп жыл ішінде ақбөкенге жүргізілген бақылауы нəтижесінде алынған тəжрибелері де ескеріледі. Келешекте түрдің сақталып қалу стратегиясының бір бөлігі болып табылатын бұл мəселе кейбір адамдар жағынан қолдау тапса оңды болар еді. Бұл проектінің мақсаты – қолданып жүрген мониторингке кішкентай өзгерістер енгіз отырып, инспекторлардың қатысуымен жиналған мəліметтер сапасын жақсарту. Бұл
қимылдарды жандандыру қажет; жергілікті жұртшылық арасында тиісті мағлұматты материалдарды таратып отыру керек. Сондай-ақ арнаулы телевизорлық жəне радиолық хабарларды жиі беріп, халықтың мəліметтер алуын жақсартып, жергілікті балаларды ақбөкенді қорғау
шараларына үйрету де қажет. Сондай-ақ мемлекеттік жəне кеден қызметкерлерінің ақбөкен мəселесін терең түсінуін қамтамасыз ету де керек. Сонымен бірге, ұйымдар мен жеке адамдар арасында екіжақты мəліметтер алмасу да бағалы. Бұл түрді сақтау үшін қолданылатын тиімді шаралардың бірі болып табылады. Ақбөкенге зерттеу жүргізілген область бірнеше елді пункттері мен қалалары бар ауыл шаруашылықты регион болып табылады. Мұны ақбөкенді сақтау жөніндегі шараларды жүргізген кезде еске алу керек.
мақсатқа жету үшін «Черные земли» биосфералық қорығының жəне «Степной» қорақшасының ГИС картасы жасалды. Бұл 2003 ж. қыркүйек айынан 2007 ж. ақпан айы аралығында өткен бақылаулар нəтижесінде ақбөкен таралуына кеңістіктік анализ жасауға мүмкіндік берді; оны қазіргі системадағы ауыткушылыкты анықтау үшін пайдалануға болады. Сонымен бірге инспекторлар атқарған ақбөкен топтары мөлшерін нақты анықтауларында зерттедік. Ол үшін алдымен ақбөкен стадасын алмастыратын қой отарына тəжрибе жүргіздік жəне инспекторлардың санақ кезінде ақбөкен топтарының (стада) фотографиялары пайдаланылды. Осы арқылы ақбөкеннің нақты санына баға беруге болады, сонан соң оны инспекторлардың көзбен шолумен алған мəліметтерімен салыстыруға болады. Нəтижесінде ақбөкендерді кездестіру санымен жəне санақ маршруттары тығыздығы аралығында анық байланыс барлығы анықталды (1-ші сурет). Жорамал бойынша, бүл ақбөкеннің қоныстарда біркелкі таралмағанын көрсетеді; олардың көпшілігі санақ маршруттарын бойлай жиналған. Санақ жұмысы қамтылған территория көлемін білмей, ақбөкеннің көп ұшырасуы, мүмкін, бұл участкеде ақбөкен тығыздығы жоғары болған
1 Лондон Империал Колледжі, 2 «Черные земли» биосфералық қорығы, helen.oneill07@imperial.ac.uk Сурет 1. Ақбөкенді кездестіру маршруттардың тығыздығына байланыстылығы «Черные земли» биосфералық қорығында (r 2
2 = 0.311, df = 55, P < 0.0001) (b) 0 0.5
1 1.5
2 2.5
3 0 0.1 0.2 0.3
0.4 0.5
0.6 0.7
Track Density (km/km 2 ) Sa iga S igh tin g s pe r k m 2 0 0.5 1 1.5
2 2.5
3 0 0.05 0.1 0.15
0.2 0.25
0.3 0.35
0.4 0.45
Track Density (km/km 2 ) Sa iga S igh tin g s pe r km 2 a b 2008-2009 ж. қысы: 8-шы шығарылуы 10
Ақбөкенді сақтау Альянсы шығарады 2008-2009 ж. қысы: 8-шы шығарылуы
шығар деп қана болжауға болады немесе бұл жерде басқа жерлермен салыстырғанда көптеген бақылаулар жүргізілгендіктен аңдарды кездестіру көп болған. Инспекторлар ақбөкен группаларын санауда жақсы дəл көрсеткіштерге ие болғанын байқатты (сурет 2). «Черные земли» биосфералық қорығы инспекторлары мен фотографияда көрген ақбөкендер санының арасындағы айырмашылық орташа 20,07% (SE = 9,184) болса, ал «Степной» қорықшасы инспекторлары үшін бұл көрсеткіш 25,22% (SE = 9,364) дəрежесінде болды. Бұл басқада зерттеулерлермен жақсы байланысады, онда көрсеткіш - 30%. Бұл бағалау нəтижесі жиналған матералдарға талдау жасағанда есепке алынуға тиіс. Қойлар отарын санау тəжррибесінің нəтинесі ақбөкендерге санақ жүргізгенде алынған матералдармен салыстырылды; инспекторлар саны төмен кездегімен қайта бағалады (сурет 3). Саны төмен кездегі тəжірибеде отардағы тек қара түсті қойлар саналды да, ол топтағы ақбөкеннің еркектерін санауда үлгі есебінде қолданылды жəне қара қойларды қайта санау көрсеткіші болды. Саны төмендер қайтадак бағалансада, қойдың жалпы саны керісінше толық саналған жоқ. Егерде мұндай жағдай ақбөкендерді санау кезінде байқалса, онда оның үлкен маңызы бар. Өйткені, популяциондық статусы туралы қате қортынды шығуы мүмкін. Ал, инспекторлардың тек
бірнеше ғана аңның ірі топтарын ғана санаса (саны 200-700 бас, бірақ олардың саналғаны аз болғандықтан, анализге кірген жоқ), бұл пікірдің дұрыстығы кімəн келтіреді, инспекторлар топтағы ақбөкендердің жалпы санын қайта бағалайды.
Сурет 2. «Черные земли» биосфералық қорығы (a) мен «Степной» қорықша (b) инспекторларының бағалауы бойынша топтағы ақбөкендер саны фотографиядағы оның санымен салыстыру. 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 0 20 40 60 80 100
Number of Saiga in Photo E sti m ate d N u m b er a 0 10 20 30 40 50 60 0 5 10 15 20 25 30 35 Number of Saiga in Photo E sti m ate d N u m b er b Сурет 3. «Степной» қорықшасы инспекторлары қатысқан қойларға санақ жүргізу тəжірибесінің нəтижелері: (a) санақшының қатысуынсыз жүргізген қой санының дəл көрсетніші; (b) санақшының қатысуымен жүргізген қой санының дəл көрсеткіші -80
-60 -40
-20 0 20 40 60 80 100 120
0 200
400 600
800 1000
Number of Sheep P e rcent a ge D iff e re n ce -80
-60 -40
-20 0 20 40 60 80 100 0 200 400 600
800 1000
Number of Sheep P e rc e n tage D if fer ence a b Мониторинг программасына қатысқан «Черные земли» қорығының инспекторлары. Сурет Х.О’Ниллдікі
Ақбөкенді сақтау Альянсы шығарады 2008-2009 ж. қысы: 8-шы шығарылуы Saiga News Топтағы особтардың жалпы саны қайтадан бағаланған соң, сондай-ақ ондағы еркектері есепке алған соң, ол кезде соңғыны қайта бағалауы онша əсер етпейді, өйткені екі көрсеткіште бір- біріне кейбір жағдайда тепе-тең келеді. Проектінің нəтижесінде бірнеше ұсыныстар (рекомендация) берілді. Мысалы, инспекторлар ақбөкенді қашан жəне қай жерде көрді, осыдан бастап жаза бастау керек; сондай-ақ территорияны бақылаған күндерді қосу керек, бірақ ақбөкендерді көрген жоқ.
Оның аңның
таралуын, мүмкіндіктері мен бақылау нормасын жəне басқа да мониторингтың барлық негізгі аспектілерін білу үшін өте қажет. Бұл толық популяциондық баға беруге мүмкіндік береді. Сонымен бірге,
инспекторлардан алған
материалдар мəліметтерді қортындылаған кезде дұрыстыған тексеру керек; бұл дəлме-дəл популяциондық баға беруге көмектеседі. «Черные земли» қорығы мен «Степной» қорықшасы инспекторларының атқарған жұмыстары ақбөкенді сақтау үшін өте маңызды. Олардың мониторингке қатысуы табысты болды, біз бұл жұмысты жалғастыруды ұсындық. Бұл проект стратегияны жақсарту мен толық дəлме-дəл деректер алудың жолын көрсетті. Жұмысты аз еңбек жұмсап өрындауға болады; бұл программаның ұзақ уақыт тұрақты жұмыс істеуін қамтамасыз етеді. Бұл проекттіні Қалмақия мемлекеттік университеті мен
Коллективті мониторинг – жергілікті тұрғындардың түрдың экологиясы туралы мəліметтер жинаған кезінде оны сақтау мақсатымен қолданылытын əдіс. Бұл əдіс бүкіл дүние жүзінде қолданылады, кең тараған (қара www.monitoringmatters.org). Қалмақияда инспекторлар қатысуымен мониторинг жүріп жатқан кезде (оған жергілікті тұрғындарды қатыстыруда көп жұмыс атқарылып жатыр ғой) біз бұл əдіс қалай жұмыс істейтінін тексеру міндетін қойдық. Біз ақбөкен таралған аймақтың бес поселкаларында жартыжылдық коллективтік мониторинг проектісін жүзеге асырдық. Əрбір поселкада ақбөкенге бақылау жүргізу үшін бестен фермерлерді таңдап алдық. Олар уақыттарының көбін өздері тұратын селодан алыс жерлерде өткізеді, жиі ақбөкендерді көреді. Сонымен бірге олардың, бұрын бақташылар болғандықтан, жануарлардың үлкен тобын санау тəжірибелері бар. Маусым айының ортасынан бастап, біз əрбір фермерге бардық. Оларды құралдармен қамтамасыз еттік (бинокль, счетчик, компас, қаламұш жəне санақ жүргізу күнделігі).
Лондон Империал Колледжі бірлесіп жүзеге асырады. Программаны BRIDGE Британия Советі қаржыландырады. Инспекцияның көптеген көпжылдық материалдары ИНТАС бен «Дарвин инициативасы» проектілерін орындау кезінде алған еді.
Оларды мəліметтерді қалай тіркеу керек, бақылау уақыты, кездескен жері, топтың мөлшері, бақылап отырған жерден қашықтығы, мүмкін болғанша, аңның жынысы, лақтар санын қалай жазу керектігі түсіндірілді. Бақылаушылардан көп уақыттарын ақбөкенді іздеуге жібермей, мүмкіндігінше кездескен аңдарды күнделікке түсіруді өтіндік. Бірақ, əрбір айдың бірі жəне 15-і күні əрбір бақылаушы өз участкелерінде ақбөкендерді іздеуге белгілі уақыт бөлу керектігін айттық, ол тіпті үлкен фермаларда екі сағаттан артық уақыт алмаса керек. Өйткені, бұл санақ жүргізуге белгілі стандарт беріп, екі рет санақ жүргізуден сақтайды. Бұл күндері бақылаушылар күнделіктеріне ақбөкен кездеспесе де жазу керек.
Бірнеше жеті өткен соң жиналған алғашқы деректерді жинау үшін жəне айтылғанның бəрі де орындалдыма соны тексеру үшін біз қайтып оралдық. Айтылған əдіске бақылаушылар риза, бірақ кейбіреулерінде күнделікті толтыруда қиындықтар кездесті, өйткені күнделікте түсініксіз ұғымдар байқалды. Сондай-ақ бірқатар бақылаушылар біздің бірінші келгенге дейін бірде-бір ақбөкен көрмеген; негізінде бақылаушылардың 44%-і ақбөкенді көрмеген. Оның себебі, мүмкін, бақылау уақыты қысқа болды (орташа 13 күн), бірақ бақылаудың көпшілігі ерекше қорғалатын аумақтарға жақын болды; бұл ақбөкендердің солтүстікке қарай қоныс аудармағаннан болуы ғажап емес немесе бұл процестың мардымсыз өтуінен де болар. Бұл қорғалатын территориядан тыс жерлерде мониторинг жүргізудің маңызды екенін көрсетеді. Өйткені, қазірде ақбөкеннің басқа таралу аймақтарында олардың қоныс аударуы туралы мəліметтер өте аз. Екінші рет келгенде де біз əрбір бақылаушының қалай санақ жүргізгенін бағаладық. Ол үшін бірнеше жеті бұрын «Черные земли» биосфералық қорығында түсірілген фотографияларды пайдаландық. Онда топтың мөлшері, қашықтығы жəне ландшафттар типі жақсы көрінген. Əрбір фотография 30 секунд көрсетілді де, сол кезде бақылаушылар онда қанша ақбөкен барлығын айту керек.
Хелен О’Нилл жəне «Черные земли» қорығының қызметкерлері. Сурет Х.О’Ниллдікі Қалмақияда коллективтік мониторинг потенциалын бағалау Элизабет Уайтбред 1 , Диана Обгенова 2 , Э.Дж.Милнер-Гулланд 1
1 Лондон Империал Колледжі, 2 Қалмақия мемлекеттік университет, elisabeth.whitebread07@imperial.ac.uk
ақбөкен мəліметтерін күнделікке жазу формасымен таныстыруда. Сурет Э.Уайтбредтікі
Ақбөкенді сақтау Альянсы шығарады 2008-2009 ж. қысы: 8-шы шығарылуы
Бақылаушылардың бақылау
нəтижелерін контрольдық мəлеметтермен солыстыру үшін біз бірнеше инспекторлар бақылауларын тексердік. Бақылаушылардың бағасы инспекторлардың осындай жұмыстарына жақын болды, екі группаның да көрсеткіштері əрбір фотографиядағы аңның группасының мөлшері өскен сайын ақбөкен сандарын қайта бағалауда бірдей анық болды. Қателік қолданылған əдіске байланысты болуы мүмкін; өйткені мұнда ақбөкендердің қозғалысы, бақылау кезіндегі табиги жағдай есепке алынбаған ғой. Бірақ, инспекторлар мен бақылаушылардың бірдей жағдайда мəліметтері бір-біріне жақын болуы мүмкін. Егерде коллективтік монитөрингті жалпы қауым мүшелері қолдамаса (сондай-ақ жеке бақылаушыларда), онда бұл проектінің келешегіне қауіпті. Сондықтанда біз ауыл тұрғындарының оған қатысын көрсетілген əдіспен бағаладық. «Черные земли» қорығы мен «Степной» қорықшасында жүргізіп жатқан мониторинг туралы тек аздаған адамдар ғана білетіндігі анықталды; тіпті көптеген тұрғындар қорғалатын территориялар бар екендігін біледі.
Бұрынғы жылдары Үстірттің Өзбекстан бөлігінде ақбөкеннің көптеп төлдеуі қалыпты құбылыс еді, ол туралы Фадеевтың (1975), Реймов пен Карабековтың (1980), Ишунинның (1987) жұмыстарында айтылады. Бірақ, бүгінгі күндері Өзбекстанда аңшылық
прессаның өсуі
қоныс аударатын үстірт популяциясының жалпы санының азаюына байланысты ақбөкендердің төлдеуі өте сирек құбылысқа айналды. Мұнда ақбөкендер тек маусымдық қоныс аудару кезінде бұл тұяқтылардың көршілес Қазақстан территориясынан оңтүстікке қыстайтын жеріне қарай қозғалғанда жиі байқауға болады. Желтоқсан айында Өзбекстанда да ақбөкендердің күйге түсуі өтеді. 2008 ж. Өзбекстанда ақбөкен саны өте аз болды-тек қана 1000-дай ғана бұл аң байқалды. Соңғы төлдеу туралы арнаулы мəлімет 1991 жылы болды (Өзбекстанның Госбиоконтроль комитетінің есебі). Сол жылы
Коллективті мониторинг өткізу туралы тұрғындардан сұрағанымызда, олардың 66%-і «жақсы» немесе «өте жақсы» деп жауап берді, ал 96%-і бұл əдісті қолдайтындығын білдірді, ал 4% сұраққа жауап беруге сенімді емес екенін білдірді. Бұл сондай жақсы нəтиже болды жəне келешек проект үшін маңызы барлығын көрсетті. Қаңтар (2009 ж.) айында қолданылған əдісті жақсарту жəне оған кейбір өзгерістер енгізу үшін, сондай-ақ бұл жұмысқа көптеген бақылаушыларды немесе поселкаларды тарту мүмкіндігін толқылау үшін жалпы кездесу өткізіледі. Уақыт өте ақбөкеннің Прикаспийде таралу аймағында біз бақылаушылар жүйесін құрамыз. Бұл пролекттіні Қалмақия мемлекеттік университеті мен Лондон Империал Колледжи бірлесіп орындады; қаржы жағына BRIDGE программасы көмектесті.
Үстірттің өзбекстан бөлігінің солтүстік жағында самолетпен əрі автокөлікпен санақ жүргізген кезде ақбөкеннің 1096 лағы есепке алынған; жануарлардың үлкен тобы Чурук-Белеулы участкесінде болған. Біздің зерттеулар, 2003 жылдан бастап, кейбір жылдары (2003-2005 жж.) ақбөкендердің төлдеуі болмағанын немесе олардың бірең-сараң төлдеуін (2006-2007 жж.) көрсетті. 2008 ж. соңғы жылдардағы төлдеу кезіндегімен салыстырғанда ақбөкен санының жоғары болғаны байқалды. Жергілікті тұрғындардың мəліметтері бойынша, біздің FFI-дің жəрдемімен жүрген зерттеуіміз мынаны корсетті: 2008 жылы төлдеу 28-ші сəуірден 20-шы мамыр арасында өткен. Ақбөкен тобында 5-тен 15-ке дейін, ең көбінде 50-ге дейін аналықтары болған. Барлығы 180 аналық жəне 52 лақ көзге түскен. Бірден, кейде 2-ден лақ кездескен.
жүктеу/скачать 1,8 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|