Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары

112 
 
жаңашылдық  табыстарының,  Абай  ҥлгісі  мен  ҿрнегінің  кҥллі  қазақ  ҽдебиетінің 
одан  кейінгі  поэзия  ҥшін  таптырмас  дҽстҥр  болып  қалғаны  М.Ҽуезов 
творчествосының себепкер болуынан деуге болады. 
Ақындар  Абаймен  қатар  проза  шебері  Ҽуезов  шығармаларын  да  дҽстҥр 
тҧтады.  Сондықтан  дҽстҥр  мен  жаңашылдық  проблемасының  шешімін  жеке 
қҧбылыстың  шеңберінде  қалдырмай  жалпы  ҽдебиет  процесіне  байланысты  да 
алып  қарауға  болады.  Осылай  еткенде  мҽселенің  екі  қыры  (жалқы  жағы  мен 
жалпы жағы) қатар ашылары сҿзсіз. Жалқы жағы кімнен кім нені дҽстҥр тҧтты, 
жалпы  жағы  ҽдебиеттің  жалпы  даму  процесінің  коллективтік  тҽжірибесін  кім 
қалай  игерді  деген  мҽселе.  «Дҽстҥрде  жаңашылдық  сипат  болу  ҥшін  ҽр  шебер 
ҿзінің  талантына,  тҽжірибесіне  қарай  жаңалықты  ҥлесін  қосып,  ҿзіндік  ҿрнегін 
салады.  Бірақ  жаңалық  атаулының  бҽрі  бірдей  тҥпкі  ҥлгінің  жақсаруына  шыға 
бермейді,  жасуына  да  шығатыны  болады.  Сол  себептен  де  дҽстҥр  мен 
жаңашылдық  проблемасының  дҧрыс  шешімі  жаңашыл  творчестволық  ҽдістің 
талантты шеберінің ғана қолынан келмек» [4, 254-б]. 
Айталық,  Ҽуезовті  ҧстаз  кҿріп,  одан  ҥйренбейтін  қаламгер  кемде  кем 
шығар.  Оның  ішінде  ҽсіресе,  Д.Ҽбілев,  Ҽ.Нҧрпейісов,  С.Жҥнісов,  І.Есенберлин 
т.б.  Ал  бірақ,  қайсысы  қай  ретте  қалай  ҥйреніп,  қандай  нҽтиже  шығарды. 
М.Ҽуезов дҽстҥрін қалай жалғастырды? Міне, мҽселе сонда. Ҽйткенмен ҽр автор 
ҿзіне  дейінгі  идея,  тақырып,  жанр  жҿнінен,  психологизм  мен  лиризм  сықылды 
тҥрлі  тҽсілдері  жҿнінен  тҽжірибеде  қалыптасқан  игі  дҽстҥрді  ҽр  жағынан 
жалғастыруға  жасаған  жеке  дара  ҽрекеттері  кҿрінеді.  Ҽрқайсысы  дҽстҥр 
деңгейіне жетпегенмен, ҿзіндік жеке дара қабілетін, талантын танытарлық таңба 
салған. Мҧның ҿзі жетістік – жаңашылдықтың бастамасы. 
«Дҽстҥрді  жалғастырып  ҥлкен  жаңалық  ашатын  ірі  талант  иелерінің  бҥкіл 
ҽдеби  процеске  дҥмпу  жасап,  белгілі  жанр  мен  тақырыптың  дамуына  тҥрткі 
болып дем беруінде, сҿз жоқ, заңдылық бар екенін кҿреміз. Мҧны М.Ҽуезовтің 
ҽйгілі  «Абай  жолы»  эпопеясының  даңқымен,  дҽстҥрімен  қазақ  ҽдебиетінде 
тарихи романдар тууына мықты дем бергенінен кҿруге болады» [6, 23-б]. 
Ҥлкен  бҧлақтың  бастауында,  ҽдебиетіміздің  мақтанышы,  ҧлы  жазушы 
Мҧхтар  Ҽуезов  тҧр.  М.Ҽуезовтен  оқымаған,  оның  туындыларын  ҥлгі  етпеген 
қазақ  қаламгері  аз  болар.  Ал,  жазушының  жалпы    Орта  Азия  мен  қазақ  еліне 
деген  ҽдеби  мектебін,  кҿрнекті  қырғыз  жазушысы  Шыңғыс  Айтматов  –  А.С. 
Пушкиннің  орыс  ҽдебиетіне  сіңірген  еңбегі  мен  ҽсеріне  теңеді.  М.Ҽуезов 
романындағы  шыншылдық,  кең  тыныстылық,  табиғат  суреттерінің  адам 
характерін  ашуға  жҧмсалған  параллелизмдерін  60-80  жылдардағы  тарихи 
романдар қалыптастырған жазушылардың қаламдарынан кҿруге болады. 
Ҽдебиеттегі  жалғастық  -  белгілі  бір  халықтың  пайда  болуы,  қалыптасуы, 
дамуы  тарихындағы  жасалған  ҿнер  туындыларындағы  сҧрыпталған  кҿркемдік 
қҧндылықтардың  ҿзара  ҧштаса,  жаңа  тҥрлермен,  белгілермен  жаңғыра  тҥлеуі, 
жаңарған  келбетпен  болашакка  ҧласуы.  Кҿркемдік  жалғастық  -  ғасырлар  бойы 
жасалған  ҽдеби-фольклорлық,  этнографиялық,  мифологиялық  дҥниетаным 
кеңістігіндегі  дҽстҥрлер  нышандарының  да  ҽдеби  процестегі  жеке  тҧлғалардың 
мҧраларында  болатынын  танытатын  эстетикалық  ҧғым.  Демек,  ҽдеби  бағыт  - 

113 
 
алуан  тҥрлі  кҿркемдік  ҽдістерден  қҧрала  жҥре  ҽрекет  ететін  белсенді 
шығармашылық  қҧбылыс.  Бҧдан  біз  ҽдебиеттің  дҽстҥрлі  мҽдениетпен  де 
ҧштасып жатқандығын байқаймыз. 
 
ҼДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 
1.
 
Ҽуезов  М.  Менің  ҿмірбаяным  /  Кітапта:  Мҧхтар  Ҽуезов.  Ҧсынылатын 
ҽдебиеттер кҿрсеткіші. – Алматы: Қазақстан, 1968.- 104 б. 
2.
 
Тихонов  Н.  Заманымыздың  зор  адамы  /  Кітапта:  Біздің  Мҧхтар.  Қҧраст. 
Б.Сахариев. – Алматы: Жазушы, 1976.- 432 б.  
3.
 
Дҽдебаев Ж. Қазіргі қазақ ҽдебиеті. - Алматы: Қазақ университеті, 2003. 
-   284 б.   
4.
 
Дҽдебаев  Ж.  Қазақ  тарихи  романы:  дҽстҥр  мен  жаңашылдық.  Алматы, 
1988.  
5.
 
Хамзин М. 60-80 жылдардағы қазақ романының стилі мен типологиясы.  
Алматы, 1997. (Филология ғылымдарының докторы ғылыми дҽрежесін алу ҥшін 
дайындаған диссертациясының авторефераты). 
6.
 
Хасенов М. Қазақ ҽдебиетіндегі дҽстҥр мен жаңашылдық диалектикасы. 
1969. 
 
ҼОЖ 821.512.122.09 
КАРТАЕВА А., ҚАЙЫРБАЕВА А. 
С. Аманжолов атындағы ШҚМУ, Ҿскемен қ., Қазақстан 
 
М.ҼУЕЗОВТІҢ «АБАЙ ЖОЛЫ» РОМАН-ЭПОПЕЯСЫ –
 ҼЛЕМДІК ҼДЕБИЕТТІҢ ОЗЫҚ ТУЫНДЫСЫ 
  
«Абай жолы» роман-эпопеясында қазақ халқының ҧлттық мақтанышы, дана 
кемеңгері Абайдың ҿлмес-ҿшпес, жанды бейнесі суреттеледі. «Абай жолы» ҽлем 
ҽдебиеті  тарихында  ҧлы  шығарма  ретінде  қабылданған.  Ол  ізгілік  пен 
сҧлулықтың  шарайнасындай,  ақындық  даналық  пен  нҽзік  сыршылдықтың 
телегей  теңізі  іспетті.  Суреткердің  негізгі  мақсаты  –  Абайдың  ҿмір-тарихын 
ежіктеп  кҿрсету  емес,  оның  рухани  кесек,  бірегей  тҧлғасын  барша  адамзатқа, 
ғаламзатқа  ортақ  ҿнердің  жарық  жҧлдызы  екендігін  таныту.  Жазушы  Абайдың 
кемеңгерлік,  ақындық,  қайраткерлік,  адамгершілік  болмысын  жан-жақты  терең 
аша  білген»,  -  деп  ғалым  С.Негимов  «Абай  жолы»  эпопеясының  қҧндылығын 
атап кҿрсетеді [1, 107 б.]. 
 
«Абай жолы» – қазақ халқын ҽлемге танытқан ҧлы шығарма. Халқымыздың 
дана  ойшылы,  кемеңгер  ҧлы,  классик  ақыны  Абай  Қҧнанбаевтың  ақындық, 
гуманистік,  демократтық,  қайраткерлік  тҧлғасын  сомдай  отырып,  қазақ  елінің 
жарты ғасырлық тарихын, ҿмір болмысын, тыныс-тіршілігін,  салт дҽстҥрін кең 
қҧлашпен  суреттеп  берген  дҽуірлік  туындысы.  Мҧхтар  Ҽуезовтің  атын  ҽлемге 
жайған, ҽлем ҽдебиетінде суреткерлік қолтаңбасын қалдырған бас кітабы. Роман-
эпопея  мҽңгілік  тақырыпты  қозғаған  ҽр  заманда  да  ҿзекті  болып  келетін,  сан 

114 
 
ғасырлар  адам  баласының  сҥйіп  оқи  берер,  рухани  нҽр  берер  байлығы  болып 
қалады.  
Ҿмір  тҽжірибесі  мен  суреткерлік  шеберлігі  ҧштала  келе  Ҽуезовтің  тарих 
тереңіне  бойлай  отырып,  басты  кейіпкер  –  Абай  образы  арқылы  бҥкіл  бір 
дҽуірдегі халықтың ҽлеуметтік, тарихи шындығын кҿрсететін кҿлемі жағынан ірі 
эпикалық туынды жазу идеясы туындайды. Бҧл идея жазушыға аяқ асты келген 
жоқ.  Абай  шығармашылығына  деген  оның  қызығушылығы  жиырмасыншы 
жылдардан  пайда  бола  бастайды:  ҧлы  ойшыл-ақынның  ҿмірі,  шығармашылығы 
жайлы деректерді жинастырып, зерттеп, ол туралы мақалалар жазады; ақынның 
жеке  ҿлеңдерін  бастырады;  ҿзі  тапқан  тың  деректермен  толықтыра  Абай 
ҿмірбаянын жазады. 
Абайдың  ҿміріне  байланысты  жазба  деректердің  аздығы  жазушыға  кҿп 
қиындық  туғызады.  Сол  уақытта  болған  кҿптеген  оқиғалармен  М.Ҽуезов  жас 
кезінен  таныс  болған.  Эпопеяда  ҿзі  сомдап  шығатын  болашақ  кейіпкерлерінің 
кейбіреулерімен  кездеседі.  Ақынның  ҿміріне  қатысты  жазба  материалдармен 
қоса, ауызша деректерді жинағанын М.Ҽуезов ҿзі жазған болатын. «Мен роман 
жазбақ  болғаннан  кейін,  керекті  материалды  ҽртҥрлі  жолмен  ҿзім  жинай 
бастадым.  Абайдың  жасы  қазір  жҥз  онға  жуықтады,  -  ҿзі  маған  кездескен  жоқ. 
Сондықтан, мен оның балалық, жастық шағын, жігіт кезін кҿрсету ҥшін, Абайды 
кҿзбен кҿрген адамдардың аздаған естеліктеріне сҥйенуге мҽжбҥр болдым. Рас, 
ҿзімнің  сол  Абай  шыққан  жердің  қазағы  болғандығымның  біраз  пайдасы  тиді: 
жасаңдау  кезімде  Абайды  жақсы  білетін  адамдармен  –  кемпір-шалдармен 
кездескенім  бар.  Олардың  кейбіреулері  тіпті  Абайдан  бірнеше  жас  ҥлкен  де 
адамдар  еді...»,  -  деп  жазушы  эпопеяға  қалай  материал  жинағанын  оқырманға 
тҥсіндіреді  [2, 109 б.]. 
М.Ҽуезов
 
эпопеяға  материал  жинамақ  болып    кіріскенде  кҿп  нҽрсені 
аңдамай ҿткізіп алғанын ҿкініп айтады. Абайды кҿрген-білген адамдардың кҿбі 
қартайып  қалғандықтан,  олардың  жадынан  кҿп  нҽрселер  шығып  кеткені 
жазушыға қиындықтар туғызады. Абай ҿмірін биограф ретінде зерттеп жҥргенде, 
М.Ҽуезов  ақын  ҿлеңдерін  кҿп  адамның  аузынан  жазып  алып,  40  пайызын  ғана 
қалпына  келтіргені  туралы  мҽлімет  береді.  Абай  қайтыс  боларынан  сегіз  жыл 
бҧрын ғана шҽкірттеріне ҿлеңдерін жинастыруды ескерткен. Сол жылдан бастап, 
ақын  ҿлеңдерінің  кҿбінің  нақты  жылы  белгіленіп  отырғанын  М.Ҽуезов  атап 
кҿрсетеді. Сондықтан «Абай жолы» роман-эпопеясын жазуда жазушыға Абай ҿз 
шығармашылығы арқылы кҿмекке келгенін мҽлімдейді. 
М.Ҽуезовтің  ҿз  мҽлімдеуіне  қарағанда,  «Абай  жолы»  эпопеясына  қатысты 
материалдар  тапшы  болғандықтан,  ақынның  ҽдеби  мҧрасы  басты  деректерінің 
бірі  болып  саналады.  Абай  дҽуірінің  ҽлеуметтік  шындығын  терең  де  дҽл 
тҥсінуден туған ―Абай жолы‖ эпопеясының тарихи жағынан нақтылығына, оның 
кҿркемдік тҧрғыдан суреттелуіне ақынның ҿз шығармашылығы да едҽуір кҿмек 
болды.  М.Ҽуезов  Абай  поэзиясын  соншалықты  терең  тҥсініп,  ақын  жанының 
қыры мен сырын тану арқылы Абайдың бҥкіл болмыс-бітімін, тыныс-тіршілігін 
кҿзбен кҿрсетіп, қолмен ҧстата білді. Абай шығармалары сол дҽуірдің ҽлеуметтік 
қҧбылыстарын ашуға кҿмек беретін жазушы ҥшін табылмас дерек кҿздері болды. 

115 
 
―Ең  анық  деректер,  -  дейді  М.Ҽуезов  –  Абай  ҿлеңдерінің  соңғы  жылдарына 
жатады, бҧл кезде ол ҿзінің достарына ҿлеңдерін бір кітапқа тиянақтауға рҧқсат 
етті. Демек, маған ҿз шығармаларымен Абай кҿмекке келді, 1885 жылдан бастап 
оның  шығармаларының    жылдары  кҿрсетілген‖  [3,  400  б.].  «Абай  жолы» 
эпопеясын жазарда ақын шығармашылығының кҿп кҿмекке жарағанын жазушы 
атап кҿрсетеді.     
Екінші бір пікірінде жазушы сол ойын онан да гҿрі нақтылай тҥседі: ―Екінші 
кітапта, - дейді  жазушы,- мен бірінші кітаптан  гҿрі Абайдың ҿлеңдеріне жиірек 
ҥңілдім жҽне бҧл заңды да ҿмірінің бҧл шағында Абай ҿзінің бҥкіл ойын, алған 
ҽсерлерін  ҿз  туындыларында  қалдырып  кеткен‖  [3,  403  б.].  Яғни,  жазушы 
эпопеяның  екінші  кітабында  Абай  ҿлеңдерін  кҿп  келтіргенін  ескертеді. 
Жазушының  дерегі  бойынша,  жҧмыстың  осы  бҿлімінде  «Абай  жолы»  роман-
эпопеясындағы ақын ҿлеңдері мен қарасҿздерінің қолданылуы мен оның жҥзеге 
асуы мҽселелеріне зер салып, арнайы зерттеп кҿрейік.   
«Абай жолы» роман-эпопеясындағы басты кейіпкер жҿнінде М.Ҽуезовтің ҿз 
сҿзінде  былай  делінген:  ―...менің  геройым  –  творчестволық  тҧлға,  демек, 
қоғамдық  қҧбылыс  есебінде  кҿрінетін  оның  қолма-қол  қимыл-ҽрекетінің 
нҽтижесі  емес,  творчестволық  еңбегінің  туындысы  ғана.  ...Геройымның  сыртқы 
ҽрекетін  ғана  емес,  ішкі  творчестволық  психологиясын,  оның  ҿмірді  тікелей 
тҥйсінулерінің, сезіну-толқынуының нҽтижесінде кҿрінген шындық қҧбылыстың 
сырларын, тіпті ақын шығармасының тамыр тартқан тереңін аша кҿрсетуге кҿп 
кҥш жҧмсадым» [2, 107 б.].  
Автордың ҿзі атап кҿрсеткендей, алдымен ―Абай жолы‖ романы –халықтың 
кемеңгер  ҧлы,  ойшыл,  ақиық  ақыны  Абай  туралы  шығарма.  Сол  себепті  онда 
кҥрделі  қоғамдық,  саяси-ҽлеуметтік  қҧбылыстармен  қатар,  Абай  ақынның 
кескін-кейпі,  кҥйініш-сҥйініші,  кейбір  ҿлеңдерінің  дҥниеге  келу  тарихы,  яғни, 
шығармашылық психологиясының қырлары кҿрініс табуы ҿте заңды.  
 «Абай  жолы»  эпопеясының  жазылу  тарихы  туралы  мақала  жазуға 
М.Ҽуезовтің  алдын  ала  даярланғанын  оның  ой-тҧжырымдарын  қысқа-қысқа 
тезис ретінде қағазға тҥсіріп отырғанынан байқауға болады. Мҽселен «К беседе 
(о романе «Абай»), «К Выступлению о романе», «К лекции об «Абае» и «Пути 
Абая»  деп  аталатын  қысқа  жазылған  шашпа  пікірлерінен  жазушының  эпопеяда 
негізгі  ҧстанған  концепциясының  ішінен  «Психология  творчество»  деген 
мҽселені  арнайы  жеке  алып  қарастырғаны  кҿрінеді.  «Роман  исторический,  но  о 
творческой  личности»,  -  деп  жазушы  арнайы  сипаттама  береді  [4,  344  б.].  Бҧл 
жазбаларынан  Абай  шығармашылығын  суреттеу  арқылы  М.Ҽуезовке  ақынның 
ҿмір сҥрген дҽуір болмысын, тарихи ҿмір шындығын, қоршаған орта тҧрмысын 
кҿрсетуі тиіс екені кҿрінеді.    
М.Ҽуезовтің  «Абай  жолы»  эпопеясының  қалай  жазылғаны  туралы  оқыған 
лекциясынан  ҥлкен  ҽсер  алғанын  айта  келіп,  ғалым  Ш.Елеукенов  жазушының 
сҿзін  келтіреді:  «Мені  ҿмірбаяндық  мағлҧматтардан  гҿрі,  содан  ҿрілген 
творчестволық  ой-ҿріс  дамуы  кҿбірек  ынтық  етеді»,  -  деді.  Яғни,  ақын 
шығармаларының  тууына  себепті  болған  шындықты  сезіну,  тҥсіну  тереңдігіне 
бойлау керек» [5, 174 б.].  

116 
 
 «Мҧхтар Ҽуезовтің романы, ең алдымен, поэзия сазына толы, сиқырлы сҧлу 
алыс  жағалауға  жетелейді.  Ол  алыс  жағалау  біз  ҥшін  кеңістік  пен  уақыт 
қойнауында,  бірақ  сол  тылсым  ҽлем  бҧл  кітапта  біздің  қазіргі  болмысымызбен 
қандай қоян-қолтық жымдасқан, ҿйткені ол халықтың тағдыры басқалардан ала 
бҿтен ерекше болып саналмайды»,  - деп Андре Стиль «Абай жолы» эпопеясын 
оқығанда алған ҿзінің ҽсерін шабыттана жеткізеді [6, 42 б.]. Расында да эпопеяны 
оқып отырған оқырман ҿлеңмен ҿрілген поэзиялық шығарманы оқып отығандай 
ҽсерде болатыны анық.  
М.Ҽуезовтің  ―Абай  жолы‖  эпопеясында  негізінен  кҿтерілетін  мҽселе  –
Абайдың  ақындығы  мен  даналығы.  Бізге  мҽлім  тарихтағы  Абай  –  ең  алдымен 
ақын,  ойшыл,  философ,  сазгер.  Абайдың  қоғамдық-гуманистік  еңбегін  оның 
ақындық  қызметінен  бҿліп  алып  қарауға  болмайды.  Ҿйткені  Абайдың  ―надан 
зҧлымға  кектеніп,  шиыршық  атып  толғанғанда‖,  халқын  прогресс  пен  ҿнер-
білімге  ҥндегенде  негізгі  қҧрал  еткені  –  поэзия,  яғни  ақынның  ҿз  тілімен 
айтқанда  ―улы  сия,  ащы  тіл‖.  Сондықтан  да  ―Абай  жолы‖  эпопеясында  оның 
ақындығы  жайындағы  тақырыптың  кҿрнекті  орын  алуы  мейлінше  табиғи  ҽрі 
заңды.  
«Абай  жолы»  роман-эпопеясында  Абайдың  кемеңгер  ақын  болып 
қалыптасуы қалай жазылғанын академик-сыншы М.Қаратаев былай сипаттайды: 
«...Ҧлы  ақынның  кейбір  ҿлеңдері  мен  ҽндерінің  туу  процесіндегі  ҿнерпаздық 
актыларын,  оның  философиялық  толғануларын  сондай  шеберлікпен  қайта 
тірілткен.  Абайдың  ішкі  дҥниесін  суреттегенде  Ҽуезов  еш  жерде  де  оның 
мейлінше  нҽзік  ақын  жанының  байлығын,  сол  жанның  кереметтей  сарындары 
мен қҧлпырған қҧбылыстарын кҿрсетуге сараңдық, іштарлық қылмайды» [7, 310 
б.].
  
Абай поэзиясы эпопея ҥшін қҧнды  дерек кҿздері болды. Бҧл мҽселе ғалым 
Е.В.Лизунованың  ―Современный  казахский  роман‖  деген  монографиясының 
―Поэзия  Абая  –  главный  документ  романа  эпопеи‖  деген  бҿлімінде 
қарастырылады  [8].  Аталмыш  еңбекте  эпопеяда  кездесетін  Абай    поэзиясын 
шығарма  мҽтінімен  салыстыра  отырып,  «Абай  жолы»  роман-эпопеясының 
басынан  аяғына  дейін  Абайдың  дҽуіріне  қатысты  оқиғаларды  баяндауда, 
образдар жасауда ақын шығармашылығына сҥйенгенін кҿрсетіп береді. 
«Абай  жолы»  роман-эпопеясындағы  ақын  поэзиясы  туралы  академик 
З.Ахметовтің  пікірінде  нақты  айтылған  еді.  Мҽселен:  «Поэзия  Абая  служила 
опорой  для  глубокого  постижения  социальных  и  нравственных  идеалов  поэта, 
его  эстетических  взглядов,  а  также  для  понимания  той  социальной  среды  и 
исторических условий, в которой эта поэзия родилась» [9, 236 б.]. 
М.Ҽуезовтің  "Абай  жолы"  роман-эпопеясы  -  қазақ  деген  халықтың  ХІХ 
ғасырдағы  ҿмірін,  жалпы  табиғи  болмыс-бітімін,  ҧлттық  психологиясын,  саяси 
ахуалын  танытатын  шығарма.  "Абай  жолы"  роман-эпопеясы  халыққа  мазмҧн 
тыңдығымен,  қазақ  халқының  жарты  ғасырдан  астам  ҿміріндегі  елеулі 
қҧбылыстардың  терең  сырын  ашып  беруімен  қҧнды.  Бҧл  шығарма  қазақ 
ҽдебиетіне  кҿптеген  жаңалық  қосты.  Солардың  негізгілері  қатарында 
шығарманың  реализмі,  қаһарманның  мінез-қҧлқын,  даралық  келбетін  нақтылы 
кҿрсету  шеберлігін  айтамыз.  Ҽлеуметтік  қҧбылыстарды  адам  характерінің 
ерекшелігімен  тығыз  байланыстыра  кҿрсетеді.  Осы  ҿрнектерді  мол  да  жҥйелі 
дҽстҥрге айналдырып, жазушы ҽдебиеттің дамуында тҧтас бір дҽуір тудырды.  

117 
 
  
ҼДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 
1.
 
Негимов С. Ҽдебиет ҽлемі. – Алматы: Ана тілі, 2008. – 256 б.  
2.
 
Ҽуезов  М.  Шығармалар.  12  томдық.  –  Алматы:  Жазушы,  1969.  –  12  т.  - 
536 б. 
3.
 
Ҽуезов М. Ҽр жылдар  ойлары. – Алматы: ҚМКҼБ, 1959. - 555 б. 
4.
 
Ҽуезов  М.  Абайтану  дҽрістерінің  дерек  кҿздері:  Оқу  қҧралы.  –  Алматы: 
Санат, 1997. – 448 б.  
5.
 
Елеукенов  Ш.  Ҧлы  суреткер  роман  жанры  хақында  /  Кітапта:  М.Ҽуезов 
тағлымы. – Алматы: Жазушы, 1987. – 432 б.  
6.
 
Андре  Стиль  /  Кітапта:  М.Ҽуезов  тағлымы:  Ҽдеби-сын  мақалалар  мен 
зерттеулер. Қҧраст. Р.Нҧрғалиев. – Алматы: Жазушы, 1987. – 432 б. 
7.
 
224 
Қаратаев  М.  Туған  ҽдебиет  туралы  ойлар.  –  Алматы: 
Қазмемкҿркемҽдбаспасы, 1958. – 444 б.   
8.
 
Лизунова Е. Современный казахский роман. – Алма-Ата: АН ССР, 1964. - 
305 с. 
9.
 
225 Ахметов З. Роман-эпопея Мухтара Ауэзова. – Алматы: Санат, 1997. – 
288 б.  
 
ҼОЖ 821.512.122.09 
КАРТАЕВА А., САРСЕМҒАЛИЕВА Д. 
С. Аманжолов атындағы ШҚМУ, Ҿскемен қ., Қазақстан 
 
ЗҼКИ АХМЕТОВ ЕҢБЕКТЕРІНДЕГІ АБАЙТАНУ МҼСЕЛЕЛЕРІ 
 
Абай  мҧрасы  –  сан  ҧрпақтың  ой-дҥниесіне  даналық  дҽнін  егіп,  ақыл 
санасына  ізгілік  нҧрын  сепкен  рухани  тағлымы  мол  қазына.  Абай  тағлымы  – 
қанша  ҧрпақтың  нҽр  алып,  рухани  азық  еткен  зерттеудің  қайнар  кҿзі.  Бҧл 
тақырыпты  қастерлеп,  ғҧмыр  бойы  зерттеп,  жас  ҧрпаққа  таныту  мақсатында 
қаншама  ғалымдар  мен  қалам  қайраткерлері  қажырлы  еңбек  етті.  Сол 
ғалымдардың  ішінде  1951  жылдан  бері  абайтану  ғылымына  салмақты  ҥлес 
қосқан  академик  Зҽки  Ахметовтің  еңбегі  зор.  Келешек  жас  ҧрпаққа  академик 
Зҽки Ахметовті Абай тағлымының дарынды мҧрагері ретінде танытып, артында 
қалдырған ғылыми мол мҧрасын зерттеуді қажет деп білеміз. 
Ғылымдағы  жолын  ҧлы  Абайды  зерттеуден  бастап,  ҿмірінің  соңына  дейін 
кемеңгер  ақынмен  рухани  бірлікте  ҿмір  сҥрді.  Жарты  ғасыр  ғҧмырын  арнаған 
Абай тақырыбы – ғалымның жҥрегінің қызуы, жігерінің қуаты болды. Академик 
С.Қасқабасовтың сҿзіне ден қойсақ: «Сонау 1951 жылы жазылған «Лермонтов и 
Абай» атты еңбегінен басталған Абайға деген қҧштарлық 1995 жылы «Абайдың 
ақындық  ҽлемі»  атты  монографияны  дҥниеге  ҽкелді.  Сол  жылы  жарық  кҿрген 
«Абай»  энциклопедиясына  да  басты-басты  мақалаларды  Зҽки  Ахметов  жазды. 
Ҧзақ жылғы абайтануға арналған еңбегі ҥлкен абырой ҽперді, Зҽкең Мемлекеттік 
сыйлыққа ие болды», -  дейді [1, 5 б.]. 
Абай  тағлымын  бойына  сіңіріп,  санасында  мҽңгі  тербетіп,  жанына  қуат 
еткен  З.Ахметов  ғылыми-шығармашылық  жолында  ақын  мҧрасы  жайлы  іргелі 
зерттеу еңбектер жазып, тҥйінді пікірлер айтып, теориялық негіз қалыптастырды. 

118 
 
Сол  еңбектердің  ішінде  абайтану  ғылымына  зор  ҥлес  қосқан  «Лермонтов  и 
Абай»  (1951),  «Абайдың  ақындық  ҽлемі»  (1995),  «Поэзия  шыңы  –  даналық» 
(2002)  атты  монографиялық  еңбектері,  кҿптеген  ҧжымдық  кітаптары  мен 
сандаған мақалаларын атауға болады.  
З.Ахметов Абай шығармашылығын тҧтас қарастырып, толық ҽрі жан-жақты 
зерттеп  жҧртшылыққа  ҧлағат  етті.  Ақынның  ҿлеңдері,  қарасҿздері,  поэмалары 
мен  аудармаларына  ғылыми  сипаттама  жасап,  оқырманды  Абайдың  ақындық 
ҽлеміне қарай бойлатады. Абай шығармаларының қазақ ҽдебиеті мен мҽдениеті 
тарихында ҿзінше бҿлек, ҿрісі аса биік, мҥлде жаңа ой-пікір, кҿркем сезім ҽлемі 
екенін  тҥсіндіреді.  «Абайдың  ақындық  ҽлемі»  атты  еңбегінде  З.Ахметов  ақын 
лирикасын  тақырып-тақырыпқа  қарай  бҿліп,  ҿлеңдерінің  ішкі  мазмҧнына 
ҥңіледі. Соның ішінде Абайдың ақындық ҿнер мен ҽн-кҥй туралы толғаныстары 
жайын  сҿз  қылғанда,  ғалымның  озық  ойлары  мен  зерделі  талдаулары  Абайдың 
эстетикалық  танымын  ашуда  жаңа  кҿзқарастардың  қалыптасуына  бағыт  береді. 
Алдымен  ҿлең  деген  ҧғымның  Абай  поэзиясында  қандай  мағынада 
қолданылатынын анықтай отырып, ғалым мына терминдерді ҧсынады: ӛлең, ӛлең 
сӛз, поэзиялық шығарма, ән ӛлең, күй, әуен. Абай поэзиясындағы ҿлең ҧғымының 
осындай  мағынада  қолданылғанын  айтып,  ҽрбіреуіне  жеке-жеке  талдаулар 
жасайды. Осы жҿнінде айтқан академиктің мына пікірі келешек зерттеушілерге 
ой  салады:  «Айрықша  кҿңіл  аударарлық  жай  –  Абай  ҿлең  турасында  айтқанда 
жазып шығарылып, оқылып айтылатын ҿлең сҿз бен ҽнге салып айтатын ҿлеңнің 
арасын бҿліп, шек қоймайды» [2, 156 б.]. З.Ахметовтің анықтауынша, Абайдың 
поэзиялық  шығарма  нағыз  ҿмірлік  қажеттіліктен  туатын,  ҥлкен  мақсатқа 
жҧмсалатын сҿз деп қарағаны – есте ҧстайтын жайт. Абайдың ақындық ҿнер мен 
ҽн-кҥй  туралы  толғаныстарын  талдау  барысында,  ғалымның  ақын  поэзиясының 
тағлымдық мҽніне ерекше назар аударып отырғаны байқалады.   
Абай  поэзиясының  қуаттылығын  кҿрсету  ҥшін  ҿлеңдерінің  тіл 
бейнелілігіне,  ҿлең  ҿрнектеріне  теориялық  талдау  жасайды.  Қарасҿздерінің 
тақырыптық,  жанрлық  ерекшеліктеріне,  поэмаларының  сыр-сипатына  зерттеу 
жҥргізеді.  Абай  шығармаларын  оқып  тҥсіндіру  мақсатында  оқырмандарға 
қажетті  деген  негізгі  мҽселелерді  қамтып,  жҥйелі  ҽрі  ҧғымды  тілмен  нақты 
беруге  тырысады.  З.Ахметовтің  ҿз  сҿзімен  айтсақ:  «Бҧл  тҧрғыдан  қарағанда 
Абай  творчествосына  оның  танымдық,  кҿркемдік  мҽнін,  негізгі  тақырыптық 
арналарын,  адамгершілік  сарын-ҽуендерін  айқындауға,  талдап  айтуға  тірек 
боларлық  біртҧтас  концепциялық  кҿзқарас  қандай  қажет  болса,  ҽр  шығармаға 
тереңдеп  ҥңіліп,  ҿзіндік  сипатын  ҧғып-тҥсіне  білу  сондай  қажет  екені  анық»,  - 
деген [2, 3 б.]. Ғалымның Абай шығармаларындағы ҽрбір сҿзге ҿте мҧқият қарап, 
ҽр  шығармасына  жіті  кҿзбен  ҥңіліп,  ҿзіндік  сипатына  ерекше  мҽн  беруі  – 
оқырманға ақын ҽлемінің тереңдігін тҥсіндіру еді. Яғни Абайдың сыршылдығын, 
суреткерлігін,  ойшылдығын  нақтылай  тҥсіп,  ақынның  аса  қуатты  дарыны  мен 
сан  қырлылығын  ашып  кҿрсетеді.  Автор  Абайдың  адамгершілік  мҧраттарын 
жан-жақты  толық  сипаттап,  оның  шығармашылық  мҧрасының  танымдық, 
тағлымдық мҽнін жҥйелі ашып кҿрсетуді мақсат етеді.  
Абай  поэзиясының  шеберлік  қырлары  мен  сыршылдық  сипатын  басты 
нысанаға  алып  зерттеуді  кҿздейтін  болсақ,  З.Ахметовтің  «Поэзия  шыңы  – 
даналық» атты еңбегіне жҥгінетініміз анық [3]. Себебі бҧл еңбекте автор Абайды 
керемет  суреткер  ақын  жҽне  сыршыл  лириканың  сирек  кездесетін  шебері, 

119 
 
сонымен  бірге  ойшыл  ақын  ретінде  оқырманға  танытып,  Абайдың  ақындық 
дарыны  аса  қуатты  жҽне  сан  қырлы  екенін  дҽлелдеп,  ғылыми  теориялық 
талдауларды ҧсынады.   
Абай ҿлеңдеріндегі ақын тҧлғасы мен ақын бейнесіне ғылыми тҥсінік беріп, 
ақын  бейнесінің  ҽр  ҿлеңде  ҽр  қырынан,  ҽр  тҥрлі  кҿркемдік  тҽсілдер  арқылы 
нақтылы  кҿрініс  табатынын  тҧжырымдайды.  Ғалымның  ҿлеңдегі  лирикалық 
тҧлға,  ақынның  бейнесі  жҽне  оның  поэзиядағы  кҿркемдік  кҿрінісі  мҽселесіне 
берген  анықтамасы  ҽдебиет  теориясынан  бізді  дҧрыс  бағытқа  бастайды. 
Лирикалық қаһарманның басты ерекшеліктеріне тҽн ҧстанымдарды бере отырып, 
лирикалық  қаһарман  деген  ҧғым  ақынның  кҿптеген  шығармаларында  ой-сезім 
дҥниесінің,  мақсат-мҧраттарының  бірлікте  тҧтастықта  кҿрінетінін  пайымдайды. 
Абай  поэзиясындағы  ақын  тҧлғасын  ашу  ҥшін  автор  ҿлеңдегі  лирикалық 
қаһарманның  мінезіне,  оның  ішкі  сыры  мен  кҿңіл  кҥйіне,  ой  дҥниесіне  кҿз 
жібере отырып, ақын тілінің бейнелілігі мен кҿркемдігіне, шеберлік қырларына 
толық  талдау  жасайды.  Соның  нҽтижесінде  Абай  лирикасының  қҧдіретін 
оқырман  жҥрегіне  жеткізуді  мақсат  етеді.  Сол  мақсатына  З.Ахметов  жетті  де. 
Себебі ҿзінің айтқан мынадай сҿзі бар: «Поэзиялық шығарманы ақынша сезініп, 
ақынша  сҿйлеу  бар.  Ол  ҥшін  ҿнерпаздық  қабілет,  ҥлкен  шабыт  керек.  Алған 
ҽсеріңді  айтып  жеткізетін  ҽдемі  тіл  керек»  [2,  4  б.].  З.Ахметов  ҧлы  Абайды 
зерттеу кезінде басшылыққа алатын ең негізгі қасиеттерді осылай ескертеді. Осы 
қасиеттерді  ҿзі  ҧстана  отырып,  З.Ахметов  Абай  ҿлеңдерін  оқырманға,  жалпы 
жҧртқа тҥсінікті жеткізіп, ақын поэзиясына қҧштар етті.  
Зҽки  Ахметов  ҿзінің  кҿп  жылғы  ғылыми-шығармашылық  қажырлы  еңбек 
жолында  Абай  даналығын  оқырман  жҥрегіне  жеткізіп,  зерттеп  жазумен  қатар, 
Абай мҧрасын жас ҧрпаққа талмай оқытып, шҽкірттерінің санасына сіңіріп, ақын 
тағлымын ҥлгі етті жҽне сол сара жолды нҧсқады.     
 
ҼДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 
1.  Қасқабасов  С.  Алғы  сҿз  /  Академик  Зҽки  Ахметов  жҽне  руханият 
мҽселелері:  «Академик  З.Ахметовтің  ғылыми  мҧрасы  жҽне  қазақ  ҽдеиетану 
мҽселелері» 
атты 
республикалық 
ғылыми-теориялық 
конференция 
материалдары. – Алматы: Ҥш Қиян, 2003. Б.14-19.  
2. Ахметов З. Абайдың ақындық ҽлемі. – Алматы: Ана тілі, 1995. – 272 б. 
3. Ахметов З. Поэзия шыңы – даналық. – Астана: Фолиант, 2002. – 408 б. 
 
UDC 811.111=111 
MADENIET A.N., ZHAN E.E. 
S. Amanzholov EKSU , Ust-Kamenogorsk, Kazakhstan 
 
INNOVATIVE APPROACHES IN METHODS OF TEACHING  
OF FOREIGN LANGUAGES 
 
An  integrated  approach  to  learning  a  foreign  language  is  a  prerequisite  for  the 
formation  and  development  of  a  versatile  personality.  The  term  "integration"  we 
understand  the  concept  of  the  state  of  connectedness  (fusion)  of  the  individual 
differentiated  parts  into  a  whole,  as  well  as  himself  a  pedagogical  process  leading  to 

120 
 
this  state.  Explanatory  dictionary  of  foreign  words  gives  the  following  definition: 
integration - is an association of parts, components, is the side of the process associated 
with the merger into a single unit (14, 196).  
The  idea  of  integration  in  education  has  its  roots  in  the  writings  of  the  great 
J.A.Comenius, said: "Everything that is connected with each other, must be  connected 
constantly and is distributed proportionally between the mind, memory and language. 
Thus,  all  they  teach  a  person  should  not  be  fragmented  and  partial,  but  united  and 
whole.    "  Integration    has  become  one  of  the  most  important  and  promising  areas  of 
methodological formation of a new formation. 
Integration of learning - is the subordination of the common goal of education and 
training  of  similar  parts  and  elements  of  content,  methods  and  forms  within  the 
education system at a particular stage of education (15, 9). 
The  scientific  and  pedagogical  literature  integrated  courses  are  considered  as  a 
didactic  tool  to  manage the  integration of knowledge  acquired by  students during  the 
formation of interdisciplinary skills. 
integration structure includes (12.73): 
 a) objects; 
 b) The communication (name items, between which a connection is established); 
c) connection direction (the communication link from one object to another).  
The  process  of  integration  is  seen  as  mutual  interpenetration  and  interrelation 
content  of  the  various  disciplines  to  guide  the  formation  of  a  comprehensive, 
integrated,  dialectically  interconnected  system  of  scientific  notions  about  particular 
events, parties, the properties of the material world, or social life. 
 Integrated  training  contribute  to  the  implementation  of  didactic  principle  of 
systematic training. In integrated education the formation of new knowledge and skills 
is  carried  out  based  on  the  existing  experience  in  other  activities,  expanding  the 
content, means  and methods  of training, the situation  varies, there  are  possibilities of 
individualization. The inclusion of a variety of activities, integrated lessons, lessons in 
the  educational  process  contributes  to  its  effectiveness,  because  each  of  them  in  its 
activates  trainee,  prompts  him  to  independence,  promotes  aptitudes  in  a  particular 
subject area, including in mastering a foreign language, deepens and broadens interest 
in knowledge and learning in general. 
Using  the  integrated  courses  in  the  study  of  a  foreign  language  leads  to  higher 
motivation  to  study  general  subjects  and  of  the  foreign  language,  the  formation  of 
readiness  for  professional  work  in  the  conditions  of  integration  processes  in  the 
economic, social and political spheres of life. As for the foreign language in a variety 
of  material  of  the  integrated  courses  can  create  a  base  for  the  formation  of 
pronunciation and intonation skills, vocabulary and grammar. 
The  introduction  of  integrated  courses  in  the  practice  of  teaching  foreign 
languages contributes to the communicative and cognitive motives that feed interest in 
mastering a foreign language. Leading there must be learning a foreign language as a 
means of communication, all aspects should be subordinate communicative purposes. 
There  is  a  definite  relationship  between  the  communicative  abilities  and  integration. 

121 
 
Integration is also the basis for the formation of communicative abilities and the result 
of the communicative abilities and the result of the implementation of communication. 
Integration Training - a process and the result is inextricably linked integrally in 
the  process  of  learning  a  foreign  language.  Correct  the  establishment  of 
interdisciplinary  connections,  their  skillful  use  of  the  flexibility  required  for  the 
formation  of  students'  mind,  to  activate  the  process  of  learning  and  gain  practical 
orientation. Training Integration provides the ability to link into a single system all the 
knowledge and skills obtained in various classes, as well as to obtain new knowledge 
in the implementation of these ties. An integrated approach allows to train in the real 
world  communicative  functions  within  the  speech  act,  pointing  out  how  it  is  used  in 
everyday  situations  to  express  praise,  apology,  request  information.  Fragmentary 
knowledge  does  not  contribute  to  an  understanding  of  native  speakers.  Integrated 
programs,  built  on  a  broad  literary,  musical,  art-information  provide  a 
multidimensional  understanding  of  reality  and  the  role  of  language  as  a  cultural 
element. 
Methods  of  teaching  foreign  languages  at  different  stages  of  development  in 
different  ways  formulates  his  "order"  of  science,  defining  its  content  on  the 
methodological, theoretical and practical levels. The problem is how to ensure robust 
and  functionally  flexible  interdisciplinary  communication  disciplines  different  cycles 
in  the  educational  process.  Integrated  courses  in  recent  years  have  increasingly 
attracting the attention of researchers in the context of various content issues. Interest 
in them is natural and modern. It is this kind of interaction of educational disciplines is 
currently the main way to solve problems in the practice of foreign language teaching. 
It is obvious that, first of all, should be stated purpose of forming the integrated 
courses.  Its  presence  allows  you  to  clearly  identify  the  content  of  teaching  and  the 
range of academic disciplines and fields of mainstreaming, ie that part of the learning 
process of the subject of the scientist, which ensures optimum material in the form and 
content  of  the  complex  on  the  functional  use  of  integration  to  solve  theoretical  and 
practical  problems,  reflecting  the  problematic  subject  content.  Formation  of  a  strong 
system of knowledge and skills is almost impossible without purposeful interaction of 
disciplines. 
The  problem  affects  the  formation  of  the  integrated  courses  and  the  question  of 
educational-methodical maintenance. There is a need for a special study guides whose 
task  is  to  ensure  that  learners  complete  knowledge  of  a  particular  integrated  foreign 
language courses. 
In the course of these studies it is important to diversify the content and form of 
the activity of students, which includes fixed knowledge and methods that will ensure 
absorption of the specific use of knowledge. Diversify such activities are a variety  of 
games,  because  during  the  game  there  is  mental  development,  digestible  content,  a 
system of relevant skills (1.48). In addition to improving the effectiveness of training 
games promote display distinctly practical orientation of a foreign language. 
Speaking about the problem of formation of integrated education should consider 
the  following: in order  to prepare  a  lesson or course  you  need  to put into  focus three 

122 
 
aspects - the subject-substantive, linguistic and communicative (9.73). Failure to meet 
one of them makes it impossible to integrated education. 
1) Subject-content aspect is determined by the required level of informativeness. 
It  is  necessary  to  pre-select  the  amount  of  factual  knowledge  on  the  topic,  which  is 
needed for an unprepared speech trained on the basic questions of the theme. 
2)  language.  This  aspect  includes  the  selection  of  lexical  units,  necessary  and 
sufficient for the expression of knowledge on a particular subject in English. 
3) The communicative. This aspect is realized through the targeted use of selected 
lexical units to solve communication problems, namely to provide information, express 
their opinions, etc. 
Unlike  traditional  programs,  integrated  language  programs  form  polysystemic 
knowledge of the language. Such programs mono system mastery of foreign languages 
is  not  a  goal  but  a  means  to  the  realization  of  external  relationships  and  interactions 
with other mono system (20.36). 
As you know, traditionally the program documented objectives, learning content, 
sequence  acquisition and  requirements  for  proficiency  in  speech skills. In  accordance 
with the program of purposeful function of the integrated course of learning a foreign 
language  must,  first  of  all,  to  reveal  the  goals  that  determined  the  modern  order  of 
society.  In  terms  of  in-depth  study  of  the  integrated  course  involves  the  study  of  a 
foreign language (9, 20): 
1)  increase  the  motivation  to  learn  a  foreign  language  due  to  saturation  of  the 
course interesting information and the inclusion of students in practical matters with a 
foreign language; 
2)  to  make  foreign-language  knowledge, skills  and  abilities  over  virtually  sights 
focused on specific fields of application; 
3) ensure the strength of the knowledge, skills and abilities based on the increase 
in  the  volume  of  speech  practice,  both  in  terms  of  reception  (reading,  listening)  and 
production (speaking and writing); 
4)  To  promote  greater  flexibility  by  improving  Zun  combining  mechanisms 
(including  lexical  and  grammatical  compatibility  of  linguistic  material,  its  semantic 
variation, paraphrase); 
5)  to  significantly  expand  the  scope  of  potential  or  receptive  vocabulary  and 
grammatical phenomena that trainees could understand their own reading and to some 
extent with the listening; 
6)  expand  the  active  vocabulary  minimum  and learning to use it purposefully  to 
solve  communication  problems,  namely,  to  inform  and  to  request  information,  to 
express  request,  advice,  opinion,  evaluation,  etc.  in  communication  situations  more 
typical for specific cases in the field of knowledge and practice; 
7) improve the skills of independent work of a foreign language. 
8) Create a schoolboy holistic view of the real world. The result of this integration 
-  the  child  receives the knowledge of the world, reflecting  the connectivity  of  certain 
parts of the world as a system. 
Course  objectives  determine  the  content  that  is  in  order  to  better  manage  the 
educational process can be related to the program with the underlying decision of the 

123 
 
communicative tasks, the new language material, voice products and the expected final 
result  of  the  planned  training.  Integration  -  is  to  find  a  common  subject  knowledge 
convergence  platform  at  the  junction  of  the  existing  traditional  subject  knowledge 
children  get  more  and  more  new  ideas  about  the  world,  systematically  adding  and 
expanding them (moving in the knowledge spiral) (15,10). 
At  the  present  stage  of  development  of  the  theory  and  practice  of  teaching 
motivation  question  -  one  of  the  central  problems  in  the  educational  process. 
Particularly relevant is it in teaching foreign speech. Despite the experience in the use 
of  integrated  courses  in  the  study  of  the  disciplines  of  the  natural  and  human  cycles, 
the  problem  still  is  not  solved  with  respect  to  a  foreign  language.  An  analysis  of  the 
foreign  language  program  has  shown  that  there  is  no  section  that  reflects  the 
perspectives of other disciplines in the study of a foreign language. It should be noted 
that the possibility of using integrated classes as a means of creating the motivation of 
foreign  language  speech  activity  with  proper  familiarization  with  new  material 
(phonetic,  lexical  and  grammatical),  training  him  in  situations  of  speech 
communication, as well as modern control actions of all students can be great. These 
capabilities are already built into the specifics of the subject, the assimilation of which 
does not give a person the direct knowledge of the reality. It is a means of expression 
of an objective reality, property, patterns which are the subject of other sciences, so the 
foreign language as an academic subject "pointless" (9, 30). 
But being pointless, it has a lot of common things with other school subjects, it is 
as  if  "  poly  object"  (9,30).  It  is  this  quality  of  a  foreign  language  is  the  basis  for  the 
widespread  use  of  reliance  on  other  courses,  and  it  makes  the  teachers  to  carry  out 
intersubject coordination in the process of learning a foreign language. This may be the 
exact  sciences  and  the  humanities,  aesthetic  disciplines  cycle,  which  in  certain 
situations make the subject of verbal communication to communicate, reason for call. 
Construction of the integrated course or learning a foreign language lesson, meets the 
various  interests  of  students,  allows  you  to  take  into  account  their  individual 
characteristics  and  inclinations,  provides  a  variety  of  modes  of  students  and  their 
individual progress in a foreign language speech activity, ie, their level of training and 
learning, which will create a very favorable environment for the use of language as a 
means of communication. Given this, an integrated learning a foreign language can be 
considered one of the most effective means of motivation of the educational process in 
a  foreign  language  and  the  implementation  of  practical,  educational,  developmental 
and educational purposes. 
Despite the different approaches to the definition of integrated learning, its main 
function  is  considered  to be  the  implementation  of  the  formation  of  comprehensively 
developed  personality  in  accordance  with  the  learning  objectives  laid  down  in  the 
program. 
Under lingvo regional geography understood aspect of foreign language teaching 
methodology,  which  explores  techniques  familiarization  with  the  new  language 
learners  for  their  culture. Sufficiently  broad  and  consistent  support to the  facts  of the 
target language culture of the country increases the educational and developmental role 
of  integrated  learning  a  foreign  language,  and  with  it  the  educational  plan  of  the 
educational process. Foreign language to a certain extent in contact with all the other 

124 
 
school  disciplines  and  paves  the  way  for  students  to  additional  knowledge  on  the 
history, geography, literature and other subjects. 
In  light  of  the  above,  we  can  conclude  that  the  system  of  integrated  learning  a 
foreign  language  with  the  general  scientific,  professional  and  methodological 
orientation can be identified and described only on the basis of a comprehensive study 
with  the  participation  of  social  scientists,  educators,  psychologists,  linguists, 
methodologists  and  teachers  of  all  teaching  staff.  Integrated  courses  in  foreign 
language teaching was allowed to link together all the knowledge and skills obtained in 
various academic disciplines and are a source of motivation of the educational process 
in a foreign language. For the most efficient use of the integration of the teacher should 
be  familiar  with  the  content  of  teaching  different  subjects  in  the  school  cycle  and  to 
determine the extent of use of these other sciences in the study of a foreign language. 
Using  the  integrated  courses  -  a  complex  process  that  requires  a  prior 
determination,  at  least  at  the  functional  level  of  the  main  forms  of  interdisciplinary 
links  and  content.  There  is  no  doubt,  however,  that  despite  the  variety  of 
interdisciplinary  connections  remain  unchanged  should  the  main  thing  -  a  clear 
definition  of  the  main  purpose  of  their  formation  for  the  given  conditions 
(kindergarten, school, training institutes). 
Organization  of  communication  at  the  integrated  lessons  in  a  foreign  language 
contributes to the realization of foreign language learners and as a means of objective 
knowledge  of  reality  around  us,  and  as  a  means  of  communication.  It  also  promotes 
self-sufficiency.  Through  the  integration  of  learning  a  foreign  language,  students  can 
engage  in  self-education  and  improvement  of  their  speech  skills.  Teaching  speech 
situations,  used  in  the  course  of  learning  a  foreign  language  can  be  used  at  different 
stages  of  education  and  contribute  to  the  development  of  linguistic  skills  of  teaching 
students. 
 
REFERENCES 
1.
 
Артемов  В.А.  Психология  обучения  иностранным  языкам.  –  М.: 
Просвещение, 1999. 
2.
 
Бахталина  Е.Ю.  Об  интегрированном  обучении  в  детском  саду.  // 
Иностранный язык в школе. – 2000. - № 6, с. 44-47. 
3.
 
Гомелева О.В. Межпредметные связи в формировании коммуникативных 
умений. // Иностранный язык в школе. – 1987. - № 3, с. 71-73. 
4.
 
Загорня  Л.П.  Совершенствование  содержательной  стороны  устной  речи 
на  основе  системы  учебных  текстов  на  продвинутом  этапе:  Автореф.дис… 
канд.пед.наук. – М., 2005. 
5.
 
Зеня  Л.Я.  О  разработке  интегрированного  курса  для  углубленного 
изучения иностранного языка. // Иностранный язык в школе, 1991.  - № 2, с. 38-
48. 
6.
 
Зотеева  И.Н.  Использование  межпредметных  связей  во  внеклассной 
работе. // Иностранный язык в школе. – 1990. - № 3, с. 64-67. 
7.
 
Максимова Э.А. Структура педагогического знания учителя иностранного 
языка: Автореф.дис… канд.пед.наук. – Л., 1983. 

125 
 
8.
 
Максимова  В.Н.  Межпредметные  связи  в  учебно-воспитательном 
процессе  современной  школы.  –  М.:  Просвещение,  1987  [Учебное  пособие  по 
спецкурсу для пед. институтов]. 
9.
 
Трофимова 
Г.С. 
Структура 
коммуникативной 
педагогической 
компетентности: методологический аспект. – Ижевск, Купол, 2000. 
 
UDC 811.111‘373 
МАТКАRIMOVA D.А. 
S. Amanzholov East Kazakhstan State University, Ust-Kamenogorsk,  
Kazakhstan 
 
LEXICAL SEMANTIC MEANING OF SPEECH ETIQUETTE 
 
It  is  common  knowledge  that  cultural  patterns,  customs  and  ways  of  life  are 
generally  reflected  in  the  language  because  language  and  culture  are  mutually 
interdependent  and  mutually  influential.  That  is  why  if  really  want  to  master 
communicative  competence  you  need  to  know  the  culturally  acceptable  ways  of 
communicating in a language. To put it differently, you should have a good command 
of  conversational  ―maxims‖  or  rules  of  speech  etiquette  that  would  enable  you  to 
interact successfully. 
The priority rule is the extensive use of certain words and phrases which  contain 
no information but show the speaker‘s attitude and the relationship to the other person. 
Very  often  text-books  call  them  ―polite  phrases‖  which  is  a  bit  misleading,  because 
that  can  easily  give  you  the  idea  that  they  are  only  used    when  people  are  being 
especially polite. That is quite wrong. 
The  fact  is  that  English  speaking  people  use  these  words  all  the  time  in  normal 
situations. Remember: speaking English is not  just giving information – it is showing 
how you feel as a person. 
Speech  etiquette  formulas  are  used  to  express  different  communicative  values, 
and on this basis they can be divided into several semantic groups. Here are the words 
and phrases that are used more often. We will observe the use of these words and their 
meaning in different speech acts according to the Speech Act Theory. We have chosen 
these formulas due to their occurrence in people‘s everyday life. 
Greeting  is  a  type  of  illocutive  speech  act  in  which  human  beings    intentionally 
make their presence known to each other, to show attention to, and to suggest a type of 
relationship or social status between individuals or groups of people coming in contact 
with each other. While greeting customs are highly culture- and situation-specific and 
may change within a culture depending on social status and relationship, they exist in 
all  known  human  cultures.  Greetings  can  be  expressed  both  audibly  and  physically, 
and  often  involve  a  combination  of  the  two.  Moreover  this  is  a  sphere  of  use  of 
different speech etiquette formulas.[1] 
The language of greeting in English depends mainly on the situation the speakers 
are in and the relationship they have with the people they are talking to. The following 
words and phrases are used more often  when starting the conversation, i.e. as greeting 
phrases. 

126 
 

жүктеу/скачать 2,91 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: