ЛАТЫН ГРАФИКАСЫНДА ЖАЗЫЛҒАН «АТАУЛАР СӨЗДІГІНІҢ»

47

ХАБАРШЫ

Терминологиялық

әлем туралы Алаш білімпаздарының білімдері жүйеленіп берілген. Бұл білімдер 

аясы  сөздіктің  түріне,  сөзтізбенің  көлеміне,  лексикографиялық  материалдар-

ды беру тәсілдеріне, сөздік мақаланың құрылымына байланысты жүйелі түрде 

келтірілген.

Дыбысталуы бойынша жазылған:

Кирилл  жазуымен  бе ріл-

ген орыс сөздері

Латын  жазуымен  беріл ген 

қазақ сөздері (1931 ж.)

Бүгінгі  кирилл  жазуын-

дағы қазақ сөздері

А

втомобиль 

A

ptamabel 

Аптамабел

А

втономия 

A

ptonomije  (qurrijat-sajasij 

erkindik)

Аптономійе 

(құрыйат-

сайасій еркіндік)

Аллюминий 

Әlymen (metal zatь)

Әлүмен (метал заты)

Бене

фис 

Bene

pis

Бенепис

Бухгалтер 

Buģaltьr

Бұғалтыр

Газ 

Ġaz

Ғаз 

Жо

нглер 

Çө

ŋgiler 

Жөңгілер

Журналист 

Çornalcь (әdebijetci)

Жорналшы (әдебійетші)

Закон

Zaŋ, zәkөn

Заң, зәкөн

Индустрия 

Уndistire (өnerli kesip)

Үндістіре (өнерлі кесіп)

Партия

Partьja

Партыйа

Пародия 

Paradije (elik)

Парадійе (елік)

Синонимдік қатармен берілгендер:

Кирилл  жазуымен  беріл-

ген орыс сөздері

Латын  жазуымен  беріл ген 

қазақ сөздері (1931 ж.)

кирилл  жазуындағы  қа -

зақ сөздері

Базис 

Typ tirev, tirek (ujьtqь, bazьs) Түп  тіреу,  тірек  (ұйытқы, 

ба зыс)

Вдова 

Tul, çesir

Тұл, жесір

Владелец 

Bijlevci, ije

Бійлеуші, ійе

Внимание 

Eltijpәt, nazar

Елтіипат, назар

Гарантия 

Senim, vәde, kepil

Сенім, уәде, кепіл

Дворец 

Saraj, orda

Сарай, орда

Дерматолог 

Teri  avruv  mamanь  (teri 

dәrigeri)

Тері  ауру  маманы  (тері 

дәрігері)

Должность 

Qьzmet, orьn

Қызмет, орын

Жилище 

Baspana. yj

Баспана, үй

Жақша («қоршаудың») ішінде қазақша түсіндірмесімен берілді:

ТЕР

МИНОГР

АФИЯ  МӘСЕЛЕЛЕРІ

48

ХАБАРШЫ

    Терминологиялық

Кирилл  жазуымен  бе-

ріл ген орыс сөздері

Латын  жазуымен  беріл-

ген қазақ сөздері (1931 ж.)

кирилл  жазуындағы 

қа  зақ сөздері

Диктофон 

Dәktapon  (sөz  çazatьn 

apa rat)

Дәктапон  (сөз  жазатын 

апа рат)

Ультиматум 

Уltimәtim(kesken sert)

Ултимәтім (кескен серт) 

«Атаулар сөздігіндегі» аудармалар бүгінгі уақытта да өз мәнін жоймай сол 

қалпында қолданылып келеді:

Кирилл  жазуымен  бе-

рілген орыс сөздері

Латын  жазуымен  бе ріл-

ген қазақ сөздері (1931 ж.)

кирилл  жазуындағы 

қа зақ сөздері

Заработок

Tabьs

Табыс

Заработная плата 

Çalaqь

жалақы

Заседание

Mәçilis

Мәжіліс

Индивидуальное  креди-

тование 

Çeke nesije beryv

Жеке несійе берүу

Индивидуальное хозяйство  Çeke caruva

Жеке шаруа

Интеллигенция 

Zьjalьlar

Зыйалылар

Исследование

Izerttev

Ізерттеу

Копия

Kөcirme

Көшірме

Кредит

Nesije 

Несійе

Культ

Tabьnuv

Табынұу

Культура

Mәdenijet

Мәденійет

Лектор

Dәrisci (lektir)

Дәрісші (лектір)

Лекция

Dәris

Дәріс

Наемный труд

Çaldama eŋbek

Жалдама еңбек

Налог 

Salьq

Салық

Научно-исследовательс-

кий институт

Ġьlьmdь zerttev уnisteti  Ғылымды  зерттеу  үніс-

те ті

Гражданин 

Azamat 

Азамат

Выставка 

Kөrme

Көрме

Герб 

Taŋba 

Таңба

Отдел

Bөlim

Бөлім

Печатный лист

Baspa tabaq

Баспа табақ

Пианино

Kуj sandьq (pijәnijno)

Күй сандық (пійәнійно)

Пиктография

Syvret çazuv

Сүурет жазұу

ТЕР

МИНОГР

АФИЯ  МӘСЕЛЕЛЕРІ

49

ХАБАРШЫ

Терминологиялық

Помада 

Dalap 

Далап 

Представитель  (уполно-

моченный)

Өkil 

Өкіл

Президент 

Pirzijdent (topbasь)

Пірзійдент (топбасы)

Экватор 

Beldev 

Белдеу

 

Бұрыннан бар сөздердің мағыналарын жаңғырту арқылы жаңа сөзге балама 

табу:

Кирилл  жазуымен  бе-

ріл ген орыс сөздері

Латын  жазуымен  беріл-

ген қазақ сөздері (1931 ж.)

кирилл  жазуындағы 

қа  зақ сөздері

Термин 

Pәn sөzi (atav)

Пән сөзі (атау)

Заседатель 

Qoscь bij 

Қосшы бій

Контрабанда

Buqpa savda (urlap өtki zyv) Бұқпа сауда (ұрлап өткі зүу)

Контрабандист 

Buqpa sәvdeger

Бұқпа сәудегер

Космополитизм

Әlemdi syjyvcilik

Әлемді сүйүушілік

Курорт

Davalь çer (kyrert)

Дауалы жер (күрерт)

Лейкемия

Aq qandьlьq

Ақ қандылық

Объявление

Çarnama

Жарнама

Демократия 

Buqara (demәkirәtije)

Бұқара (демәкірәтійе)

Букет 

Desteli gyl

Дестелі гүл

Гимн 

Quvanьc kyji

Қуаныш күйі

Парашют

Qalьtqь

Қалытқы

Партизанская война

Alaman soģьsь

Аламан соғысы

Патриарх

Aqsaqal

Ақсақал

Показатели конъюнктуры Narьq kөrsetkic

Нарық көрсеткіш

Поле сознания (психол.) Oj kөlemi (sana өrisi)

Ой көлемі (сана өрісі)

Председатель 

Aģa 

Аға

Рецензия 

Qьsqa sьn

Қысқа сын 

Феодализм 

Bek dәviri

Бек дәуірі 

Бір сөзден туындаған сөздерге әр түбірдегі сөздердің берілуі:

Кирилл  жазуымен  бе-

рілген орыс сөздері

Латын  жазуымен  беріл-

ген қазақ сөздері (1931 ж.)

кирилл  жазуындағы 

қа зақ сөздері

Алкоголь 

Esirtkic 

Есірткіш

Алкоголик 

Araqqor

Араққор

Идеал

Arman

Арман

ТЕР

МИНОГР

АФИЯ  МӘСЕЛЕЛЕРІ

50

ХАБАРШЫ

    Терминологиялық

Идеализм 

Muratcьlьq 

Мұратшылық

Сөз тудырушы жұрнақтардың берілуі:

Кирилл  жазуымен  бе ріл-

ген орыс сөздері

Латын  жазуымен  беріл ген 

қазақ сөздері (1931 ж.)

кирилл  жазуындағы  қа-

зақ сөздері

Алкоголик 

Araqqor

Араққор

Дарвинизм 

Dәrbin çolь

Дәрбін жолы

Демократизм

Buqaracьldьq

Бұқарашылдық

Идеализм 

Muratcьlьq 

Мұратшылық

Идеалист 

Muratcьl

Мұратшыл

Историзм

Tarьjqсьlьq

Тарыйқшылық

Лингвистика, филология ғылымдарының атау сөздері (терминдері):

Кирилл  жазуымен  бе-

рілген орыс сөздері

Латын  жазуымен  беріл ген 

қазақ сөздері (1931 ж.)

кирилл  жазуындағы  қа-

зақ сөздері

Диалектология 

Dijәlektalogije  (til  өzgerisin 

zerttеjtin ģьlьm)

Дійәлекталогійе (тіл өз гері-

сін зерттейтін ғылым)

Значение 

Mәn, mәnis, maģьna

Мән, мәніс, мағына

Иносказание

Ьcara sөz

Ышара сөз

Лексика

Sөz keni

Сөз кені

Лексикография

Sөz kenin әliptev

Сөз кенін әліптеу

Лексикология

Sөz kenin tekseryv ģьlьm

Сөз кенін тексерүу ғы лым

Лексикон (словарь)

Sөzdik

Сөздік

Лингвистика 

Til ģьlьmь

Тіл ғылымы

Литературный язык

Әdebijet til

Әдебійет тіл

Логическая речь

Aqьl sөzi

Ақыл сөзі

Локальный (местный)

Çergilikti, orьndaģь

Жергілікті, орындағы

Наречие 

Уstev

Үстеу

Неологизм

Çaŋa sөzcildik

Жаңа сөзшілдік

Отглагольное имя

Esimce

Есімше

Падеж (грам.)

Çalģav

Жалғау

Пассив 

Pәssip

Пәссіп

Периодическая речь

Ьrģaq sөz

Ырғақ сөз

Перифраз 

Bykpelev

Бүкпелеу

Плеоназм(литер.)

Qos-qabattav (cьbatpa)

Қос-қабаттау (шыбатпа) 

Подлежащее

Bastavьc

Бастауыш

Подчинение (грамм.)

Baģьnuv, baģьnbalь

Бағынұу, бағынбалы

ТЕР

МИНОГР

АФИЯ  МӘСЕЛЕЛЕРІ

51

ХАБАРШЫ

Терминологиялық

Полемика 

Ajtьs, talas

Айтыс, талас

Сөздіктің  кіріспе  сөзінде  «Бұл  құрастырылған  пән  сөздерінде  талай 

кемшіліктер бар. Үйткені әр ғылымның тарауынан өзіне жүйрік кісілер шықпай, 

пән сөзі түзелмек емес» атап көрсеткеніндей балама табудағы ауытқушылықтар 

мен сәйкессіздіктердің орын алуы да табиғи нәрсе:

Кирилл  жазуымен  бе-

рілген орыс сөздері

Латын  жазуымен  беріл ген 

қазақ сөздері (1931 ж.)

кирилл 

жазуындағы 

қазақ сөздері

Кофе

Kөpi (caj) 

Көпі (шай)

Крокодил

Ajdahar

Айдаһар

Область (науки)

Çуz

Жүз

Обаяние

Alapat

Алапат

Охота

Aŋ 

Аң 

Персик

Temir tiken

Темір тікен

Овощи

Çasьl

Жасыл

Тезис 

Turlav 

Тұрлау 

Юмор 

Quvlьq 

Қулық 

Сөз  үнемі  үздіксіз  өзгерісте  болатындықтан,  оның  бүгінгі  сөйлеушілердің 

қабылдауындағы мағынасы өткен 85 жыл бұрын берілген мағынасымен сәйкес 

келмеуі заңды құбылыс.

2004  жылы  шыққан  басылымның  кіріспе  сөзінде  Алаш  терминқорын 

зерттеуші  Ш.Құрманбайұлы  «Атаулар  сөздігі»  туралы  жазылған  мақалар  мен 

рецензияларда айтылған сын ескертпелер, ұсыныстарды жан-жақты талдап, сол 

кезеңдегі  қоғамдық-саяси  жағдайдың  сөздікке  тигізген  әсерін  түсіндіре  келе 

былай  дейді:  «Сол  жылдары  осы  сөздікке  тікелей  және  жанама  қатысты  бар 

жарияланған материалдарды қарап отырсақ, көпшілігінде сөздік түзушілердің 

ұстанған  қағидаттарына  байланысты  мақсатты  түрде  сын  айту,  мәселеге  са-

яси,  әлеуметтік-таптық  тұрғыдан  баса  мән  берілгендігі  байқалады.  Сөздіктің 

жақсы  жақтары,  жетістіктері  ауызға  алына  бермейді.  Сөздік  туралы  пікір 

білдіргендердің  оның сапасы, келесі басылымы жақсарсын деген ниеттен гөрі 

оны  түзуші  авторлардың  ұстанып  отырған  бағытының  бұрыстығын,  ендігі 

жерде  қазақ  терминолгиясын  бұл  бағытта  дамытуға  болмайтынын  дәлелдеуге 

бейілді  екендігі  айқын  аңғарылады.  Сондықтан  да  сөздіктің  жақсы  жақтары 

туралы  айтылмай,  кемшіліктер  ғана  теріліп,  біржақты  сынға  жол  беріледі. 

Терминологиялық  комиссия  жұмысының  жетістіктері  жөнінде  де  сөз  болмай-

ды. Керісінше, олар комиссияның солақай саясат ұстанған алашшыл, ұлтшыл, 

пуристерден  құралғандығын,  социалистік  қоғамға  зиянды  жолға  бастап 

ТЕР

МИНОГР

АФИЯ  МӘСЕЛЕЛЕРІ

52

ХАБАРШЫ

    Терминологиялық

отырғандығын  дәлелдеу  арқылы,  ендігі  жерде  жарқын  болашаққа  апаратын 

бағытты таңдай отырып, терминологиялық жұмыстардың жаңа арнаға бұрылуы 

керектігін айрықша атап өтеді», – дей келе: «Шын мәнінде сол жылдары мұндай 

терминдер сөздігінің басылып шығуының өзі елеулі оқиға еді» [3] – деп жоғары 

бағалайды.        

Қорыта  айтқанда,  «Атаулар  сөздігі»  ұжымдық  сананы  көрсететін  ғылыми 

еңбек ретінде ХХ ғ. басындағы қазақ қоғамның мәдени, ғылыми, тілдік өмірінде 

айрықша орын алды. 

Әдебиеттер тізімі: 

1.  Atavlar sөzdiģi. Kьzьlorda: Qazaģьstan baspasь, 1931.

2.  Самойлович  А.Термиологический  словарь//Библиография  Востока. 

Вып.2-4 (1933). –Ленинград: Изд-во АН СССР, 1934. –С. 93-95.

3.  Атаулар  сөздігі.  Латын  графикасынан  кириллицаға  көшіріп,  сөздікті 

баспаға  дайындағандар:  Шерубай  Құрманбайұлы,  Орынай  Жұбаева.  Алматы: 

Сөздік-словарь, 2004. 2-басылымы. 

53

ХАБАРШЫ

Терминологиялық

Қазақстан Республикасы Үкіметінің жанындағы Республикалық 

терминология комиссиясы отырысының материалдары

Республикалық  терминология  комиссиясының  2016  жылғы  28  маусымдағы 

отырысында Қазақстан Республикасының Мәдениет және спорт министрі, ко-

миссия төрағасы А. Мұхамедиұлы жүргізіп, комиссия мүшелерінің  талқылауына 

сала терминдерін, сөз тіркестері мен жеке сөздерді ұсынды.

Республикалық  терминология  комиссиясының    талқысына  сыртқы  саясат, 

электроника, радиотехника және байланыс, информатика және есептеуіш тех-

ника,  физика және астрономия саласының терминдері жалпы саны 1600 тер-

мин ұсынылды, сондай –ақ Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму 

министрлігі,  Қазақстан  Республикасы  Ұлттық  Банкі,  Қазақстан  Республикасы 

Энергетика министрлігі тарапынан ұсынылған терминдер де  қаралды.

Отырыс барысында терминдерді бекіту дауыс беру арқылы жүзеге асырыл-

ды. Бірқатар терминдер қайта қарау үшін  қалдырылды. Сондай-ақ дауыс беру 

парақтарына  терминдердің  қысқаша  анықтамасын  жазу  ұсынылды.  Комиссия 

мүшелері талқылау нәтижесінде мына қорытындыға келді:

-   бекітілген жаңа  терминдер тізбесі бұқаралық ақпарат құралдарында жа-

риялансын, орталық және жергілікті атқарушы органдарға жіберілсін.

-комиссия  хаттамасының    орындалуын  бақылау  Қазақстан  Республикасы 

Мәдениет және спорт министрлігі Тілдерді дамыту және қоғамдық-саяси жұмыс 

комитетіне жүктелсін.

 

54

ХАБАРШЫ

    Терминологиялық

Termincom.kz  сайты туралы

Қазақстан  Республикасы    Үкіметінің  жанындағы  терминология  комисси-

ясы  бекіткен  және  бекітуге  ұсынылатын  ғылым,  білім,  техника  мен  экономи-

ка,  қоғамдық-әлеуметтік  бағыттардағы    салааралық  терминологиялық    қорды 

біріздендіру және жетілдіру мақсатында Termincom.kz  сайты өз жұмысын ба-

стады.

Қазақстан  Республикасы  Президентінің  2011  жылғы    29  маусымдағы  № 

110  Жарлығымен  бекітілген  Қазақстан  Республикасында  тілдерді  дамыту  мен 

қолданудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын жүзеге 

асыру мақсатында ғаламтор желісіне енген Termincom.kz – ғылым, білім,  тех-

ника мен экономика, қоғамдық–әлеуметтік өмірдегі термин сөздердің бірыңғай 

республикалық терминологиялық электрондық базасы.

Ғаламтор әлеміне жол тартқан сайттың басты мақсаты Қазақстан Республика-

сы Үкіметінің жанындағы Республикалық терминологиялық комиссия бекіткен 

терминдерді  бірізді  пайдалану  үшін  электрондық  базаға  үздіксіз    енгізу  және 

ұлттық  терминологиялық  қорды  сапалы  жасалған  терминдермен  жетілдіру. 

Сондай-ақ сайт жұмысы арқылы Қазақстан Республикасы Үкіметінің жанындағы 

Республикалық терминологиялық комиссияға бекітуге ұсынылатын терминдерді 

ашық  талқылау  және  оларға  дауыс  беру  арқылы  қоғамдық  қолжетімділік  пен 

ашықтық  қағидаттарының  сақталуын    қамтамасыз  ету  жұмыстарын  жүзеге 

асыруға болады.

 Сайт қазақ терминологиясын жүйелеудің жаңа талаптарын жүзеге асыруды 

көздейді,  терминологиялық  лексиканы  біріздендеру,  терминологиялық  қорды 

толықтыру, терминдерді және атауларды қазақ тілінің нормаларына сәйкес рет-

теу, терминологиялық атауларды қолдану тиімділігін арттыру мақсатында бұқара 

қауымға арналған ақпараттық құрал.    

Сайтқа кірушілер бекітілген терминдер мен қолданыстағы терминдермен та-

нысып, оны қызметіне қатысты қолдана алады,  ұтымды енгізілген терминдерді 

саралап, жаңа терминдерді сараптауға мүмкіндік туады. Салалық терминдерді 

қалыптастыру мен стандарттау, терминдерді аудару, термин түзудегі ұстанымдар 

туралы ғылыми және ғылыми-көпшілік, анықтамалық әдебиеттер мен  термино-

логия саласында жарық көрген еңбектермен, сөздіктермен таныса алады.

55

ХАБАРШЫ

Терминологиялық

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҮКІМЕТІНІҢ ЖАНЫНДАҒЫ 

РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ТЕРМИНОЛОГИЯ КОМИССИЯСЫНЫҢ 

2015 ЖЫЛҒЫ 6 ҚАЗАНДАҒЫ ОТЫРЫСЫНДА 

БЕКІТІЛГЕН ТЕРМИНДЕР

Механика және машинатану салаларының терминдері

р/с

орыс тілінде

қазақ тілінде

1.

автоколебание

автотербеліс

2.

автоколебание фрикционное

үйкелісті автотербеліс

3.

автомат вероятностный

ықтималдық автомат

4.

автомодельность

автомодельділік

5.

адсорбция

адсорбция

6.

аксоид

аксоид

7.

аксиомы движения

қозғалыс аксиомалары

8.

аксоид неподвижный винтовой

бұрандалық жылжымайтын аксоид

9.

активатор

белсендіргіш

10.

амортизатор

амортизатор

11.

анизатропия

анизатропия

12.

анкер

анкер

13.

антивибратор

антидірілдеткіш

14.

база установочная

орнату негізі

15.

баланс двигателя тепловой

қозғалтқыштың жылу теңгерімі

16.

балансировка высокоскоростная

жоғары жылдамдықты теңгеру

17.

бампер

бампер

18.

барабан тормозной

тежеуіш атанақ

19.

батарея аккумуляторная

аккумуляторлық батарея

20.

башмак тормозной

тежегіш табандық

21.

бездефектность

ақаусыздық

22.

биение валов

біліктердің соғуы

23.

блокиратор

бұғаттағыш

24.

болванка

кеспелтек

25.

брус вибрационный

дірілді білеу

26.

брусчатка

кеспекше

27.

буксир

сүйреткіш

28.

бункер

бункер

29.

бур

бұрғы

БЕКІТІЛГЕН ТЕР

МИНДЕР

56

ХАБАРШЫ

    Терминологиялық

30.

буравчик

қол бұрғы

31.

весы автомобильные

автомобиль таразысы

32.

весы технические

техникалық таразы

33.

ветродвигатель

желқозғалтқыш

34.

ветроколесо

желдоңғалақ

35.

вибровозбудитель, колебаний

тербелістер діріл қоздырғышы

36.

вибромеханизм

діріл механизмі

37.

винт

бұранда

38.

винт зажимный

қыспа бұранда

39.

винт исправительный

түзеткіш бұранда

40.

винт нажимной 

басушы бұранда

41.

винт регулировочный

реттегіш бұранда

42.

винт самонарезаюший

өзі оятын бұранда

43.

винт соосный

өстес бұранда

44.

винт стяжной

тұтастырғыш бұранда

45.

винт толкающий

итерме бұранда

46.

винт тянущий

тартпа бұранда

47.

винт упорный

тірек бұранда

48.

винт установочный

қондырма бұранда

49.

винт ходовой

жүрістік бұранда

50.

влагомер

ылғалөлшеуіш

51.

влагопроводность

ылғалөткізгіштік

52.

влагомер емкостный

көлемдік ылғал өлшегіш

53.

время остонова

тоқталыс уақыты

54.

время отставания

қалыс уақыты

55.

выбег

қозғалыстан шығу

56.

выбег машины

мәшиненің қозғалыстан шығуы

57.

вылавка

балқыма

58.

выстой

кідіріс

59.

вязкость газа

газ тұтқырлығы

60.

вязкость жидкости

сұйықтықтың тұтқырлығы

61.

гайка

сомын

62.

гаситель колебаний

тербелістерді өшіргіш

63.

генератор

генератор

64.

генератор электромашинный

электрмәшинелік генератор

65.

генерация

генерация

БЕКІТІЛГЕН ТЕР

МИНДЕР

57

ХАБАРШЫ

Терминологиялық

66.

геомеханика

геомеханика

67.

гибкость

иілгіштік

68.

гидравлика

гидравлика

69.

гидрогенератор

гидрогенератор

70.

гидродвигатель

гидроқозғалтқыш

71.

гидроклапан давления

қысым гидротығыны

72.

гидромеханика

гидромеханика

73.

гидропривод аккумуляторный

аккумуляторлық гидрожетек

74.

гидроцилиндр без торможения

тежеусіз гидроцилиндр

75.

гидроэнергетика

су энергетикасы

76.

горючее

жанармай

77.

градиент давления

қысым градиенті

78.

датчик давления

қысым бергіш

79.

двигатель

қозғалтқыш

80.

двигатель автомобильный

автомобиль қозғалтқышы

81.

двигатель бензиновый

бензин қозғалтқышы

82.

двигатель винтовой

бұрандалы қозғалтқыш

83.

двигатель газогенераторный

газгенераторлы қозғалтқыш

84.

двигатель тормозной

тежеуіш қозғалтқыш

85.

движение винтовое

бұрандалы қозғалыс

86.

движение жидкости

сұйықтықтың қозғалысы

87.

движение механическое

механикалық қозғалыс

88.

движитель

қозғағыш

89.

действие механическое

механикалық әрекет

90.

декремент затухания

өшу декременті

91.

демонтаж

бөліктеу

92.

деталь

бөлшек

93.

динамика машин

мәшинелер динамикасы

94.

динамо-машина

динамо-машина

95.

дробилка

уатқыш

96.

дробилка валковая

білікті уатқыш

97.

дробилка конусная

конусты уатқыш

98.

дробилка молотковая

балғалы уатқыш

99.

дробление

уату

100. дробь

бөлшек

101. дуга

доға

БЕКІТІЛГЕН ТЕР

МИНДЕР

58

ХАБАРШЫ

    Терминологиялық

102. дуга защитная

қорғаныш доға

103. дуга окружности

шеңбер доғасы

104. дуга электрическая

электр доғасы

105. единица коррекции

түзету бірлігі

106. единица механическая

механикалық бірлік

107. единица нормирования

нормалау бірлігі

108. единица объема

көлем бірлігі

109. единица сборочная

құрастыру бірлігі

110. емкость

сыйымдылық

111. жаростойкость

ыстыққа төзімділік

112. жароупорность

қызуға төзгіштік

113. железобетон

темірбетон

114. жидкость гидравлическая

гидравликалық сұйықтық

115. жидкость идеальная

идеалды сұйықтық

116. жидкость несжимаемая

сығылмайтын сұйықтық

117. жидкость нормальная

қалыпты сұйықтық

118. жидкость однородная

біртекті сұйықтық

119. жидкость переохложденная

аса суытылған сұйықтық

120. жидкость  реологическая

реологиялық сұйықтық

121. жидкость реопектическая

реопектикалық сұйықтық

122. жидкость тиксотропная

тиксотроптық сұйықтық

123. жидкость тормозная

тежеуіш сұйықтығы

124. жидкость электропроводная

электрөткізгіш сұйықтық

125. жидкотекучесть

сұйықтай аққыштық

126. задача техническая

техникалық есеп

127. зажим винтовой

бұрандалы қысқыш

128. заклепка

тойтарма

129. заклинивание

сыналану

130. закон движения

қозғалыс заңы

131. закон сохранения количества движения қозғалыс мөлшерінің сақталу заңы

132. закон трения скольжения

сырғанау үйкелісінің заңы

133. запас прочности

беріктік қоры

134. затвор

бекітпе

135. затвор водяной

су бекітпе

136. затвор гидравлический

гидравликалық бекітпе

БЕКІТІЛГЕН ТЕР

МИНДЕР

59

ХАБАРШЫ

Терминологиялық

137. затвор предохранительный

сақтандыру бекітпесі

138. затухание

өшу

139. затухание колебания

тербелістің өшуі

140. зацепление

ілініс

141. защита двигателя

қозғалтқыш қорғанышы

142. звено механизма

механизм буыны

143. звукоизоляция

дыбыс оқшаулау

144. зона аэрации

ауалау аумағы

145. зона концентрации

шоғырлану аумағы

146. зона резонансная

резонанстық  аумақ

147. измерение давления

қысымды өлшеу

148. идентификация

сәйкестендіру; идентификаттау

149. испытание механическое

механикалық сынау

150. клапан

қысымтығын

151. колебание механическое

механикалық тербеліс

152. колесо

доңғалақ

153. колесо маховое

сермер доңғалақ

154. колеса шевронные

шевронды доңғалақтар

155. конденсатор

конденсатор

156. коробка скоростей

жылдамдықтар қорабы

157. круг кривошипа

қосиін дөңгелегі

158. кувалда

зілбалға

159. лебедка грузоподъемная

жүккөтергіш шығыр

160. лента тормозная

тежегіш таспа

161. лента транспортерная

тасымалдауыш таспа

162. линия автоматизированная

автоматтандырылған желі

163. линия винтовая

бұранда сызығы

164. линия электропередачи

электртербеліс желісі

165. лопата механическая

механикалық күрек

166. манипулятор

манипулятор

167. механизм дифференциальный  винтовой дифференциалдық  бұрандалы  меха-

низм

168. механизм дифференциальный зубчатый  дифференциалдық тісті механизм

169. механизм кривошипный

қосиін механизмі

170. механизм зажимный

қысқыш механизм

БЕКІТІЛГЕН ТЕР

МИНДЕР

60

ХАБАРШЫ

    Терминологиялық

171. механизм управления

басқару механизмі

172. механика прикладная

қолданбалы механика

173. мощность тяговая

тартым қуаты

174. нагрев

қыздыру

175. нагрузка эквивалентная 

балама жүктеме

176. надежность машин

мәшинелердің сенімділігі

177. напряжение механическое

механикалық кернеу

178. насос-форсунка

форсунка сорап

179. насос вакуумный

вакуумдық сорап

180. насос винтовой

бұрандалы сорап

181. насос динамический

динамикалық сорап

182. нелинейность систем механических

механикалық  жүйелердің  бейсы зық-

тығы

183. нормаль зубчатого колеса

тісті доңғалақтың нормалы

184. обдувка

үрлеп айдау

185. оборудование погрузчика выдвижное

жүктегіштің жылжымалы жабды ғы

186. обработка механическая

механикалық өңдеу

187. ограничение кинематическое

кинематикалық шектеу

188. однородность модели

үлгінің біртектілігі

189. опора неподвижная

жылжымайтын тірек

190. опора подшипниковая

мойынтіректі тірек

191. орган прицепный

тіркемелі орган

192. осмотр

байқау

193. основы динамики

динамика негіздері

194. охрупчивание 

морттану

195. падение давления

қысымның төмендеуі

196. падение напряжения

кернеудің төмендеуі

197. падение свободное

еркін түсу

198. параметры торможения

тежеу параметрлері

199. передача винтовая

бұрандалы беріліс

200. передача гидравлическая

гидравликалық беріліс

201. передача механическая

механикалық беріліс

202. передача цилиндрическая

цилиндрлік беріліс 

203. перемещение винтовое

бұрандалық орын ауыстыру

204. плоскость годографа скорости

жылдамдық  годографының  жа зық -

тығы

БЕКІТІЛГЕН ТЕР

МИНДЕР

61

ХАБАРШЫ

Терминологиялық

205. площадка монтажная

құрастыру алаңшасы

206. поверхность винтовая

бұрандалық бет

207. повреждение механическое

механикалық зақым

208. подшипник

мойынтірек

209. подъемник

көтергіш

210. позиция техническая

техникалық тұрғы

211. поле угловых скоростей

бұрыштық жылдамдықтар өрісі

212. положение равновесия

тепе-теңдік жағдай

213. порядок механизма 

механизм реті

214. предел хрупкости

морттық шегі

215. привод машины 

мәшине жетегі

216. привод механический 

механикалық жетек

217. прокат

жаймалау

218. прокладка 

төсемше

219. прочность сцепления 

ілінісу беріктігі

220. работа механизма 

механизм жұмысы

221. работа механическая 

механикалық жұмыс

222. работоспособность машины 

мәшиненің жұмысқа жарамды лы ғы

223. роботоспособность механизма 

механизмнің жұмысқа жарамды лы  ғы

224. равновесие механическое 

механикалық тепе-теңдік

225. разрыв скорости 

жылдамдық үзілімі

226. расчет механизмов 

механизмдерді есептеу

227. режим автоколебаний 

автотербелістер режімі

228. резонанс механический 

механикалық резонанс

229. ремень приводной

жетек белдігі

230. ремень тяговая 

тартым белдігі

231. самоторможение 

өздігінен тежелу

232. сила механическая 

механикалық күш

233. система координат цилиндрическая

цилиндрлік координаттар жүйесі

234. соединение

қосылыс

235. соединение болтовое

бұранды қосылыс

236. структура машин 

мәшинелердің құрылымы

237. сцепление 

ілініс

238. телемеханика

телемеханика

239. температура кипения 

қайнау температурасы

240. теория машин

мәшинелер теориясы

БЕКІТІЛГЕН ТЕР

МИНДЕР

62

ХАБАРШЫ

    Терминологиялық

241. топливо жидкое

сұйық отын

242. топливо ракетное

зымыран отыны

243. торможение механическое

механикалық тежелу

244. тормоз машины

мәшиненің тежеуіші

245. трос

сым арқан

246. трубка

түтікше

247. тяжесть

ауырлық

248. удар гидравлический 

гидравликалық соққы

249. удлинение абсолютное 

абсолют ұзарым

250. ускорение абсолютное 

абсолют үдеу

251. ускорение движения 

қозғалыс үдеуі

252. условия движения 

қозғалыс шарттары

253. устойчивость движения 

қозғалыстың орнықтылығы

254. устройство 

құрылғы 

255. фильтр 

сүзгі 

256. функция целевая 

мақсаттық функция 

257. функция частотная 

жиілік функциясы

258. фюзеляж 

фюзеляж

259. характеристика двигателя 

қозғалтқыштың сипаттамасы

260. характеристика механическая 

механикалық сипаттама 

261. ход рабочий 

жұмыс жүрісі

262. циркуляция скорости 

жылдамдықтың циркуляциясы

263. частота вынужденных колебаний 

мәжбүрлі тербелістер жиілігі

264. частота резонансная 

резонанстық жиілік

265. число степеней подвижности 

қозғалмалылық дәрежелерінің са ны

266. шайба стопорная 

тоқтатқыш тығырық

267. шарикоподшипник 

шарикті мойынтірек 

268. шкиф грузоподъемный

жүккөтергіш тегер

269. шов сварной 

пісірінді жік

270. шпилька 

ақа

271. шум машин 

мәшинелердің шуылы

272. шум тепловой 

жылулық шуыл

273. щель кольцевая 

сақиналық саңылау

274. щель статическая 

статикалық саңылау

275. щит управления 

басқару қалқаны

276. эквивалент теплоты, механический 

механикалық жылу баламасы

БЕКІТІЛГЕН ТЕР

МИНДЕР

63

ХАБАРШЫ

Терминологиялық

277. электромеханика

электрмеханика

278. электромобиль 

электрмобиль

279. электросварка 

электрпісіру

280. энергия механическая 

механикалық энергия

281. эхо  

жаңғырық

282. явления переноса  

тасымалдау құбылыстары

жүктеу/скачать 1,29 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: