Терминологиясы
жүктеу/скачать 1,84 Mb. Pdf көрінісі
|
7240 (1)
| білмірлардан сауал сұраб еді (Сонда. 1912, №3, 49-б.).
Мұндай мəселелерді ашу ушун елдің, білмір бас адамларының бір жерге жиылуб кеңес етуі тиіс (Сонда.1913, №4, 75-б.). Семинаріне һэм учительски школ секілді орындарға кіруге қанша білік керек? (Сонда. 1912, №7, 167-б.). Білім мен білік сөздерін саралап қолдану қазіргі баспасөз тілінде де кездесіп отырады. Біз сонда ғана балаларымызға заман талабына сай білім мен білік таныта аламыз («Қазақстан мұғалімі», 1963, 29 июнь, 3-б.). Осы сияқты «Айқап» журналы түзу сөзінің түзік деген көне тұлғасын көбірек қолданады. Бұл емленің түзік болуы үшін ең керегді қағидалар («Айқап», 1913, №10, 217-б.). Сол сияқты журнал беттерінде отырықшы, отырақшы, отырақ, отырықты, отырық жəне жабайы, жай сөздерінің бірінің орнына екіншісінің қолданылуында ешбір мағыналық айырмашылық жоқ. Бұл сияқты сөздер тіпті бір мақаланың ішінде де жарысып қолданылып оты- рады. Бір ұғымды білдіруге бірнеше сөздің жарысып қолданылуындағы параллельдің бірі – қазақтың төл сөзі я жаңа сөз болса, екіншісі – басқа тілден енген сөз бола- ды. Сол ілтифатқа алмаған уақытында бізге жиылыс керек («Айқап», 1913, №10, 221-б.). Кышлақ жағында өзара жамиғат жасалып мені де шақырды (Сонда. №3, 53-б.). Сол сияқты проект – жоба, жер өлшеушілер – землемерлер, дохтор-табиб т.б. сөздерді кездестіреміз. «Айқап» журналының беттерінде жаңа сөз жасаудың көптеген тəсілі пайдаланылып отырады. Соның бірі – ежел- 94 ден қолданылып келе жатқан сөздерді жаңа мағынада, иə үстеме мағына, мағыналық реңк қосып жұмсау. Бұлардың қолдарын қойдырған соң, өзлары жазу білген (грамотный) үш адам қол қойуы тиіс. Бұл үш адамды гуалар (свидете- ли) деп атайды (Сонда. №6. 120-б.). Бұлар (молдалар – Ө.А.) бала оқуты бағартады деугеде болмайды, не ушун десеңіз балаға тағлим берерлік молла екеңнің ғылыми нысабқа тол- маган (Сонда. 1914, №5, 85-б.). Əдебиет кеші, серік (товарищество), кеңес (совеща- ния), астаһа (публика) т.б. сияқты жаңа сөздер немесе жаңа мағынада қолданылған сөздер көптеп кездеседі. Сырт қарағанда, куə сөзінің «Айқап» қосқан жаңа мағынасы жоқ сияқты. Өйткені қазақ тілінде бұдан бұрынғы дəуірлерде де куə сөзі бір нəрсеге айғақ болушы, растаушы деген мағынада қолданылып келген. Бірақ бұл жерде куə жалпы айғақ болушы ғана емес, ресми айғақ болушы мағынасында, яғни терминдік мəнде қолданылып отыр. Ол адамдар куə болғандығы үшін қол қоюы керек. Ағарту етістігі бұрын өзінің тура, ақ түске айналдыру мағынасында қолданылып келсе, бұл жерде үйрету, сауаттандыру, оқыту мағынасында жұмсалған. Ағарту етістігінің дəл осы мағынада əдеби тілімізде тұрақтануында «Айқап» журналының қызметі ерекше. Жалғыз бұл емес, оқу-ағарту саласында журнал сан алуан жаңа сөз енгізді. Оның көбі-ақ ана тіліміздің ішкі мүмкіндіктерінің негізінде жасалып отырды. Ол, бір жағынан, «Айқап» журналының халқымызды оқу-ағарту ісіне шақырып, сол жолда елге қызмет етудегі мақсат- бағытынан да айқын көрінеді. Халық арасында оқу, білім алу ісін өркендету, əсіресе ескі мұсылманша оқудан гөрі, жаңаша, еуропа халықтарынан үлгі-өнеге алу, сол жол- да оқу сияқты мəселелер «Айқап» журналының көтерген өзекті проблемаларының бірі болып саналады. Тіпті «Айқап» журналының оқу-ағарту ісін, халықтың білім алу қажеттігін сөз етпеген бірде-бір нөмірі жоқ деуге болады. 95 Журнал қазіргі заманда ел болудың кілті – білімде, өнерде, оқуда деп уағыздады. Сондықтан да оқу-ағарту са- ласына байланысты сөздерді мейлі ол кірме сөз болсын, мейлі жасанды лексема болсын, «Айқап» журналының көптеп қолдануы заңды да. Өзге мысалдарды да осылайша талдауға болады. Нисап сөзінің қазіргі қанағат, тойымдық мағынасынан гөрі шегіне жету, білімі толысу, білім дə- жүктеу/скачать 1,84 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|