Оқулық Қ.ӘБішев g è t э а І философия жоғары оқу орындары студенттері

тұтастық осындай бір-біріне үқсамайтын функциялардың, оларды іске 
асыратын адамдардың бірінің ісін екіншісінің т.т. толықгыруы, жалгас- 
тыруы аркылы кұралады. Жалпы қоғамдық тұтастық, яғни олардың бар- 
лығына ортақ жалпылық жеке алғанда олардың әркайсысында жоқ, ол 
түтастық не жалпылык олардың ішкі байланыстарынан, яғни коғамдык 
кдтынастарынан тұрады. Бірақ әрбір адамға басқалардан толық окдіау- 
лықта алғанда когамдық катынастар тән емес.
Сонымен бірге әрбір адам және әрбір жеке қоғамдық қүбылыс 
әлеуметтік жүйеге басқаларға үқсастық жағынан емес, қайта басқалар- 
ды толықтыратын, басқаларда негізінде жоқ ерекшелігімен кіреді. Сол 
арқылы ғана жалпылықты толықтырады.
Сондықтан да товарлы өндіріс дамыған дәуірде жалпылық, озге- 
шелік және жалқылықты осы сыртқы белгілері жағынан коретін кон- 
цепциялар философияда және ғылымда кеңірек тарады. Ол әсіресе 
эмпирикалық козкарастарға тән болды.
2. Накты жалпылык., оның өзгешелігі және жалкылығы
Жалпылықты оның нақты мәні жағынан түсінуге бейім көзқара- 
стар ғылым мен философияның тарихында ежелгі доуірлерден-ақ ба- 
сталған. Бағы заман философиясында әсіресе ежелгі грек философи- 
ясы бүл жонінде де коптеген багалы ойлар қалдырды. Ең алгашқы 
грек ойшылдарының өзі бүкіл әлем, космввс ең қарапайым заттардан 
басталады, солардан күрделі заттар шыгады дегені белгілі. Алғашкы 
тарауларда айтылгандай, Фалес үшін ол қарапайым нәрсе - су, Ана­
ксимен үшін - ауа, Гераклит үшін - от т. т. Яғни олар үшін жалпылык 
осы белгілі бір қарапайым зат, не процесс, барлык саналуандыктын 
негізі бір нәрсе және нақты бір нәрсе. Кейінгі содан күралган, пайда 
болған нэрселер оган тіпті үқсамауы мүмкін, бірақ олар содан шыгады 
және соган қайтып оралады. Олардың нақты түжырымдары, өрине, 
қазіргі гылыми қагидаларга жуыспайды, бірак жалпылықты накты 
жалпылык деп түсінудің және оны сол багытта іздеуінің логикасын 
біз дүрыс дейміз. Жалпылықдеп әртүрлі нақты қүбылыстарды корсет- 
кенімен ерте грек философиясының жалпы концепциясы осындай.
Мүны біз сол кездегі философтар Сократ пен П латонны ң 
козқарастарынан да кореміз. Платон үшін жалпылык - әлемнің 
негізінде жэне одан тыс жатқан мәңгілік идеялар.
Жаңа дәуір философиясында (XVII-XIX г.) абстрактылы кон- 
цепциялар кең оріс алганмен оган қарсы нақты жалпылыққа ойыс- 
тайтын багыттар үлкен орын алды.
XVII гасыр философиясында бүл, мысалы, Спинозага тән еді. 
Спиноза барлық жалқылықтардың жалпы негізі - субстанция, ягни 
бүкіл денелердің, табигаттың ішкі бірлігі деп түсінеді.
244

Адам білімдеріімц 

жүктеу/скачать 8,52 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: