Ішк секреция бездер мен гормондар. Жасқа сай ерекшел ктер. Жыныстық тәрбие

“
Ішк секреция бездер
мен гормондар. Жасқа 
сай ерекшел ктер . 
Жыныстық тәрбие”
Орындағандар:
Тем рбекова А,СланбекА,ТұрысбековаА,Нұржақыпқызы Ж,
Ілен Д,

Организмдег бездер ек топқа бөл нед : экзогенд к (сыртқы секрециялық) және 
эндокринд к ( шк секрециялық) бездер деп.
Экзогенд к (лат. секреция – сөл, грек.экзо - сыртқа) бездерд ң өзег болады, 
өн мдер қуыс мүшелерге (ауыз қуысына с лекей бездер) құйылады немесе 
денен ң сыртына шығады (тер арқылы).
Эндокринд к бездерд ң өзег болмайды, өн мдер т келей қанға құйылады да 
бүк л денеге тарап мүшелерд ң қызмет не әсер етед . Ішк секреция бездерд ң 
өн мдер н гормон (грек.гормо – ске қосамын, қозғаймын) деп атайды. 
Гормондар жүйке жүйес мен б рге организмн ң өсу н, дамуын, организмн ң 
физиологиялық қызметтер н үйлест руге, энергия және зат алмасуын, 
мүшелерд ң қызмет н реттейд .Қаз рг кезде40-танастамгормондар бары 
белг л .
Ішк секрециялық бездерге: гипофиз, эпифиз, қалқанша, қалқан сер к бездер , 
айрлы (тимус) без, бүйрек үст бездер , қарын асты без н ң (ұйқы без ) 
Лангерганс аралшықтары, жыныс бездер жатады. Ұ йқы без мен жыныс 
бездер аралас бездерге жатады, себеб сыртқы және шк секрециялық 
бездерд ң деқызмет н атқарады.

Гипофиз және эпифиз 
Гипофиз. Бас сүйегінің “түрік ері” деп аталатын сүйегінде орналасқан.
Жаңа туған сәбидің гипофизінің салмағы 10-15 мг, 10 жасқа дейін 30
мг-ға дейін өседі, жасөспірімдерде ересектердікіндей 50-65 мг
болады.Гипофиз үш бөліктен тұрады: алдыңғы, ортаңғы және артқы.
Алдыңғы және ортаңғы бөлігін аденогипофиз, артқы бөлігін
нейрогипофиз деп атайды. Алдыңғы бөлігі 75%, ортаңғы – 1-2%, артқы
– 18-23% құрайды.
Эпифиз – пішіні домалақ. Ортаңғы мидың жоғарғы бөліктерінің арасында 
орналасқан. Жаңа туған нәрестеде ұзындығы 3мм ені 2,5 мм қалыңдығы 2 
мм. 4 жасқа дейін өсіп көлемі артады да одан әрі клеткалары кішірейіп 
қарапайымдалады. 8 жастан кейін тығыздалып қызметі тоқтайды. Эпифиз 
безінің гормондары жыныс безінің гормондарын тежейтіндігі анықталған. 
Эпифизде 3 гормон өндіріледі:
1. Меланин – теріні түссіздендіреді;
2. К онтргиопоталамус-гипофиз гормоны гипофиздің қызметін тежейді; 3. 
Гломерулокортикотропин – бүйрек үсті безінің қызметін тежейді.

Сыңар мүше, аты 1956 жылдан белгілі. Жаңа туған нәрестенің қалқанша безінің 
салмағы 1 г., 6 айда 2 г., 1 жаста 3 г., 3-4 ж. 7 г., 5-6 ж, 10 г., 16-20 ж. 25г. болады. 
Ересек адамдарда 35- 37г.Бұл бездің қызметі ұрық кезден басталады, 3 гормон 
түзеді: тироксин, трийодтиронин, к альцитонин.Қалқанша безінің құрамында йод
көп болады, тироксиннің құрамында 65 % йод болады. Организмге йод 
жетіспегенде (гипосекрециясында) эндемиялы зоб ауруы пайда 
болады.Кальцитонин қанның құрамындағы кальцийдің мөлшерін 
азайтады.Қалқанша безінің гиперсекрециясында Базед ауруы байқалады. 
Науқастың көзі шарасынан шығады, қалқанша безі өседі, зат алмасу күшейіп тез 
жүреді, ұйқы бұзылып, тез шаршайды, бала жылауық, ашуланшақ болады. 
Гипосекрецияда – миксидема, шірішті ісік пайда болады. Науқастың тәбеті 
болмайды, температурасы төмендеп, салбыр болады, ақылы кем, есте сақтау 
қабілеті төмен болады. Егер гипосекреция баланың кішкентай кезінде байқалса 
кретинизмге шалдығады: жыныс мүшелері жетілмейді, ақылы кем болады, дене 
пропорциясы бұзылады.
Қалқанша без .
Қалқансерік бездеріқалқаншабезініңартқыжағындаорналасқантүйметәрізді 4-6 без болады. Салмағы 0,1-0,3 г, ұзындығы 6-7 мм, ені 3-4 мм. 
Жасөспірімдерде қалақансерік бездері
қызғылттау, кейін сарғыш болады, қартайғанда қоңыр болады. Қалқансерік безінде паратгормон деп аталатын гормон 
өндіріледі.Паратгормон кальций мен фосфордың алмасуына әсер етіп, оның қандағы мөлшерін реттейді. Бұл гормон жеткіліксіз болғанда 
сіңір тартылады.