Рылыс академиясы

73 
Ағаштың тығыздығын еркін қалыптағы үлгілер бойынша, кӛлемді ӛлшеу 
үшін (қажетті қауіпсіздік ережелерін сақтай отырып) сынап кӛлем 
ӛлшегіштерін қолдана отырып анықтауға болады. Осы аспаптардың жұмысы 
суланбайтың сұйықтық (сынап) үлгісінің кӛлемін және оған батырылған үлгінің 
ығыстырылуын анықтауға негізделген. 
Дұрыс емес пішінді шикі үлгілері (жаңқа, ӛсіп келе жатқан ағаштан 
жасалған ағаш цилиндрлік сынама) бойынша ағаштың базистік тығыздығын, 
олардың кӛлемін келесі тәсілмен [16] ӛлшей отыра, анықтауға болады. Үлгіні 
суға батырады және таразының кӛмегімен итеру күшін еңсеру үшін жұмсалған 
қуатты ӛлшейді. Судың тығыздығын бірлік ретінде қабылдай отырып, сан 
жағынан ӛлшенген итеру күшіне тең үлгінің кӛлемін санайды. 
Анықтамаларда қалыптандырылған (стандартты) ылғалдылық кезіндегі 
тығыздыққа мән келтіреді. 1970 жылға дейін стандартты ылғалдылық 15% деп 
қабылданды, алайда енді ағаштың физика-механикалық қасиеттері 12% 
ылғалдылықпен анықталады немесе осы жаңа стандартты ылғалдылықпен 
қайта есептеледі. 
Ағаш тығыздығы тұқым түріне қарай ӛте кең шегінде ӛзгереді. Ӛте аз 
тығыздығы бар ағаштар сібір майқарағайы Шығыс Сібірден (345), ақтал (415), 
ал ең тығыз – шамшат (960), темір қайың (970), сексеуіл (1040), пісте ядросы 
(1100). Тығыздық мәні мұнда және тӛменде килограммның кубтық метрге 
қатынасында ӛрнектелген (кг/м
3
). 
12% ылғалдылық кезіндегі ағаш тығыздығы бойынша тұқымдарды келесі 
түрлерге бӛлуге болады: аз (
<540), орташа (550≤
≤740) және жоғары 
(
>750). Басқа жерлердегі ағаш тығыздықтарының ӛзгеру диапазоны: 100 
ден…130 (бальза) 1300 (тасағаш) дейін. 
3.2-кесте. Сүрек тығыздығының орташа мәні, кг/м
3 
 
Ағаш тұқымдастығы 
Ағаш тұқымдастығы 
Балқарағай 
Кәдімгі қарағай 
Шырша 
Самырсын (қарағай 
самырсыны) 
Сібір майқарағайы
Қызылқайың
Ақ мамыргүл 
Алмұрт 
Емен 
Үйеңкі 
665 
505 
445 
435 
375 
795 
800 
710 
690 
690 
635 
480 
420 
405 
350 
760 
770 
670 
655 
655 
540 
415 
365 
360 
310 
640 
650 
585 
570 
570 
Кәдімгі шаған 
Шамшат
Шегіршін
Қайың
Грек жаңғағы 
Қандыағаш 
Кӛктерек 
Жӛке ағашы 
Сүмбіл терек 
Кӛктал
680 
680 
650 
640 
590 
525 
495 
495 
455 
455 
650 
650 
620 
620 
560 
495 
495 
470 
425 
425 
560 
560 
535 
520 
490 
430 
400 
410 
375 
380 
 
Басқа жерлердегі ағаш тұқымдастары сүректерінің тығыздықтарының 
ӛзгеру диапазоны кеңірек: 100...130 (бальза) бастап 1300 дейін (бакаут). 

74 
Кеңірек таралған ағаш тұқымдастары сүректерінің тығыздықтарының 
орташа мәндері 3.2-кестеде келтірілген. Мемлекеттік қызметтің стандартты 
анықтамалық мәндері ГСССД-69 – 84 «Сүрек. Ақаусыз кіші үлгілердің физика-
механикалық қасиеттерінің кӛрсеткіштері» кестелерінде және ГСССД-Р-237 – 
87 (ұсынылған анықтамалық мәліметтері) [1] кестелерінде кең таралған ағаш 
түрлерінің және сирек кездесетін ағаш тұқымдастары сүректерінің тығыздық-
тары туралы әлдеқайда толық мәліметтері берілген, сонымен қатар, 
орташаланған мәліметтер бар. Келтірілген мәліметтер қатты ӛзгергіш шамалар 
бойынша есептелгендігін ескерген жӛн. Олардың ауытқуларының шегін 
бағалау үшін ГСССД кестелерінде және анықтамалықта [1] келтірілген 
статистикалық сипаттамаларды пайдалану қажет.
Сүрек тығыздығы бойынша қалыптандырылған ылғалдылық кезінде 
тығыздықтың басқа кӛрсеткіштерінің болжалды мәндерін 3.3-кестеде 
келтірілген формулаларды қолдана отырып анықтауға болады. 
Тығыздық кӛрсеткіштерін орналастыру арқылы, ауамен толтырылған 
кеңістіктің сәйкесінше ылғал (немесе жас) және абсолютті құрғақ сүрек 
кӛлеміне қатынасын білдіретін ауа сыйымдылығы 
мен кеуектілікті П 
анықтауға болады.
3.3-кесте. Сүрек тығыздығы бойынша қалыптандырылған ылғалдылық кезінде оның 
тығыздығының әртүрлі кӛрсеткіштерін анықтауға арналған формулалар 
 
Сүрек тығыздығы 
Ісіну коэффициенті кезіндегі 
формула 
%/% ылғалдылық 
0,6 
(ақ қараған мамыргүл, 
қайың, шамшат, қызыл-
қайың, балқарағай) 
0,5 
(басқа ағаш тұқымдастары) 
Абсолютті құрғақ 
Базистік 
Үлестік 
(W<30% ылғалдылық 
кезінде) 
Ылғалдылық кезінде W: 
15% 
0…30% 
30% жоғары 
= 0,957
= 0,811
= 0,957
×100/(100+ 
+0,6W) 
= 1,010
= 0,957
× 
×(100+W)/(100+ 0,6W) 
= 0,811
× 
×(1+ 0,01W) 
= 0,946
= 0,823
= 0,946
×100/(100+ 
+0,6W) 
= 1,012
= 0,946
× 
×(100+W)/(100+ 0,5W) 
= 0,823
× 
×(1+ 0,01W) 

75 
Сүректің ауа сыйымдылығы, %, 
(3.26) 
мұндағы – судың тығыздығы; – сүректің тығыздығы, %. 
Сүректің кеуектілігі, %, 
П 
. (3.27) 

жүктеу/скачать 7,3 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: