Оқулық Қазақстан Республикасы Білім және гылым министрлігі бекіткен Алматы, 2011

СМТ  аспабы  мақта  мата,  жібек,  зығыр,  аралас  маталар,  тоқылмаған 
кездемелердің қыртыстанбауын анықтауға арналған, аспаптын сүлбасы 5.10 
суретте  көрсетілген.  СТ-1,  СТ-2  аспаптары  таза  жүн,  жартылай  жүн 
маталарының қыртыстануын анықтауға арналған.
 
 
 
а 
б 
Сурет 5.10 - Матаның қыртыстанбауын анықтайтын СМТ аспабы 
а  қалпына  келу  бүрышы,  ол  1
о
  дәлдікпен  өлшенеді.  Үлгінің 
қыртыстанбауын  а  бойынша  бөлек  бөлек  тоқыма  кездемелерін  көлденең 
және  тік  бағыттарына  байланысты  өлшейді,  келесі  формула-  мен 
анықталынады:
 
а=£аУп
:
 
мүндағы,  а^-қалпына  келтіру  бүрышын  өлшеу  нәтижесі,  град;  п  -  зерт-  теу 
саны.
 
Қыртыстанбау көрсеткішін % бойынша келесі формуламен анықтайды:
 
а=Хү/100,
 
мүндағы,  Х-тоқыма  кездеменің  қыртыстанбауы,  %;  ү-элементарлы  үлгінің 
толық ашылу бүрышы, 180
о
 тең (сурет 5.11).
 
15 мм „ 
24мм 
Сурет 5.11. Материалдардың қыртыстанбауын анықтауға арналған үлгінің 
өлшемі және пішіні 
126 

Қыртыстану коэффициентін К
с
 
төмендегі формуламен анықтайды:
 
К =һ/20,
 
с 
мұндағы,  һ  -  қатпардың  фактілік  ұзындығы,  мм;  20  -  қатпар  ұзындығының 
(тах) мүмкіндігі.
 
Тоқыма  маталарының  қыртыстануын  ориентацияланбаған  СТП-  6 
аспабында  зерттейді.  Тоқыма  маталарының  қыртыстанбауының  келесідей 
параметрлер  арқылы  анықтайды.  Мата  сызығының  өлшемі  сынақ  үшін 
170x50  мм,  сынақ  ұзындығы  50  мм,  қыртыстандырудағы  жүктеменің  іс 
уақыты  1  минут,  қыртыстанудан  кейін  демалу  уақыты  1  минут, 
қыртыстанбаудың критерии бағалануы К
н
, % бойынша алынған:
 
К=100(Қ/Н
0
)
:
 
мұндағы, Н^-бір цикл мыжылудан кейінгі жұмыс үлгісінің орта- ша биіктігі, 
мм, Н
о
-мыжылмаған жұмыс үлгісінің орташа бастапқы биіктігі, мм.
 
5.2.5.
 
Тоқыма материалдардың көп циклды 
сипаттамалары 
Пиллинг  деп  -  тоқыма  бұйымның  бетінде  талшықтардың  ұйысқан 
түйіршіктердің пайда болуын айтады.
 
Пиллинг  қатты  және  көп  үйкелетін  әсерден  пайда  болады  және  де 
киімнің сыртқы көрінісін бұзады.
 
Мата тозуының критериялары:
 
-
 
механикалық  қасиеттің  төмендеуі  (беріктілігінің,  күтімділігінің 
қаттылығының);
 
-
 
қондициялық салмағының төмендеуі;
 
-
 
ауа өткізгіштігінің, су өткізгіштігінің жоғарлауы; 
-
 
тесіктердің пайда болуы.
 
Матаның үйкеліс кезіндегі қасиеттерінің өзгеруі -
 
П,  %  бойынша  сынақтан  кейінгі,  сынаққа  дейінгі  әртүрлі 
көрсеткіштердің  қатынасымен  және  алғашқы  көрсеткіштер  мағынасымен 
анықталады.
 
П=100(А
1
-А
2
)А
1
.
 
Сыналған маталардың қортындыларының әртүрлі беттік тығыздықтарды 
салыстыру үшін үйкеліске тұрақтылық коэффициентін қолданады:
 
127 

К=п/М
ч
 
У 
8: 
мұндағы,  п-мата  үлгісінің  үйкелістен  бұзылуына  дейінгі  цикл  саны;  М
8
-
матаның беттік тығыздығы, г/м
2
.
 
Кейбір 
маталардың 
тұрақтылығын 
үйкеліске 
тұрақтылык 
коэффициентімен бағаланады, салыстыру жолымен және де сынақтан өтетін 
эталонмен анықтаймыз:
 
К =п/п,
 
о.у 
э’ 
мұндағы, п
^
-эталон үлгісінің үйкелісінің цикл саны.
 
Қазіргі  кезде  тоқыма  маталарының  тозуға,  үйкеліске  төзімділігін 
зертханада анықтайтын стандартты аспаптар ДИТ-М, ТИ-1М, ИС-4М, ИТИС 
болып саналады.
 
ДИТ-М  аспабы  мақта  маталарын  зығыр,  жібек,  химиялық  талшықтар 
мен жіптерден, аралас бірнеше типті маталардың (ГОСТ- 18976-73) арнайы 
киімдер  тігілетін  маталардың  (ГОСТ-159-67-70)  тозуға,  үйкеліске 
төзімділігін анықтау үшін қолданады.
 
ДИТ-М  аспабы  2  айналатын  басшаларынан  (сурет  5.12)  ұстағыш  5  бар 
ауыстырмалы пяльцыдан 1 тұрады.
 
 
Сурет 5.12 - ДИТ-М аспабы 
Басшасында  2  саңырауы  бар  жүргіш  3  бекітілген.  Саңырауымен  өз 
осімен ғана, жүргіштермен бірге бірдей айналатын, басшалар осі сыртымен 
қозғалады 2. осылай үлгінің жазықтық бетімен абразивпен түйісуі шеңберлі 
қозғалыс  жасайды.  ДИТ-М  қондырғысына  2  типті  пяльцалар  кіреді: 
сыналатын мата үлгісін бекітуге арналған (зығыр не- месе жартылай зығыр 
маталарын  зеттеу  үшін);  абразивті  бекіту  үшін  (мақта  маталарын,  жібек 
бейматаларын және химиялық жіптер мен
 
128 

тоқыма  маталарды  сынау  кезінде).  Маталардың  беттік  тығыздығымен 
тағайындалуына  байланысты  нормативтер  интервалы  мынандай:  мақта 
маталар,  аралас  маталар  үшін  1000-3000  циклде;  жібек  және  жартылай 
маталар үшін 110-2000 циклде; зығыр және жартылай зығыр маталар үшін 
2000-15000 дейінгі цикл аралығында болуы қажет.
 
Көп  циклды  сипаттамалар  бойынша  тоқыма  материалдар  келесі 
қасиеттерге ие болады: төзімділік, беріктік, қалдықты циклды дефор- мация.
 
Төзімділік  һ
р
 
-  әрбір  цикл  кезінде  берілген  деформациясында  ыдырауға 
дейінгі материал төзімділігінің цикл саны.
 
Беріктік  1
р
 
-  әрбір  цикл  кезінде  берілген  деформациясында  ыдырау 
моментіне дейінгі көп циклды ұзару уақыты.
 
Қалдықты  циклды  деформация  -  Е
0ц
,  %  берілген  цикл  саны  бойын-  ша 
жиналған деформация:
 
Е
0
 
=100 1 /Ь
0
,
 
0.ц 
о.ц 
0' 
мұндағы,  1
оц
-берілген  цикл  санынан  кейінгі  материал  үлгісінің  абсолютті 
ұзаруы, ^
0
- материал үлгісінің қыспақ ұзындығы.
 
1
 
=Ц -к
 
о.ц 1 
0' 
мұндағы, ^
^
-жүктен босатуға дейінгі үлгі ұзындығы.
 
Көп  циклды  сипаттамаларын  анықтау  үшін  келесі  аспаптар 
қолданылады: УП-1 (КТИЛП), ПКМ-1, МРД-1 (МТИ), ПРД-5, ЕРДТ-2.
 
5.3.
 
ТОҚЫМА МАТЕРИАЛДАРДЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ ҚАСИЕТІ 
Матаның  физикалық  қасиетіне  ылғалдылық,  гигроскопиялық,  ауа 
өткізгштік, бу өткізгіштік, су өткізгіштік, шаң өткізгіштік, электрлік, жылу 
сақтағыштық қасиеттері жатады.
 
Физикалық  қасиетіне  қойылатын  талаптар,  матаның  тағайында-  луына 
оның  талшықтық  құрамына,  құрылымына,  өңделуіне  байланы-  сты 
анықталынады.
 
5.3.1
 
Гигроскопиялық қасиеттері 
Гигроскопиялық  -  матаның  қоршаған  ортадан  ылғал  сіңіру  қасиеті. 
Матаның  гигроскопиялық  ауаның  100%  салыстырмалы  ылғалдығы  мен 
20±2°С  температурадағы  материалдық  ылғалдылығы  келесі  фор-  муламен 
анықталынады:
 
Щ = 
т
°° ~ 
т
 • 100% , 
т
с 
129 
9-6313 

мұндағы,  т
100
  -100%  ауадағы  салыстырмалы  ылғалдылық  (4  сағ.тұрған 
материал үлгісінің салмағы), т
с
 - өте құрғақ үлгінің массасы.
 
5.13 
-  суретте маталардағы сулы булардың сорбция мен
 
десорбцияның қисық сызықтары көрсетілген.
 
Тоқыма  материалдарының  гигроскопиялылығы  олардың  іс  жүзінде 
ылғалдылығына  байланысты  болады.  Тоқыма  материалдың  ауадағы 
жоғарғы  ылғалдану  ортасына  су  буын  сіңіру  қасиеті  сорбция  процесі  деп 
аталады,  ал  төменгі  ылғалдану  ортасына  су  буын  қоршаған  ортаға  беру 
процесін десорбция деп атайды.
 
Сурет 5.13 - Маталардағы сулы булардың сорбция мен десорбцияның қисық 
сызықтары 
1 — вискозды, 2- табиғи жібек, 3- мақта матасы, 4- капрон, 5- лавсан, 
І — ауаның салыстырмалы ылгалдылыгы 80%, ІІ - ауаның 
салыстырмалы ылгалдылыгы 0%. 
Тоқыма 
материалдарының 
сорбциялық 
қасиеті 
ылғалдылық, 
гигроскопиялық және ылғал қайтарыммен сипатталынады.
 
Тоқыма материалдардың гигроскопиялық қасиеттерін бағалаған кез- де 
бір  шама  сипаттамаларды  қолданады:  ылғалдылық,  гигроскопиялық,  су 
сіңіру, капилярлық, су сіңдірместігі, ылғал қайтарымы, бу өткізгіштігі.
 
5.4
 
- кестеде маталардың гигроскопиялық нормасы берілген.
 
7 
 
24 
I
 
130 

Кесте 5.4 - Матаның гигроскопиялық нормасы 
Маталар
 
Гигросккопиялық % аз 
емес ’
 
МЕМСТ
 
Синтетикалық талшықтары
 
 
 
бар зығыр матасы,%:
 
7
 
15968-87
 
33-50
 
5
 
15968-87
 
50 көп
 
 
 
Химиялық жіптерден және
 
 
 
аралас иірімжіптерден
 
 
 
жасалған жейделік мата:
 
 
 
ПЭ-мақта иірім жібінен
 
4
 
11518-88
 
басқалары
 
5
 
11518-88
 
Аралас
 
 
 
синтетикалық
 
 
 
талшықтардан жасалған
 
 
 
көйлектік маталар:
 
 
 
вискозды
 
6
 
29223-91
 
мақта
 
4
 
29223-91
 
Ылғалдылық.  Нақты  ылғалдылық  (ш^  %)  атмосфералық  шартқа 
байланысты, сынаудан өткізгендегі материалдағы ылғалдылығын көрсетеді, 
ол келесі формуламен анықталынады:
 
т
ф
 - т
с
 ІЛф =-*■
 ------------------ • 100% , 
Ф 
т
с 
мұндағы,  т^- аудағы нақты ылғалдылық үлгісінің салмағы,  т
с
  -  өте  құрғақ 
үлгінің салмағы.
 
Кондиционды 
ылғалдылық 
(ш
к
 
%) 
материалдарды 
қалыпты 
атмосфералық  жағдайдағы  (ю
в
=65±5%,1=20±2°С)  ылғалдандырудан  кейінгі 
ылғалдылығын  айтады.  Кондиционды  ылғалдылық  келесі  фор-  муламен 
анықталынады:
 
™
к
 = (Рі^і + 
Р
2
™
2
) / 
100
, 
мұндағы,  р
р
р
2
  -  материалдың  талшықтық  құрамы,  (%)  бойынша,  ^  ,^
2
- 
талшықтық кондициондық ылғалдылығы.
 
Ылгал  қайтарымы  (В
0
%)  -  материалдың  гигроскопиялық  ылғал 
ұстамдылығын  яғни  ауаның  салыстырмалы  ылғалдылығы  2%  болғандағы 
қоршаған  ортаға  беру  қасиетін  айтады.  Ол  келесі  форму-  ламен 
анықталынады:
 
в
0
 = 
ть - т
°
к
 • 
100
, 
т
ь 
- т
с 
мұндағы, т
ь
  -үлгінің  эксикатордағы  суда  ұстағаннан  кейінгі  салмағы  г,  т
ск
  - 
үлгінің эксикатордағы күкірт қышқылына ұстағаннан кейінгі
 
131 

салмағы, г, т
с
 - үлгінің кептіргіш шкафына кептіргеннен кейінгі салмағы, г.
 
Тоқыма  материалының  сулы  ортасымен  әсерлескенде  суды  өткізу 
қабілеті су сіңіру және капиллярлық сипатымен анықталынады.
 
Су  сіңіру  (п
в
  %)  -  материалдың  барлық  көлемі  суға  енгізілудегі  ылғал 
сіңіру мен анықталынады. Гигроскопиялық қасиеті іш киімнің және жаздық 
киімдер үшін өте қажет. Киімдік ассортименттің ішінде зығыр маталарының 
гигроскопиялығы  жоғары  болып  келеді.  Сондай-ақ.  мақта  матадан,  таза 
жібек және визкозды маталардың гигроскопиялык қасиетіне жоғары  болып 
табылады.  Үшацетатты,  синтетикалық  матаның  гигроскопиясы  төмен 
болады.  Тек,  винолда  тоқылған  матаның  гигроскопиясы  мақта  матасына 
ұқсас  болады.  Су  жүқтырмайтын  сіңдірмемен  өңдеу,  жүқа  үлпек  қабатпен 
резеңке  қабатын  жабыстыру  апреттеу  сияқты  өңдеу  операциясы  матаның 
гигроскопиялық қасиетін төмендетеді, келесі формуламен анықталынады:
 
П
в = 
т
0,
 
мүндағы, т
в
- суда сіңдіргеннен кейін үлгінің салмағы,г; т
0
- үлгінің бастапқы 
салмағы, г.
 
Капиллярлық деп (Н мм) материалдың тігінен өз капиллярлығы мен суды 
сіңіруді айтады.
 
5.3.2
 
Өткізгіштік 
Тоқыма  материалдардың  ауаны,  буды,  суды,  ерітінділерді,  газ-  ды, 
шаңды, радиоактивті сәулелерді өз бойынан өткізуді өткізгіштік қасиеті деп 
атаймыз.
 
Ауа  өткізгіштік  бұл  -  материалдан  бүйымның  өз  бойына  ауа  өткізу 
қабілетін  айтады.  Бүл  қасиет  талшықтың  қүрамына  тығыздығына  және 
өңделуіне  байланысты  болады.  Тығыздығы  төмен  матаның  ауа  өткізгіштік 
қасиеті  жоғары  болады,  ал  тығыздығы  матаның,  су  жүқтырғыштың 
сіндірмелері мен өңделген, резеңке араласты- рып тоқылған маталардың ауа 
өткізу қасиеті төмен болады. Ауа өткізгіштігіне нақты мінездеме беру үшін 
оны  ауа  өткізгіштік  коэффицентімен  анықталынады.  Ауа  өткізгіштік 
гигиеналық  және  жылу  сақтағыштық  қасиетінің  негізгі  көрсеткіші  болып 
табылады.  Бүл  бүйымға  материал  таңдауда  маңызды  роль  атқарады.  Жаз 
мезгіліне арналған матаның ауа өткізгіштігі өте жоғарғы болу қажет ол киім 
ішіндегі  ауа  қабатының  еркін  қозғалуын  қамтамасыз  етеді,  ал  қыстық 
киімдер  үшін  ауа  өткізгіштігі  төмен  материалдар  таңдап  алынады.  Ауа 
өткізгіштік келесі формуламен анықталынады:
 
132 
Б
р
=ү/( 8 - х ) ,  

мұндағы, V дегеніміз - ауаның көлемі (дм
3
), з - ауа өткен үлгінің ауданы(м
2
), 
т - ауаның үлгіден өткен уақыты(с).
 
Ауа өткізгіштігін ВПТМ-2, АТЬ-2 және ОПВ-2 аспабымен анықталады. 
Ауа өткізгіштік коэффициентін келесі формуламен анықталынады:
 
В =10000-У /8,
 
р 
с
р ’ 
мұндағы,У - бір нақты үлгінің ауа шығыны дм
3
/с, 8 - сыналған үлгінің 
2 
СР
 
ауданы, м
2
.
 
Ауа  өткізгіштік  бұл  материал  мен  бұйымның  ауа  өткізгіштік  қасиеті. 
Оларға  нақты  мінездеме  беру  үшін,  ауа  өткізгіштік  коэффициентін 
анықтайды.  Бұл  көрсеткішті  анықтау  үшін,  камера  (3)  ішіндегі  үлгіні  (1) 
белгілі  бір  мөлшерінен,  белгілі  бір  уақыт  ішіндегі  ауа  өткізу  көлемін 
анықтайды.
 
Сирету келесі формуламен және 5.14 - суретте көрсетілген:
 
Р=Р -Р
 
1 2, 
мұндағы,  Р
^
-айналадағы  ортаның  қысымы,  Р
2
-камерадағы  насос  пен 
желдеткіш арқылы пайда болған қалған қысым.
 
Үлгіден  (1)  өткен  ауа  көлемі  счетчиктің  көмегімен,  ал  сирету  Р  мо- 
нометр (4) көмегімен анықталынады.
 
Ауа өткзгіштік - гигиеналық және жылу сақтағыш қасиеттерінің негізгі 
көрсеткіші.  Бұл  бұйымға  материал  таңдауда  маңызды  роль  атқарады.  Жаз 
мезгіліне  арналған  материалда  ауа  өткізгіштік  қасиеті  өте  жоғары  болу 
қажет.  Ол  киім  ішіндегі  ауа  қабатының  еркін  қозғалуын  қамтамасыз  етеді. 
Ал, қыстық киімде ауа өткізгіштігі төмен материал- дар таңдалып алынады.
 
 
Сурет 5.14 - Ауа өткізгіштікті анықтайтын құрылғының 
принципті сұлбасы 
133 

Тұрмыстық  мата,  тоқыма  кездемелер  және  тоқылмаған  кездеме-  лер, 
техникалық  және  арнайы  киімге  арналған  мата,  киіз,  жасанды  былғары, 
комплекстік материалдардан дайындалған бұйымдардың ауа өткізгіштігі В
р
, 
дм
3
/(м
2
с)
 
Вр=У/§{),
 
мұндағы, ^-үлгінің ауа өткен көлемі, дм
3
, 8- ауа өткен үлгінің ауданы, см
2
, I -
ауаның үлгіден өткен уақыты, сек.
 
Берілген  материалдың  немесе  бұйымның  ауа  өткізгіштігін  сынау 
арқылы анықтайтын аспаптар ВПТМ-2, АТЬ-2, (ҒҒ-12) немесе УПВ-
 
2
 
(ГОСТ 12088-77). Сынау кезінде келіспеушіліктер болған жағдайда сынақ 
ВПТМ-2  аспабында  жүргізіледі.  Таза  жібек,  химиялық  жіптер,  жоғары 
элементті  капрон  жіптері.  Каландрленген  және  қатпаршақпен  мақта  мата, 
әуе  өнеркәсібінде  қолданатын  мақта  матасы,  арнайы  мата-  лар  мен 
кездемелерді ВПТМ-2 немесе УПВ-2 аспаптарында сыналы- нады.
 
5.3.3.
 
Бу өткізгіштік 
Бу  өткізгіштік  -  адам  денесінен  бөлініп  шығатын  су  буларын  матаның 
өткізу  қабілетін  айтады.  Бу  матадағы  саңылаулар  арқылы  өтеді  немесе 
материалды  өзінің  гигроскопиялық  қасиетінің  арқасында  киім  астындағы 
ауадан  буды  сіңіріп  алады,  оны  қоршаған  ортаға  береді.  Жүн  маталары  су 
буларын жайырақ буландырады және киім астындағы температураны басқа 
маталарға  қарағанда  жақсырақ  реттейді.  Модель-  дер  құрып  конструкция 
жасағанда  матаның  осындай  қасиетін  ескеру  қажет.  Мысалы:  балон  тектес 
матадан  тігілген  плащтың  ауа  және  бу  өткізгіштік  тігісін  жақсарту  үшін 
кокетканың  астынан  бу  шығаратын  тор  салады.  Бу  өткізгіштікті  келесі 
формула бойынша анықтайды:
 
В
һ
=А/(8т),
 
мұндағы, А - мата үлгісінен өткен су буларының салмағы,г, 8- мата үлгісінің 
ауданы, м
2
, т - сынақ уақыты, сағ.
 
Су  сіңдірмейтін  қасиеті  деп  -  судың  ішке  қарай  өтуіне  матаның 
қарсылығын  айтады.  Бұл  қасиет  арнайы  мақсаттағы  (брезент,  шатыр 
қолданады) маталар үшін маңызды болып табылады. Су сіңірмейтін қасиетті 
талшықтың  құрамына  тығыздығына  және  өңдеу  сипатына  байланысты 
болады.
 
Матаның суға қарсылығын жоғарылату, оған су сіңдірместік қасиет беру 
үшін  әртүрлі  су  сіңдіргіштік,  су  жұқтырғыштық  өңдеулерден  өткізеді. 
Кошел әдісімен су қарсылығын анықтау (сурет 5.15 а,б) .
 
134 

 
а 
б 
Сурет 5.15 - Кошел әдісімен су қарсылығын анықтау.а, б. а- су қарсылығын 
анықтауға арналған, 
б- пенетрометрдің сұлбасы. 
5.3.4.
 
Шаң өткізгіштік
 
Маталардың  өз  бойынан  шаң  бөлшектерін  өткізу  қабілеті.  Ол  шаң 
өткізгіштік коэффициентімен сипатталынады және оны келесі форму- ламен 
анықтайды, П
^
, г/(см
2
*с):
 
П = 
т
1
/(
8т
),
 
мүндағы,  т
^ 
-  мата  үлгісінен  өткен  шаңның  салмағы,г,  8-  мата  үлгісінің 
ауданы, см
2
 
, т - уақыты, с.
 
Салыстырмалы шаң өткізгіштік П
о
 %, матадан өткен шаң салмағының т
}
 
сынаққа  алынған  шаң  салмағына  т
0
  қатынасын  көрсетеді,  келесі 
формуламен анықталынады:
 
П = 100т./т
п
 
о 
1 
0. 
Шаң  сыйымдылығы.  Шаң  сыйымдылығы  талшықтың  қүрамына 
тығыздығына  өңделуіне  және  матаның  оң  бетінің  сипатына  байланы-  сты 
болады.  Мысалы:  түкті  матаның  шаң  сыйымдылығы  жоғары  болып  келеді. 
Ол  салыстырмалы  шаң  сыйымдылықпен  сипатталынады  П
е
%  -  матамен 
жүтылған  шаң  салмағының  т
2
  сынаққа  алынған  шаң  салмағына  т
0
 
қатынасын көрсетеді, келесі формуламен анықталынады:
 
П = 100т,/т
п
 
е 
2 
0. 
135 

Әртүрлі  тоқыма  материалдары  үшін  шаң  өткізгіштік  пен  шаң 
сыйымдылық әртүрлі болып келеді.
 
5.3.5.
 
Тоқыма материалдардың 
жылу өткізгіштігі 
Жылу өткізгіштік - матаның белгілі бір мөлшерде жылу өткізу қабілеті. 
Тоқыма  материалдар  жылу  энергиясының  әсерінен  бір  қатар  қасиеттер 
көрсетеді:  жылу  өткізу  қабілеті  (жылуөткізу),  жылулық  кедергі 
(температураөткігіштік),  жылу  жұту  (жылусыйымдылық),  жоғары  және 
төмен  температуралардың  әсерінен  қасиеттерін  сақтау  немесе  өзгерту 
қабілеті  (жылу,  қыздыру  және  аязға  төзімділігі).  Тоқыма  материалдардың 
жылулық қасиеттері алдын-ала берілген жылу сақтау көрсеткіштермен киім 
жобалау,  тігін  бұйымдарды  ылғал-жылумен  өңдеу  және  оларды  әртүрлі 
климаттық, өндірістік жағдайларда тұтыну маңызды болып табылады.
 
Жылу өткізгіштік  - тоқыма материалдардың екі жағында тем- пература 
айырмашылығынан бұйымның жылу өткізу қабілеті. Жылуөткізгіштік келесі 
сипаттамалармен  бағаланады:  жылу  өткізу  коэффициенті  -  1
0
С  (К) 
температура  айырмашылықта  қалыңдығы  1  м  болатын  материалдың  1  м
2
 
ауданынан 1 сағатта қанша жылу өтетінін сипаттайды:
 
I
 
= Ф 5 / [(Т - Т
2
) 8] , Вт/(м К),
 
мұндағы,  Ф  -  жылу  ағынының  шамасы,  Дж  (Вт),  5  -  материалдың 
қалыңдығы,  м,  Т^  ,  Т
2
  -материалдың  беттерінің  температурасы, 
0
С,  8  - 
материалдың ауданы, м
2
 
Тоқыма  материалдарының  құрылымы  күрделі,  талшықтармен  және 
ауамен толтырылған кеуектерден тұрады. Мұндай материалдар- да жылуды 
тасымалдау  талшықпен  жабық  кеуектердегі  ауаның  жылу  өткізгіштігімен, 
ашық  кеуектер  арқылы  конвекциямен,  кеуектердің  қабырғаларынан  жылу 
шығарумен өтеді.
 
Жылусыйымдылығы  -  тоқыма  материалдардың  температураны 
жоғарлатқандағы  жылуды  жұту  қасиеті.  Жылудың  кинетикалық  теори- 
ясына  сәйкес,  енгізілетін  жылу  энергиясы  дененің  атомдарының  және 
молекулаларының ішкі қозғалысының кинетикалық энергиясына ай- налады. 
Температура  төмендегенде  атомдардың  және  молекулалардың  қозғалу 
кинетикалық энергиясы азаяды, яғни материал немесе дене белгілі жағдайда 
жылу беру қабілетін көрсетеді.
 
Жылу  сыйымдылығының  сипаттамаларына  мыналар  жата-  ды: 
салыстырмалы  жылу  сыйымдылығы  -  С,  Дж/(кг-К),  салмағы  1  кг 
матариалдың температурасын 1К-ға көтеру үшін қажетті жылу мөлшері:
 

жүктеу/скачать 6,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: